Sygn. akt II Ca 271/15

POSTANOWIENIE

Dnia l 0 września 2015 roku

Sąd Okręgowy w Lublinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Sądu Okręgowego Ewa Łuchtaj (spr.)Sędziowie: Sędzia Sądu Okręgowego Iwona Tchórzewska

Sędzia Sądu Rejonowego Marta Postulska-Siwek (del.)Protokolant: Dorota Hordziejewska

po rozpoznaniu w dniu 27 sierpnia 2015 roku w Lublinie

na rozprawie

sprawy z wniosku D. K.

z udziałem B. P. (1), B. Z., K. Z. i

M. Z. o dział spadku po K. Z.

na skutek apelacji uczestników B. Z. i K. Z.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Białej Podlaskiej

z dnia 10 grudnia 2014 roku, sygn. akt I Ns 381/08

postanawia:

I. zmienić zaskarżone postanowienie:

a) w punkcie X w ten sposób, że wymienioną w nim kwotę 7.886,45 zł (siedem tysięcy osiemset osiemdziesiąt sześć złotych 45/100) kosztów sądowych, należnych Skarbowi Państwa (Sądowi Rejonowemu w Białej Podlaskiej) od B. Z., obniżyć do kwoty 4.639,78 zł (cztery tysiące sześćset trzydzieści dziewięć złotych 78/100),

b) w punkcie XI w ten sposób, że wymienioną w nim kwotę 13.144,07 zł(trzynaście tysięcy sto czterdzieści cztery złote 7/100) kosztówsądowych, należnych Skarbowi Państwa (Sądowi Rejonowemu w Białej Podlaskiej) od K. Z., obniżyć do kwoty 7.732,96 zł(siedem tysiące siedemset trzydzieści dwa złote 96/100),

c) w punkcie XII w ten sposób, że nakazać ściągnąć od B. P. (1) na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Rejonowego w Białej Podlaskiej) kwotę4.973,78 zł (cztery tysiące dziewięćset siedemdziesiąt trzy złote 78/100)tytułem zwrotu kosztów sądowych poniesionych tymczasowo przezSkarb Państwa na wynagrodzenia biegłych, zaś pozostałą częśćwydatków w kwocie 8.941,62 zł, poniesionych tymczasowo przez SkarbPaństwa tytułem wynagrodzenia biegłych, przejąć na rachunek SkarbuPaństwa;

II.  w pozostałej części apelację oddalić;

III.  zasądzić na rzecz B. P. (1) od K. Z. kwotę 1.125 zł(tysiąc sto dwadzieścia pięć złotych) i od B. Z. kwotę 675 zł(sześćset siedemdziesiąt pięć złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowaniaapelacyjnego.

Sygn. akt II Ca 271/15

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 10 grudnia 2014 roku Sąd Rejonowy w Białej Podlaskiej:

- w pkt I. dokonał działu spadku po K. Z., obejmującego nieruchomość położoną w B. oznaczoną nr (...), nieruchomość położoną w S. oznaczoną nr (...) oraz użytkowanie wieczyste działki oznaczonej nr (...), stanowiącej własność Gminy Miejskiej B. i własność posadowionego na niej budynku stanowiącego odrębną nieruchomość, dla której Sąd Rejonowy w Białej Podlaskiej prowadzi księgę wieczystą nr KW (...) w ten sposób, że dokonał podziału działki nr (...) na działkę nr (...), zgodnie z projektem podziału sporządzonym przez biegłego geodetę W. F., przyjętym do Państwowego Zasobu Geodezyjnego i Kartograficznego dnia 24 lutego 2009 roku za nr ewidencyjnym (...) oraz wyodrębnił w budynku na działce nr (...), zgodnie z opinią biegłego L. W., dwa lokale mieszkalne oznaczone: nr(...) o po w. 124,61 m ( 2) z przynależną piwnicą o pow. 41,18 m ( 2) oraz udziałem wynoszącym 16579/27540 w nieruchomości wspólnej i nr (...) o pow. 109,61 m ( 2) z przynależną piwnicą o pow. 41,18 m ( 2) oraz udziałem wynoszącym 10961/27540 w nieruchomości wspólnej i przyznał:

1/ B. Z. i K. Z. na współwłasność działkę nr (...) ustalając wysokość ich udziału po 1/2;

2/ K. Z. własność działki nr (...) wraz z wyodrębnionymi lokalami mieszkalnymi oznaczonymi: nr (...) o pow. 124,61 m ( 2) i przynależną piwnicą o pow. 41,18 m ( 2) oraz udziałem wynoszącym 16579/27540 w nieruchomości wspólnej i nr (...) o pow. 109,61 m ( 2) i przynależną piwnicą o pow. 41,18 m ( 2) oraz udziałem wynoszącym 10961/27540 w nieruchomości wspólnej;

3/ uczestnikowi B. Z. i K. Z. na współwłasność działkę nr (...), położoną w S., ustalając wysokość ich udziału po 1/2;

4/ B. P. (1) użytkowanie wieczyste działki nr (...), stanowiącej własność Gminy Miejskiej B. i własność posadowionego na niej budynku stanowiącego odrębną nieruchomość, dla której Sąd Rejonowy w Białej Podlaskiej prowadzi księgę wieczystą nr KW LU l (...);

- w pkt II. zasądził od K. Z. na rzecz B. P. (1) kwotę 41.244,40 zł z tytułu dopłaty, płatną w terminie 3 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami na wypadek uchybienia terminowi płatności;

- w pkt III. zasądził od K. Z. na rzecz B. P. (1) kwotę 22.986 zł z tytułu spłaty poniesionych przez nią nakładów;

- w pkt IV. oddalił w pozostałym zakresie wnioski uczestniczki B. P. (1);

- w pkt V. zasądził od B. Z. na rzecz D. K. kwotę 200 zł z tytułu zwrotu opłaty sądowej oraz 1152,32 zł tytułem wydatków poniesionych na poczet wynagrodzenia biegłego;

- w pkt VI. zasądził od K. Z. na rzecz D. K. kwotę 200 zł z tytułu zwrotu opłaty sądowej oraz 1920,54 zł tytułem wydatków poniesionych na poczet wynagrodzenia biegłego;

- w pkt VII. zasądził od M. Z. na rzecz D. K. kwotę 200 zł z tytułu zwrotu opłaty sądowej;

- w pkt VIII. zasądził od B. P. (1) na rzecz D. K. kwotę 200 zł z tytułu zwrotu opłaty sądowej;

- w pkt IX. nakazał zwrócić D. K. z sum budżetowych Skarbu Państwa-kasy Sądu Rejonowego w Białej Podlaskiej kwotę 768,25zł wypłaconych tytułem wynagrodzenia biegłego;

- w pkt X. nakazał ściągnąć od B. Z. na rzecz Skarbu Państwa (kasa Sądu Rejonowego w Białej Podlaskiej) kwotę 7.886,45 zł z tytułu wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa na poczet wynagrodzenia biegłego;

- w pkt XI. nakazał ściągnąć od K. Z. na rzecz Skarbu Państwa (kasa Sądu Rejonowego w Białej Podlaskiej) kwotę 13.144,07 zł z tytułu wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa na poczet wynagrodzenia biegłego;

- w pkt XII. przejął na rachunek Skarbu Państwa-kasy Sądu Rejonowego w Białej Podlaskiej kwotę 5.257,63 zł z tytułu wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa na poczet wynagrodzenia biegłego, od których B. P. (1) była zwolniona;

- w pkt XIII. przejął na rachunek Skarbu Państwa-kasy Sądu Rejonowego w Białej Podlaskiej kwotę 768,25zł wydatków wypłaconych tytułem wynagrodzenia biegłego, od których B. P. (1) była zwolniona;

- w pkt XIV. orzekł, że w pozostałym zakresie każdy z zainteresowanych ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie;

- w pkt XV. przyznał ustanowionemu z urzędu adwokatowi L. Ł. kwotę 4.428 zł tytułem wynagrodzenia, którą nakazał wypłacić z sum budżetowych Skarbu Państwa - Kasy Sądu Rejonowego w Białej Podlaskiej.

Sąd Rejonowy ustalił, że K. Z. miał pięcioro dzieci –M. Z., D. K., B. Z., K. Z. i B. P. (1). Jego żona zmarła 26 grudnia 1970 roku. Na podstawie aktu własności ziemi z dnia 4 kwietnia 1977 roku nr (...).u. (...) spadkodawca stał się z mocy prawa właścicielem nieruchomości położonej w B. o pow. 0,2625 ha, nr (...) obecnie nr (...). Z dniem 4 listopada 1971 roku stał się również właścicielem nieruchomości położonej w S. oznaczonej nr (...) o pow. 0.93 ha. K. Z. był także użytkownikiem wieczystym w udziale 48/448 w nieruchomości oznaczonej nr (...) i nr (...), położonej w B., stanowiącej własność Gminy Miejskiej B., dla której Sąd Rejonowy w Białej Podlaskiej prowadzi księgę wieczystą nr (...).

K. Z. zmarł 30 września 2004 roku, a spadek po nim nabyły dzieci D. K., B. P. (1), M. Z., B. Z. i K. Z. po 1/5 części każde z nich. Na dzień śmierci sapdkodawcy, do K. Z. należała własność nieruchomości położonej w B. o pow. 0,2625 ha, o nr (...), nieruchomości położonej w S. oznaczonej nr (...), o pow. 0.93 ha oraz użytkowanie wieczyste w udziale 48/448 w nieruchomościach oznaczonych nr (...) i (...), położonych w B., stanowiących własność Gminy Miejskiej B., dla których Sąd Rejonowy w Białej Podlaskiej prowadzi księgę wieczystą nr (...).

Nieruchomość oznaczona nr (...), zabudowana jest budynkiem mieszkalnym piętrowym. Na parterze budynku aktualnie mieszka M. Z.. Na powyższej nieruchomości za życia ojca, mieszkał również B. Z.. Zajmował piętro budynku mieszkalnego. Bezpośrednio po ślubie wykonał tam remont, zmieniając pokrycie dachowe, wykonując taras z dwóch małych balkonów, wymieniając piec centralnego ogrzewania i okna na piętrze budynku (z wyjątkiem dwóch), wykonał elewację całego budynku poprzez położenie tynku, położył parkiet w dwóch pokojach i przedpokoju, wykonał kominek - wstawił komin, dobudował ganek - oszklone schody zewnętrzne prowadzące na piętro i wymienił rynny. Kiedy zaczął zajmować się rolnictwem i hodowlą świń, na działce nr (...) za zgodą ojca postawił budynek garażowy, magazyn zbożowy, wiatę przy budynku gospodarczym oraz chlewnię. Następnie razem z bratem K. Z. zaczęli prowadzić piekarnię i w związku z tym wynajęli od ojca budynek piekarni, który stał na działce nr (...), a następnie za jego zgodą dobudowali do niego wspólnie nowy budynek piekarni, po połowie go finansując. K. Z. nadto wybudował dobudówkę pod piec do dotychczasowego budynku piekarni. Po upływie umowy, która zakończyła się konfliktem z ojcem i eksmisją orzeczoną wyrokiem, opuścili oni zajmowane na działce nr (...) budynki i przenieśli działalność do nowo postawionego budynku piekarni, już na innej działce. Aktualnie na działce nr (...) nie jest prowadzona działalność gospodarcza. W nowym budynku piekarni (...) przechowują zboże, B. P. (2) korzysta natomiast z dwóch garaży.

Sąd ustalił, że około miesiąc przed śmiercią spadkodawcy, B. P. (1) zamieszkała na piętrze budynku mieszkalnego na działce nr (...), które wcześniej zajmował B. Z.. Po śmierci spadkodawcy wykonała w lokalu remont kominka poprzez wstawienie nowego wkładu i nowej obudowy, ułożyła terakotę przy tarasie, przy wejściu do budynku, zainstalowała nowe centralne ogrzewanie rozdzielając dotychczasową instalację, położyła gładź w dwóch pokojach i kuchni. W budynku tym mieszkała przez około 8 lat, a następnie wyprowadziła się wraz z mężem.

Na nieruchomości nr (...) posadowiony jest budynek, który był wynajmowany na sklep przez K. Z., a potem przez jego spadkobierców. Aktualnie zarządza nim zgodnie z wolą ojca K. Z..

Postanowieniem Sądu Rejonowego w Białej Podlaskiej, z dnia 31 października 2007 roku, sygn. akt I Ns 391/06 zniesione zostało współużytkowanie wieczyste nieruchomości położonej w B. oznaczonej numerem (...) poprzez dokonanie fizycznego podziału tej nieruchomości, w wyniku którego spadkobiercy K. Z. otrzymali na użytkowanie i współużytkowanie wieczyste nieruchomość oznaczoną nr (...) o pow. 0,0051 ha w udziałach po 1/5. Aktem notarialnym zaś z dnia 30 grudnia 2010 roku sporządzonym przez notariusza J. N. w Kancelarii Notarialnej w B. Rep A nr (...), B. P. (1), M. Z. oraz reprezentowani przez pełnomocnika - B. Z., D. K., K. Z. darowali Gminie Miejskiej B. wraz z pozostałymi współużytkownikami udział 32/448 w prawie użytkowania nieruchomości oznaczonej nr (...) położonej w B..

Następnie Sąd wskazał, że K. Z. był właścicielem dwóch samochodów: M. o nr rej. (...), który został sprzedany, a kwota uzyskana tytułem ceny przeznaczona została zgodnie z wolą ojca na grobowiec dla niego i żony oraz samochód marki V. o nr rej. (...) z 1978 roku z którego pod koniec życia K. Z. korzystały za jego zgodą osoby dzierżawiące od niego część ziemi. Nikt ze spadkobierców nie wie co się z nim stało.

W 1977 roku B. Z. w drodze nieformalnej umowy sprzedaży zawartej ze Z. W. wszedł w posiadanie niezabudowanej nieruchomości gruntowej położonej w B. przy ul. (...) o nr (...). W 2007 roku Sąd Rejonowy w Białej Podlaskiej stwierdził, że B. Z. nabył własność przedmiotowej nieruchomości poprzez zasiedzenie. W 2008 roku B. Z. darował przedmiotową nieruchomość bratu – K. Z., który aktualnie jest jej jedynym właścicielem.

B. Z. na tej działce miał początkowo budować dom. W 1981 roku B. P. (1) (wówczas R.) postanowiła za zgodą ojca, z którym wówczas mieszkała, rozpocząć budowę swojego domu początkowo na działce nr (...). Decyzją ojca budowa miała być ostatecznie prowadzona na działce nr (...), za zgodą B. Z.. Na wstępnym etapie budowy doszło jednak między B. P. (1) i jej mężem a K. Z.-ojcem do nieporozumień. W efekcie, małżonkowie R. zrezygnowali z budowy i wyjechali z B. do D.. K. Z.-ojciec zatem sam kierował wykonywanymi pracami budowlanymi, zatrudniał pracowników i płacił im za robociznę. Na działce tej budowę kontynuował razem z nim B. Z., który zamierzał się przeprowadzić do niego wraz z rodziną, pomagali mu M. Z. i K. Z.. To on kupował materiały na budowę. W tym czasie pracował u ojca jako pracownik, pieniądze wówczas trzymali razem w jednym miejscu. Od 1 października 1990 roku B. Z. został wspólnikiem ojca w piekarni. Nie dzielili się oni wówczas zyskami z piekarni, tylko były one gromadzone w jednym miejscu wspólnie. Z tych pieniędzy B. kupował kolejne materiały na budowę domu. Zgodnie ze wspólnymi ustaleniami, dom na tej działce miał być następnie budowany dla B. Z. i K. Z.. Z uwagi na trudną sytuację finansową B., zostało ustalone z ojcem, że będzie on kontynuował budowę domu na działce nr (...). Kiedy budynek był w stanie surowym, B. zaniechał jego dalszej budowy z uwagi na brak środków. Piekarnia wtedy już nie działała. K. w tym czasie oprócz dochodu z chowu świń prowadzonego wspólnie z bratem B., zajmował się handlem samochodami i posiadał środki na budowę. Zostało wówczas ustalone, że dom będzie dla K., a ojciec zamieszka w nim przez okres trzech miesięcy do czasu wybudowania nowego domu. Budowę kontynuował K. Z., to on zamawiał materiały budowlane i płacił za nie. Do budynku dobudował następnie drugą część.

Spadkodawca K. Z. nigdy nie domagał się zwrotu pieniędzy zainwestowanych w budowę domu na działce nr (...), nie traktował jej jako swoją własność ale jako własność syna K..

Z ustaleń Sądu Rejonowego wynika ponadto, że D. K. mieszka wraz z mężem w D. we własnym domu. Utrzymuje się z dochodów z własnej działalności gospodarczej w kwocie 30.000 zł rocznie, a jej mąż z tytułu emerytury osiąga dochody w wysokości około 2.500 zł.

B. P. (1) mieszka wraz z mężem we własnym domu. Utrzymuje się z renty w kwocie 900 zł, natomiast jej mąż zarabia około 2.000 zł. Spłacają kredyt w kwocie 1.400 zł. miesięcznie. Nie mają nikogo na utrzymaniu, nie posiadają żadnych oszczędności.

M. Z. mieszka na spadkowej nieruchomości wraz z dziećmi i żoną. Razem prowadzą gospodarstwo domowe. Z tytułu renty osiąga dochody w wysokości 500 zł miesięcznie, a jego żona z tytułu emerytury 800 zł miesięcznie. Mają na utrzymaniu dwóch synów, jeden z nich ma rentę drugi uczy się. Nie są właścicielami innego lokalu mieszkalnego lub nieruchomości.

K. Z. mieszka razem z żoną we własnym domu. Osiąga miesięcznie dochody w wysokości 10.000 zł z własnej działalności gospodarczej, jego żona nie pracuje. Ma na utrzymaniu żonę, pięcioro pełnoletnich dzieci oraz dwoje wnuków.

B. Z. osiąga miesięcznie, dochody w wysokości około 9.000-10.000 zł, zaś jego żona z tytułu renty otrzymuje 200 zł na kwartał. Na utrzymaniu ma tylko żonę. Mieszkają we własnym mieszkaniu.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wskazanych dowodów, w szczególności dokumentów złożonych do akt sprawy, zeznań uczestników i świadków oraz opinii biegłych sądowych.

Orzekając o dziale spadku, którego skład został szczegółowo wskazany w pkt I postanowienia, Sąd Rejonowy wskazał na treść przepisów art. 688 k.p.c., 687 k.p.c., 623 k.p.c. oraz art. 211 k.c. i 212 k.c. Podniósł, iż w przedmiotowej sprawie uczestniczka B. P. (1) ostatecznie domagała się przyznania jej sklepu, czyli użytkowania wieczystego w działce nr (...), położonej w B., na której aktualnie znajduje się budynek, wynajmowany początkowo przez spadkodawcę, a następnie przez spadkobierców, B. Z. domagał się przyznania na współwłasność z K. Z. działki nr (...) położnej w B., działki nr (...) położonej w S. oraz prawa użytkowania wieczystego działki nr (...) na współużytkowanie z K. Z., a dla brata K. wnosił o przyznanie własności lokali mieszkalnych, K. Z. wnosił o przeprowadzenie działu spadku podobnie jak B. Z.. Sąd podkreślił także, iż D. K. zrzekła się udziału w spadku w częściach równych na braci K. Z. i B. Z., bez spłat, M. Z. zaś zrzekł się udziału w spadku po ojcu bez spłat na rzecz K. Z..

Decydując o sposobie podziału Sąd wziął pod uwagę zarówno wysokość udziałów zainteresowanych w majątku spadkowym, ich stan rodzinny, majątkowy, jak i dotychczasowy sposób korzystania z objętych postępowaniem, składników majątkowych wchodzących w skład spadku. Miał również na uwadze wzajemne stosunki między poszczególnymi zainteresowanymi.

Sąd wskazał, że udział spadkowy każdego ze współspadkobierców w spadku po ojcu K. Z. wynosił po 1/5 w spadku, zaś na skutek zrzeczenia się D. K. i M. Z. udziałów w spadku na rzecz braci, udział B. Z. wynosi 3/10 (1/5 + ½ z 1/5), a udział K. Z. wynosi 1/2 (1/5 + 1/5 udziału M. Z. +1/2 z 1/5 udziału D. K.).

Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że w okolicznościach niniejszej sprawy zasadnym jest przyznanie prawa użytkowania wieczystego działki nr (...) na rzecz B. P. (1). Sąd podkreślił, że budynek znajdujący się na powyższej nieruchomości nie był bezpośrednio wykorzystywany przez żadnego ze spadkobierców, tylko wynajmowany na prowadzenie sklepu. Nie był zatem niezbędny do prowadzenia konkretnych interesów żadnego z uprawionych. Sąd Rejonowy brał po rozwagę fakt, że K. Z. i B. Z. mieli w planach prowadzenie w nim ewentualnie sklepu firmowego, nie mniej jednak uznał, że, skoro takiego sklepu nie prowadzili dotychczas w tym budynku, to powyższy lokal nie był im niezbędny do rozwijania takiej działalności. Biorąc zaś pod uwagę, że pierwszeństwo, zgodnie z wyżej wspomnianymi przepisami, ma podział spadku w naturze oraz zważywszy na sposób dotychczasowego korzystania z powyższego prawa przez spadkobierców, Sąd pierwszej instancji prawo użytkowania wieczystego działki nr (...) przyznał B. P. (1).

W pozostałej części masa spadkowa została podzielona stosownie do zgodnych propozycji zainteresowanych uczestników.

Przy ustalaniu wartości majątku spadkowego, Sąd uwzględnił ostatnią opinię w sprawie biegłego K. J. (1), gdyż przedstawia ona wartość tego majątku według cen aktualnych. Na jej podstawie Sąd ustalił, że wartość działki nr (...) w S. wynosi 11.250 zł, wartość działki nr (...) wynosi 495.410 zł, wartość lokalu nr (...) położnego na działce nr (...) wynosi 215.530 zł, a lokalu nr (...) - 181.210 zł, wartość rynkowa prawa użytkowania wieczystego działki nr (...) wynosi 92.910 zł. Łącznie stanowi to kwotę 996.310 zł.

Rozpoznając wnioski K. Z. i B. Z. o rozliczenie nakładów poniesionych przez nich na działkę nr (...), Sąd Rejonowy w oparciu o opinię sporządzoną przez wymienionego biegłego ustalił, że wartość nakładów poniesionych przez B. Z. na budynek mieszkalny posadowiony na nieruchomości nr (...) wynosi 34.016zł, zaś pozostałe nakłady poniesione przez niego na budynki gospodarcze w postaci ½ udziału w rozbudowie budynku piekarni oraz na budowę budynku garażowego i magazynu zbożowego, wiaty przy budynku gospodarczym, budynku chlewni mają wartość 248.789 zł. Nakłady poczynione przez K. Z. na działkę nr (...) w postaci ½ budynku chlewni i rozbudowy budynku piekarni oszacowane zostały na kwotę 42.733 zł.

W ocenie Sądu Rejonowego powyższe nakłady niewątpliwie miały wpływ na zwiększenie wartości nieruchomości nr (...). Zostały one poczynione za życia ojca uczestników - K. Z., były czynione na jego gruncie, ale celem wykorzystywania wyłącznie przez uczestników w ramach prowadzonych przez nich działalności, najpierw w postaci hodowli trzody chlewnej, a potem piekarni, ale także wcześniejszego wspólnego prowadzenia przez B. Z. razem z ojcem rodzinnej piekarni. Sąd podkreślił, że budynek piekarni i dobudowany do budynku starej piekarni przez K. dodatkowy budynek pod piec, były wykonane w ramach umowy najmu. Umowa ta uległa rozwiązaniu jeszcze przed śmiercią ojca i postawione przez nich budynki, pozostały na jego nieruchomości bez jakiejkolwiek spłaty mimo, że synowie nadal prowadzili piekarnię, na innej już nieruchomości. Zasadnym zatem było, zdaniem Sądu pierwszej instancji, uwzględnienie wartości tych nakładów istniejących na dzień śmierci ojca uczestników, przy ustalaniu wartości majątku spadkowego i odliczenie ich od wartości działki nr (...), przy czym kwoty 248.789 zł i 42.733 zł od wartości działki nr (...), a kwoty 34.016 zł od wartości działki nr (...).

Wartość majątku spadkowego, po odliczeniu nakładów poczynionych na działkę nr (...), określona została przez Sąd Rejonowy na kwotę 670.772 zł, zaś wartość udziału spadkowego w wysokości 1/5 każdego spadkobiercy na kwotę 134.154,40 zł. Według ustaleń tego Sądu ostatecznie udział B. P. (1) w spadku wynosi 134.154,40 zł, K. Z. wynosi 335.386 zł. (½ z 670.772), a B. Z. 201.1231,60 zł. (3/10 z 670.772) - po zrzeczeniu się na nich udziałów przez D. K. i M. Z..

Uwzględniając powyższe wartości oraz to, że w wyniku działu spadku B. P. (1) otrzymała składniki majątku o wartości 92.910 zł, K. Z. o wartości 470.293 zł, a B. Z. o wartości 107.569 zł, Sąd Rejonowy na podstawie art. 623 k.p.c. w zw. z art 688 k.p.c. i art. 212 k.c. przyznał B. P. (1) spłatę w kwocie 41.244,40 zł od K. Z., który otrzymał majątek o wartości przewyższającej należny mu udział. Sąd nie zasądził natomiast od K. Z. na rzecz B. Z. dopłaty do jego udziału w spadku, gdyż B. Z. oświadczył, że nie domaga się dopłaty w przypadku przyznania składników majątku spadkowego K. Z..

Na podstawie art. 212 § 3 k.c. termin uiszczenia dopłaty na rzecz uczestniczki przez K. Z. został odroczony do trzech miesięcy od daty uprawomocnienia się postanowienia. Podejmując tę decyzję Sąd Rejonowy podkreślił, że K. Z. od początku postępowania wyrażał gotowość spłaty uczestniczki, szczególnie, że wnosił o przyznanie mu na współwłasność z bratem w zasadzie całego majątku spadkowego, a zatem liczył się z koniecznością spłaty pozostałych spadkobierców. Tym samym powinien był gromadzić na ten cel środki, na co było dużo czasu, zważywszy, iż postępowanie trwało 6 lat, zaś uczestnik osiąga stałe dochody w znacznej wysokości ok. 10.000 zł miesięcznie.

Sąd Rejonowy uwzględnił również wniosek B. P. (1) o rozliczenie jej nakładów, poczynionych na położenie gładzi i glazury, od uczestnika, który otrzyma nieruchomość z domem mieszkalnym. Wartość tych nakładów oszacowano na kwotę 22.986 zł i kwota powyższa została zasądzona na rzecz wymienionej uczestniczki od K. Z., jako tego z uczestników, który otrzymał działkę nr (...) z budynkiem mieszkalnym. Podniesiony w tym zakresie przez wnioskodawcę i uczestników zarzut przedawnienia Sąd ocenił jako bezzasadny.

Oddalony został natomiast wniosek B. P. (1) o rozliczenie wartości nakładów poczynionych przez spadkodawcę na działkę nr (...). W ocenie Sądu Rejonowego, w okolicznościach niniejszej sprawy należało przyjąć, że częściowe finansowanie budowy na tej działce przez spadkodawcę stanowiło darowiznę dla syna B., a to nie może być uwzględnione w ramach rozliczenia nakładów, bo takim nakładem nie jest.

Orzeczenie o kosztach postępowania Sąd Rejonowy oparł na treści art. 520 § 1 i § 2 k.p.c. Wskazał, że koszty te to opłata od wniosku w kwocie 1.000 zł i zaliczka na koszt opinii biegłego w wysokości 3.841,07 zł. Wyjaśnił również, iż w toku sprawy poniesione zostały tymczasowo przez Skarb Państwa wydatki na poczet wynagrodzenia biegłych w łącznej kwocie 26.288,14 zł.

Zdaniem Sądu Rejonowego każdy z uczestników był zainteresowany działem spadkiem, w związku z tym, w zasadzie wszyscy na mocy art. 520 § 1 k.p.c. powinni ponieść wydatki przeznaczone na ten cel, proporcjonalnie do wielkości przysługujących im udziałów w spadku. Dlatego Sąd zasądził od uczestników na rzecz wnioskodawczyni po 200 zł z tytułu zwrotu opłaty sądowej od wniosku, którą ona uiściła.

W zakresie zaś wydatków Sąd uznał, że zasadnym będzie obciążenie nimi tych zainteresowanych, którzy otrzymali w dziale spadku składniki majątku spadkowego, dopłaty i których roszczenia o zwrot nakładów zostały uwzględnione, stosownie w wysokości ich udziałów w spadku po zrzeczeniu się na ich rzecz udziałów przez wnioskodawczynię i M. Z. czyli K. Z. w 1/2, B. Z. w 3/10, a B. P. (1) w 1/5. W związku tym zasądził na rzecz D. K. od K. Z. kwotę 1.920,54 zł tytułem zwrotu wydatków jakie poniosła na poczet wynagrodzenia biegłego, od B. Z. kwotę 1.152,32 zł z tego samego tytułu. Natomiast w zakresie kwoty wydatków 768,25 zł, którą zobowiązana byłaby zwrócić wnioskodawczyni B. P. (1), Sąd z uwagi na jej zwolnienie od wydatków nakazał zwrócić wnioskodawczyni z kasy Sądu Rejonowego w Białej Podlaskiej, a następnie przejął ją na rachunek Skarbu Państwa w oparciu o treść art. 113 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Te same zasady Sąd zastosował przy rozliczeniu wydatków poniesionych na poczet wynagrodzenia biegłych tymczasowo przez Skarb Państwa. Nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa–kasy Sądu Rejonowego w Białej Podlaskiej w oparciu o treść art. 113 ust. 1 i 2 u.k.s.c. od K. Z. kwotę 13.144,07 zł, co stanowi ½ udziału w tych wydatkach, a od B. Z. kwotę 7.886,45 zł. Przejął zaś na mocy wspomnianego art. 113 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, na rachunek Skarbu Państwa kwotę 5.257,63 zł, do której zobowiązana byłaby B. P. (1) z tytułu zwrotu wydatków, gdyby nie była od nich zwolniona.

Jednocześnie Sąd orzekł, że w pozostałym zakresie, każdy z zainteresowanych ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

W zakresie wynagrodzenia pełnomocnika uczestniczki B. P. (1), Sąd oparł rozstrzygnięcie na treści § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. nr 163, poz. 1348 ze zm.).

Apelację od postanowienia Sądu Rejonowego wnieśli uczestnicy K. Z. i B. Z., zaskarżając je w części tj. co do pkt. I.4 w zakresie przyznania B. P. (1) użytkowania wieczystego działki nr (...) wraz z własnością posadowionego na niej budynku, a także w pkt. X i XI w zakresie kosztów (wydatków) poniesionych w związku z opiniami dotyczącymi działki nr (...).

Skarżący zarzucili, iż Sąd pierwszej instancji niezasadnie przyznał B. P. (1) prawa, co do których wolą spadkodawcy było, by przypadły one K. Z., dokonał podziału praw do działki nr (...) sprzecznie z ich społeczno-gospodarczym przeznaczeniem. Nadto apelujący podnieśli, iż Sąd niezasadnie obciążył ich częściowo kosztami opinii biegłych dotyczących działki nr (...) (dokonanych na nią nakładów), mimo że ich stanowisko pozostawało tu w rażącej sprzeczności ze stanowiskiem B. P. (1), a Sąd I instancji w całości podzielił ich zdanie.

Ponadto skarżący zgłosili do rozliczenia kolejne poniesione przez nich, po wydaniu postanowienia z dnia 10 grudnia 2014 roku, nakłady na działkę nr (...) w postaci:

1) wymiany dachu - o wartości 10.000 zł,

2) wykonania elewacji zewnętrznej - o wartości 30.000 zł,

3) wymiany pięciu okien na parterze - o wartości 5.000 zł

4) wymiany wszystkich instalacji - o wartości 30.000 zł, poniesiony przez K. Z.,

5) zbicia tynków i położenia nowych, wraz z gładzią i malowaniem - o wartości 20.000 zł, poniesiony przez K. Z.,

6) wymiany podłóg - o wartości 10.000 zł, poniesiony przez K. Z.,

7) odnowienia i wykonania tarasów wyjściowych - o wartości 5.000 zł, poniesiony przez K. Z.,

8) wykonania ościeżnic na piętrze - o wartości 5.000 zł, poniesiony przez K. Z.,

9) wykonania drzwi wejściowych - o wartości 2.000 zł, poniesiony przez K. Z.,

10) położenia płytek w łazienkach - o wartości 10.000 zł, poniesiony przez K. Z..

Wskazali, iż wyżej opisane prace zostały wykonane w okresie od lipca 2014 roku do stycznia 2015 roku, a wszystkie one zostały opłacone (wraz z kosztem robocizny w wysokości 20.000 zł przez K. Z., który wnosi także o ich rozliczenie) po dniu 10 grudnia 2014 roku.

W oparciu o powyższe zarzuty K. Z. i B. Z. wnieśli o:

1)  zmianę postanowienia w pkt. I.4 poprzez przyznanie opisanych tam praw K. Z. z zasądzeniem spłaty (dopłaty) od niego na rzecz B. P. (1) w wysokości 92.910 zł;

2)  zmianę postanowienia poprzez rozliczenie wyżej opisanych nakładów;

3)  zmianę postanowienia w przedmiocie kosztów postępowania poniesionych w związku z działką nr (...) poprzez obciążenie nimi B. P. (1),

ewentualnie o:

4)  uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

5)  nadto wnieśli o zasądzenie od B. P. (1) na ich rzecz zwrotu kosztów postępowania odwoławczego wedle norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie, ale tylko w niewielkim zakresie.

Przede wszystkim nie jest trafny zasadniczy zarzut apelacji, odnoszący się do sposobu, w jaki podzielona została masa spadkowa.

Stosownie do treści art. 688 k.p.c. do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zniesienia współwłasności, a w szczególności art. 618 § 2 i 3 k.p.c.

Podobnie kwestię tę reguluje przepis art. 1035 k.c., zgodnie z którym, jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólności majątku spadkowego i działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych.

W postępowaniu o zniesienie współwłasności, a zatem i w postępowaniu o dział spadku, sąd powinien nakłaniać współspadkobierców do zgodnego przeprowadzenia działu. Jeżeli jednak do tego nie dojdzie, a zachodzą warunki do podziału majątku spadkowego w naturze, sąd dokonuje tego podziału na części odpowiadające wartościom udziałom współspadkobierców z uwzględnieniem wszystkich okoliczności zgodnie z interesem społeczno-gospodarczym. Różnice w wartości wyrównuje się przez dopłaty pieniężne (art. 622 § 1 k.p.c. w zw. z art. 623 k.p.c. i w zw. z art. 688 k.p.c.).

Z powyższego wynika podstawowa zasada dokonania działu spadku przez sąd poprzez podział spadku w naturze. Z zasadą tą wiąże się regulacja zawarta w art. 211 k.c., przyznająca każdemu ze współwłaścicieli (współspadkobierców) uprawnienie do żądania podziału w naturze, chyba że podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo, że pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.

W rozpoznawanej sprawie Sąd Rejonowy niewątpliwie kierował się zasadą, o której mowa, przyznając zaś uczestniczce B. P. (1) wieczyste użytkowanie działki nr (...) wraz z własnością posadowionego na niej budynku, nie naruszył żadnego z wymienionych wyżej przepisów.

W szczególności brak jest podstaw do przyjęcia za skarżącymi, że przyznanie wymienionej nieruchomości uczestniczce jest sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy.

Nie można zgodzić się z argumentami podnoszonymi w apelacji, że gorsza, niż apelujących, sytuacja majątkowa uczestniczki B. P. (1) nie daje możliwości w pełni efektywnego wykorzystania przez nią działki nr (...). Zauważyć należy, iż teza ta nie została szerzej rozwinięta przez uczestników, ani też uzasadniona. Godzi się natomiast przywołać bezsporną okoliczność, że nieruchomość, o której mowa to działka o niewielkiej powierzchni zaledwie 51 m 2, zabudowana w całości (po obrysie granic – opinia biegłego k. 895) budynkiem, w którym mieści się lokal użytkowy, od wielu lat wykorzystywany jako sklep i od wielu lat wynajmowany przez spadkobierców osobom trzecim. Niezrozumiałe i nieracjonalne jest w tej sytuacji twierdzenie, jakoby B. P. (1) nie była w stanie w pełni efektywnie wykorzystywać tę nieruchomość zgodnie z jej społeczno-gospodarczym przeznaczeniem. Brak jest bowiem jakichkolwiek podstaw do przyjęcia, że niemożliwym będzie kontynuowanie przez nią dotychczasowego sposobu korzystania z nieruchomości w celu czerpania dochodów w postaci czynszu najmu lub też, by niemożliwym było osobiste prowadzenie przez nią albo członków jej rodziny sklepu czy lokalu użytkowego o innym charakterze, zwłaszcza jeśli się zważy, iż dopłata przyznana uczestniczce może znacząco pomóc w realizacji stosownych inwestycji.

O sprzeczności dokonanego podziału – w zakresie działki nr (...) – ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy nie świadczy również fakt, że apelujący uczestnicy (a w zasadzie K. Z., który domaga się przyznania tej działki na jego rzecz) mieli własne plany co do wykorzystania lokalu użytkowego znajdującego się na nieruchomości. Plany urządzenia sklepu firmowego piekarni, co oczywiste, odpowiadają społeczno-gospodarczemu przeznaczeniu nieruchomości, jednakowoż są tak samo dobre jak i zamierzenia uczestniczki, która wniosek o przyznanie działki argumentowała tym, że jest to nieruchomość dochodowa. Powyższe wskazuje, że uczestniczka będzie korzystała z nieruchomości co najmniej w taki sposób, jak czynili to spadkobiercy dotychczas, a więc również w zgodzie z charakterem i przeznaczeniem nieruchomości. Należy zatem dojść do wniosku, że społeczno-gospodarcze przeznaczenie rzeczy w najmniejszym nawet stopniu nie sprzeciwia się przyznaniu uczestniczce praw do tej nieruchomości.

W świetle powyższego, oraz zważywszy na treść apelacji, wypada zatem odpowiedzieć na pytanie, czy kwestionowany podział w sposób należyty uwzględnia interesy społeczno-gospodarcze zainteresowanych i nie krzywdzi K. Z., jako tego, który domaga się przyznania praw działki nr (...) na swoją rzecz.

W ocenie Sądu Okręgowego, w okolicznościach niniejszej sprawy, podział masy spadkowej dokonany w zaskarżonym postanowieniu najpełniej realizuje zasadę działu spadku wynikającą z art. 623 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c., stanowiąc wyraz właściwego rozważenia interesów spadkobierców.

Nie ulega wątpliwości, że sytuacja ekonomiczna uczestnika K. Z. jest znacznie lepsza niż sytuacja B. P. (1), na co skarżący słusznie zwrócili uwagę w apelacji. Wymieniony prowadzi działalność gospodarczą, z której uzyskuje niemałe dochody miesięczne w wysokości ok. 10.000 zł. W wyniku działu uczestnik otrzymuje majątek o wartości przekraczającej wartość jego udziału w spadku, ale co ważniejsze, majątek obejmujący między innymi udział we współwłasności działki nr (...) o pow. 0,2087 ha, na której znajdują się budynki gospodarcze, mogące generować dodatkowe dochody. Uczestnik – jak wynika to z jego zeznań – ma nawet konkretne plany co do wykorzystania wymienionej nieruchomości i zamierza w budynku piekarni otworzyć fabrykę gwoździ, a garaż wynająć dla lakierników (k. 872). Przyznany mu majątek daje zatem realną możliwość poszerzenia prowadzonej dotychczas działalności gospodarczej i uzyskania dodatkowych dochodów, a te z kolei pozwalają na urządzenia sklepu firmowego w wybranym miejscu, niekoniecznie na działce nr (...).

W przeciwieństwie do niego uczestniczka B. P. (1) nie jest tak dobrze sytuowana, utrzymuje się jedynie z własnej renty w wysokości 900 zł miesięcznie i dochodów męża w kwocie 2.000 zł. W dziale spadku nie dostaje niczego w naturze poza prawami do działki nr (...), która nie wyczerpuje wartości jej udziału spadkowego. Podobnie jednak, jak w przypadku działki nr (...), nieruchomość ta może przynosić dochody z najmu lub z własnej działalności gospodarczej, którą ewentualnie podjęłaby uczestniczka w przyszłości. Z punktu widzenia jej interesów jest to kwestia istotna, gdyż przy skromnych dochodach uzyskiwanych obecnie, korzyści płynące z praw do działki nr (...) stanowiłyby dla niej dodatkowe źródło utrzymania.

W świetle przedstawionych okoliczności należy dojść do wniosku, że Sąd Rejonowy, przyjmując określony w zaskarżonym postanowieniu sposób podziału masy spadkowej, należycie wyważył interesy spadkobierców. Interes społeczno-gospodarczy K. Z. został w pełni uwzględniony i zaspokojony poprzez przyznanie mu majątku opisanego w pkt I.1-3 postanowienia Sądu pierwszej instancji. Przyznanie praw do działki nr (...) i znajdującego się na niej budynku B. P. (1) nie krzywdzi tego uczestnika, który prowadząc dochodową działalność gospodarczą oraz dysponując majątkiem własnym, a nadto majątkiem przyznanym mu w zaskarżonym postanowieniu, zachowuje zdolność do realizacji planów o urządzeniu sklepu firmowego w innym miejscu niż działka nr (...).

Nie stanowi przeszkody do dokonania powyższej oceny powoływana w apelacji okoliczność, jakoby przydzielenie uczestniczce działki nr (...) było niezgodne z wolą spadkodawcy.

Jak wynika z postanowienia Sądu Rejonowego w Białej Podlaskiej z dnia 21 kwietnia 2005 roku, sygn. akt I Ns 154/05, stwierdzenie nabycia spadku pozostałego po K. Z. na rzecz spadkobierców biorących udział w niniejszej sprawie nastąpiło na podstawie ustawy, a nie na podstawie testamentu. Postanowienie to jest prawomocne i jak dotychczas nie zostało zmienione w trybie, o którym mowa w art. 679 § 1 – 3 k.p.c. Tym samym Sąd Rejonowy, jak i Sąd Okręgowy nie są zobligowane w żaden sposób do kierowania się wolą spadkodawcy w odniesieniu do sposobu, w jaki ma być podzielony spadek.

Z tych wszystkich względów Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że zaskarżone postanowienie w pkt I.4 odpowiada prawu, zaś apelacja uczestników jest bezzasadna.

Trafnie natomiast skarżący podnieśli zarzuty co do rozstrzygnięcia przez Sąd Rejonowy o kosztach sądowych, poniesionych przez Skarb Państwa w związku z przeprowadzonymi opiniami biegłych.

Suma tych kosztów zamyka się znaczącą kwotą 26.288,14 zł, z czego niektóre – jak słusznie podnoszą skarżący – zostały poniesione w związku z szacowaniem:

1/ wartości działki nr (...),

2/ nakładów zgłoszonych przez uczestniczkę B. P. (1), które według jej twierdzeń miał ponieść na działkę nr (...) spadkodawca oraz sama B. P. (1),

3/ nakładów dokonanych na tę działkę przez uczestników B. Z. i K. Z..

W ocenie Sądu Okręgowego część kosztów wymienionych w pkt 1-3, wobec braku stosownych wniosków ze strony zainteresowanych, została poniesiona bez potrzeby i w wyniku błędnego procedowania Sądu Rejonowego. Nie może ona zatem obciążać któregokolwiek z uczestników.

Uwaga ta dotyczy kosztów szacowania działki nr (...) oraz nakładów na tę działkę poczynionych przez uczestników B. Z. i K. Z..

Podkreślić trzeba, że na początkowym etapie postępowania uczestniczka B. P. (1) rzeczywiście złożyła na rozprawie oświadczenie, iż w skład spadku wchodzi jej zdaniem działka nr (...) (k. 42v). W dalszym toku sprawy podnosiła już, że w składzie spadku pominięto dom na działce nr (...) wybudowany przez ojca, wywodziła jednocześnie, że podpiwniczenie w tym domu wybudowała ona, a ojciec dom dokończył, po czym K. Z. (brat) dobudował na tej działce własny dom (pismo k. 45-47).

Jeśli chodzi o wnioski, to domagała się zasądzenia na jej rzecz od K. Z. kwoty 30.000 zł jako zwrotu nakładów poczynionych przez nią na wybudowanie podpiwniczenia w domu na działce nr (...) (protokół rozprawy k. 429v, pismo procesowe k. 433), zaliczenia do masy spadkowej wartości domu na działce nr (...) (pismo procesowe k. 461). Jej pełnomocnik, ustanowiony z urzędu, w piśmie na k. 470 – 474 wniósł o włączenie do masy spadkowej i objęcie wyceną działki nr (...), następnie jednak uczestniczka w piśmie na k. 477-479 wniosła o zwolnienie pełnomocnika z obowiązku świadczenia jej pomocy prawnej, a w zakresie wniosków dotyczących przedmiotu sprawy zażądała włączenia do spadku domu wybudowanego przez ojca na działce nr (...) (pismo k. 477-479).

Sąd pierwszej instancji, dysponując stanowiskiem uczestniczki wyrażonym na k. 42v, 45-47, 429v, 433, 461, postanowieniem z dnia 5 maja 2010 roku zlecił biegłemu, między innymi, oszacowanie wartości działki nr (...) i to w dwóch wariantach według stanu na 1977 rok i według stanu na 2004 rok.

W ocenie Sądu Okręgowego tak zakreślony zakres opinii biegłego w żaden sposób nie odpowiadał wnioskom procesowym uczestniczki, która ostatecznie, do chwili wydania tego postanowienia nie wnosiła o oszacowanie działki nr (...) i nie twierdziła już, że jest to działka należąca do spadku, lecz wyłącznie domagała się oszacowania wartości nakładów spadkodawcy i własnych poczynionych na tę działkę. Wprawdzie po wydaniu postanowienia, pełnomocnik uczestniczki wniósł o oszacowanie działki nr (...) (pismo (k. 470-474), jednakże w złożonym nieco później własnym piśmie uczestniczki, B. P. (1) wnosząc o zwolnienie pełnomocnika ze świadczenia pomocy prawnej na jej rzecz, domagała się włączenia do masy spadkowej jedynie domu na działce nr (...) (k. 477-479). Mimo powyższego i mimo zgłoszenia przez biegłą wątpliwości co do konieczności szacowania działki nr (...) (pismo biegłej k. 484-485) Sąd nie zweryfikował swojej decyzji, a co więcej w zarządzeniu z dnia 1 września 2010 roku, skierowanym do biegłej, polecił oszacowanie wymienionej działki w dwóch wariantach. W tym samy zarządzeniu w sposób nie dość jasny i precyzyjny nakazał biegłej oszacowanie nakładów w wariantach uwzględniających sporne stanowiska uczestników wskazując, że podlegają wycenie tylko te nakłady, które zostały zgłoszone w trakcie postępowania.

W rezultacie w opinii na k. 518-567 biegła D. J. (1) oszacowała wartość działki nr (...) w dwóch wariantach oraz wartość nakładów na wszystkie budynki na tej działce, a więc nie tylko na wybudowanie podpiwniczenia w starej części domu i na dokończenie tego domu, lecz także - bez istnienia jakiejkolwiek potrzeby - nakłady na drugi dom, wybudowany według uczestniczki przez jej brata K. Z., a także nakłady na zagospodarowanie działki oraz na budynki gospodarcze.

W reakcji na zakres sporządzonej opinii uczestniczka wskazała w piśmie procesowym na k. 629, że wycena siedliska Z. W. (formalnego właściciela działki nr (...) przed stwierdzeniem zasiedzenia jej wydzielonej części w postaci działki nr (...), akta sprawy I Ns 912/07 Sądu Rejonowego w Białej Podlaskiej) nie jest tematem sprawy, a ponadto oświadczyła, że nie rozumie dlaczego Sąd nakazał wycenę budynku nr (...) na działce nr (...), który jest i był własnością jej brata.

W dalszym toku sprawy wymieniona jeszcze wielokrotnie wskazywała jaki jest zakres jej wniosków i roszczeń w odniesieniu do działki nr (...) (k. 685, 767-769, 772v, 784) oraz kwestionowała potrzebę szacowania majątku Z. W. podnosząc, że wycenie podlega jedynie dom jej ojca znajdujący się na działce nr (...) (k. 768).

Sąd Rejonowy, nie zważając na powyższe, ponownie zlecił biegłemu oszacowanie wartości działki nr (...) w dwóch wariantach. Nakazał również wycenę nakładów poniesionych na budynek mieszkalny na działce nr (...) (nie wskazując na który budynek) oraz nakładów poniesionych przez K. Z., B. Z. i B. P. (1), bez wskazania o jakie nakłady chodzi (postanowienie k. 827).

W wykonaniu tego zlecenia biegły K. J. (1) sporządził opinię z dnia 2 września 2013 roku (data wpływu), w której oszacował nieruchomości niewątpliwie spadkowe, a ponadto działkę nr (...) w dwóch wariantach i wartość - również w dwóch wariantach - nakładów na działce nr (...), poniesionych przez B. Z., K. Z. i B. P. (1) na dwa budynki mieszkalne i na budynki gospodarcze, znajdujące się na działce nr (...). Nie oszacował natomiast nakładów tych uczestników na działki niewątpliwie spadkowe nr (...) i nr (...)(opinia k. 880-952).

Ustosunkowując się do opinii uczestniczka w piśmie procesowym swojego pełnomocnika na k. 1015 - 1016 kolejny raz wskazała na zbędność wyceny działki nr (...), w tym z zabudowaniami opisanymi w pkt 6 opinii biegłego (pkt 6 na k. 882) podnosząc, że w skład masy spadkowej wchodzi tylko stara część domu, a reszta jest własnością jej brata K. Z. i nie powinna być wyceniana.

Jak z tego widać biegli sądowi D. J. (1) i K. J. (1) wykonali zupełnie zbędną pracę, sporządzając opinie, które w znacznej części obejmowały wyceny niepotrzebne dla rozstrzygnięcia sprawy. Stało się to na skutek błędnych decyzji procesowych Sądu Rejonowego, który:

1/ nieprecyzyjnie budował tezy dowodowe dla biegłych w zakresie szacowania nakładów,

2/ nakazywał wycenę działki nr (...) nie dysponując stosownymi wnioskami uczestników i nie mając w okolicznościach niniejszej sprawy wystarczających podstaw faktycznych do uznania, że działka ta stanowi część spadku.

Tak szeroki zakres opinii wygenerował zupełnie zbędne koszty, które wyłożył tymczasowo Skarb Państwa, a którymi – w ocenie Sądu Okręgowego – bezpodstawnie w zaskarżonym postanowieniu zostali obciążeni uczestnicy.

Wskazać należy, iż w świetle art. 83 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, zasadnym jest obciążenie stron (uczestników postepowania nieprocesowego) takimi wydatkami poniesionymi przez Skarb Państwa, które wiążą się z koniecznością podejmowania przez sąd czynności z urzędu, w tym także dopuszczania z urzędu dowodów niewskazanych przez stronę.

W rozpoznawanej sprawie nie zachodziła potrzeba szacowania z urzędu wartości działki nr (...), ani też nakładów na tę działkę w zakresie przekraczającym wniosek uczestniczki. O ile skład i wartość spadku Sąd jest zobowiązany ustalić z urzędu (art. 684 k.p.c.), o tyle wartość nakładów podlega ustaleniu wyłącznie wówczas, gdy został złożony wniosek w trybie art. 686 k.p.c. w zw. z art. 618 § 2 k.p.c. i w zw. z art. 688 k.p.c. Działka nr (...) nie wchodziła do spadku po K. Z., co powinno być dla Sądu Rejonowego oczywiste od początku postępowania, co wynikało również z akt sprawy dołączonej I Ns 912/07 o zasiedzenie i na co przed sporządzeniem pierwszej opinii szacunkowej zwracali uwagę uczestnicy. Co się zaś tyczy nakładów, o których mowa wyżej (na dom nr (...) oraz budynki gospodarcze w działce nr (...) i zagospodarowanie tej działki), wniosek o ich rozliczenie w ogóle nie był składany. Tym samym nie było podstaw do tego, by kosztami czynności, podjętych bez jakiejkolwiek potrzeby przez Sąd Rejonowy, obciążyć uczestników.

Koszt omówionych wyżej opinii biegłej D. J. (1) to łączna kwota 7.698,06 zł (7518,96 zł + 179,10 zł), opinii biegłego K. J. (1) z dnia 2 września 2013 roku to kwota 11.358,72 zł.

Obie te opinie zawierają opracowania przydatne do rozstrzygnięcia sprawy lub związane ze zgłoszonymi roszczeniami uczestników (wycena wartości działek spadkowych nr, nr (...), wycena wartości praw do działek nr (...), wycena nakładów uczestników na działki nr (...) oraz nakładów B. P. (1) na podpiwniczenie domu nr (...) na działce nr (...) i wycena wartości pozostałych nakładów na ten dom – opinia D. J., wycena wartości działek spadkowych nr, nr (...) z wyodrębnionymi na niej lokalami mieszkalnymi, wycena wartości praw do działki nr (...), wycena wartości nakładów B. P. (1) w starej części nowego budynku mieszkalnego na działce nr (...) – opinia K. J.), jak też opracowania zbędne, sporządzone w oparciu bezpodstawne i wadliwe zlecenie Sądu, wyżej szczegółowo omówione.

Nie jest możliwe precyzyjne przypisanie konkretnych kosztów pracy biegłych do poszczególnych pozycji wydanych opinii, obejmujących część wiążącą się z przedmiotem rozpoznania w niniejszej sprawie i część zbędną, wywołaną przez Sąd Rejonowy bez podstawy prawnej i faktycznej.

W ocenie Sądu Okręgowego jedynie w pewnym przybliżeniu można przyjąć te wartości, kierując się obszernością wywodów, rozważań i obliczeń wykonanych przez biegłych dla poszczególnych pozycji i analizując proporcję, w jakiej pozostają one do całości opinii i względem siebie.

Zważywszy na to Sąd Okręgowy przyjął, że w przypadku opinii biegłej D. J. ok. 35% kosztów opinii, tj. kwota 2.694,32 zł, wiąże się z wyceną zbędną, zleconą przez Sąd bezpodstawnie, zaś w przypadku opinii biegłego K. J. z dnia 2 września 2013 roku dotyczy to aż 55%, tj. kwoty 6.247,30 zł. Powyższe oznacza, że wskazane wydatki związane ze sporządzeniem opinii, które zostały wyłożone tymczasowo przez Skarb Państwa, winny Skarb Państwa obciążać. Łącznie jest to suma 8.941,62 zł.

Apelujący kwestionowali obciążenie ich wszelkimi wydatkami związanymi z szacowaniem działki nr (...), wywodząc, że żądania uczestniczki w tym zakresie ostatecznie zostały oddalone. Powołali się na treść art. 520 § 2 i 3 k.p.c. oraz wnosili o obciążenie tymi kosztami B. P. (1).

W świetle przedstawionych wyżej rozważań na temat kosztów wyceny działki nr (...) wraz z nakładami na nią, rozważyć wypada czy zachodzą warunki do nałożenia na B. P. (1) w całości obowiązku zwrotu kosztów oszacowania wartości podpiwniczenia w domu nr (...)na działce nr (...) (w starej części nowego domu, jak określił to biegły J.) oraz oszacowania wartości nakładów poczynionych, według twierdzeń uczestniczki, przez spadkodawcę na wykończenie domu nr (...) na działce nr (...), czy też zasadnym jest obciążenie tymi kosztami skarżących w odpowiednich częściach.

W postępowaniu o dział spadku przyjmuje się, że między uczestnikami żądającymi podziału co do zasady nie zachodzi sprzeczność interesów, o której mowa w art. 520 § 2 i 3 k.p.c., niezleżnie od tego, jaki sposób podziału postulują i jakie w tym względzie składają wnioski. Pamiętać jednak należy, iż problematyka takich spraw nie ogranicza się wyłącznie do kwestii wyjścia ze współwłasności i sposobu podziału majątku, lecz może obejmować roszczenia dodatkowe, wymienione w art. 686 k.p.c. i art. 618 § 1 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c., z których część (jak o rozliczenie nakładów lub pożytków) ma charakter procesowy. Ich rozpoznawanie nie odbywa się z urzędu lecz wymaga złożenia wniosku w sposób, który od strony formalnej jest właściwy dla pozwu. W tym obszarze, zdaniem Sądu Okręgowego, nie rzadko zachodzi sprzeczność interesów między uczestnikami, którzy zgłaszają takie roszczenia, a tymi, którzy je negują i zaprzeczają ich podstawie faktycznej lub prawnej. Jakościowo sytuacja ta nie różni się od sytuacji w procesie, gdy pozwany zaprzecza żądaniom powoda. Podobnie, może okazać się w konkretnych okolicznościach sprawy, że zachodzi sprzeczność interesów między uczestnikami postępowania działowego, kiedy według twierdzeń jednych uczestników, inni uczestnicy, (negujący te twierdzenia) są dłużnikami z tytułu rzekomej wierzytelności przysługującej spadkodawcy względem nich.

W przekonaniu Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie wystąpiła sytuacja, w której interesy uczestniczki B. P. (1) były częściowo sprzeczne z interesami B. Z. i K. Z.. Sprzeczność ta dotyczy żądania uczestniczki rozliczenia nakładów, a w istocie uwzględnienia w masie spadkowej wierzytelności, jaką jej zdaniem miał spadkodawca z tytułu wydatków poniesionych na wykończenie domu na działce nr (...), której własność nabył przez zasiedzenie B. Z., a której wyłącznym właścicielem w chwili obecnej jest K. Z.. Niewątpliwie również można mówić o sprzeczności interesów między B. P. (1) a K. Z., jeśli idzie o drugie z roszczeń zgłoszonych przez uczestniczkę, a mianowicie o żądanie zasądzenia na jej rzecz od tego uczestnika równowartości nakładów poczynionych na podpiwniczenie domu na działce nr (...). Podkreślić należy, iż pierwsze z wymienionych żądań zostało w całości oddalone, czego uczestniczka nie zaskarżyła, zaś drugie żądanie ostatecznie zostało przez Sąd Rejonowy wyłączone z niniejszej sprawy i przekazane do rozpoznania w trybie procesowym (k. 782v).

Z tych względów, w przekonaniu Sądu Okręgowego zachodzi podstawa do odstąpienia w niniejszej sprawie od zasady orzekania o kosztach w postępowaniu nieprocesowym, wyrażonej w art. 520 § 1 k.p.c., co do tej części kosztów sądowych, które wynikały z czynności podejmowanych przez sąd w związku z koniecznością rozpoznania wymienionych żądań uczestniczki. Koszty te, to w istocie wydatki na opinie biegłych w tej ich części, w jakiej dotyczyły oszacowania wartości nakładów określonych we wnioskach uczestniczki.

Podobnie jak w przypadku kosztów zbędnego i bezpodstawnego szacowania działki nr (...) wraz z nakładami niezgłoszonymi przez uczestników, nie da się precyzyjnie określić wysokości kosztów tych części opinii biegłych, które mają za przedmiot wyliczenia odpowiadające wymienionym wyżej wnioskom uczestniczki. Dlatego też Sąd Okręgowy w pewnym przybliżeniu ustalił te koszty, kierując się przesłankami tożsamymi z tymi, które przyjął dla ustalenia wysokości kosztów, jakie winien wskutek błędów Sądu Rejonowego ponieść Skarb Państwa.

Sąd drugiej instancji uznał zatem, że w przypadku opinii biegłej D. J. ok. 5% kosztów opinii, tj. kwota 384,90 zł, wiąże się z wyceną nakładów własnych i spadkodawcy na działkę nr (...), zgłoszonych przez uczestniczkę, podobnie w przypadku opinii biegłego K. J. z dnia 2 września 2013 roku dotyczy to 5%, tj. kwoty 567,93 zł. W przypadku kolejnej opinii tego biegłego z dnia 23 grudnia 2013 roku (data wpływu, k. 1038-1072), porównanie zakresu pracy wykonanej przez biegłego (zgodnie z prawidłowym wreszcie zleceniem Sądu Rejonowego, postanowienie k. 1031v) w celu oszacowania nakładów na działkę nr (...) zgłaszanych przez B. P. (1), z zakresem pracy związanym z pozostałą częścią zleconej opinii, pozwala przyjąć, że 30% kosztów tej opinii, tj. kwota 927,76 zł, wiąże się z wnioskami uczestniczki, które ostatecznie nie zostały przez Sąd pierwszej instancji uwzględnione. Łącznie zatem wydatki te zamykają się kwotą 1.880,59 zł.

Reasumując, w ogólnej kwocie kosztów sądowych poniesionych przez Skarb Państwa na przeprowadzenie dowodów z opinii biegłych, w wysokości 26.288,14 zł, zawierają się następujące pozycje:

a)  wydatki w łącznej kwocie 8.941,62 zł, które winien ponieść Skarb Państwa, gdyż zostały bezpodstawnie i niecelowo wywołane przez Sąd Rejonowy działający z urzędu,

b)  wydatki w kwocie 1.880,59 zł, które na podstawie art. 520 § 3 k.p.c. powinny obciążać B. P. (1), jako dotyczące żądań nieuwzględnionych przez Sąd Rejonowy,

c)  wydatki w łącznej kwocie 15.465,93 zł, które według ogólnej zasady z art. 520 § 1 k.p.c. winny obciążać skarżących uczestników i B. P. (1), jako tych którzy w wyniku działu otrzymali konkretne korzyści w postaci poszczególnych składników masy spadkowej w naturze oraz wyrównanie wartości udziału dopłatą, jak w przypadku uczestniczki.

Na wydatki określone w pkt c. składają się koszty opinii: biegłego z zakresu budownictwa, który sporządził projekt wydzielenia w budynku na działce nr (...) odrębnych lokali (łącznie 4.138,83 zł), 60% kosztów opinii biegłej D. J. (4.618,84 zł), 40% kosztów opinii biegłego K. J. z dnia 2 września 2013 roku (4.543,49 zł) i 70% kosztów opinii tego biegłego z dnia 23 grudnia 2013 roku (2.164,77 zł).

Koszty sądowe ujęte powyżej, w pkt b,c, podlegają zwrotowi na rzecz Skarbu Państwa, według zasad określonych w art. 113 ust 1 i 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Zważywszy na zakres zaskarżenia orzeczenia o kosztach sądowych (pkt X, XI postanowienia), wnioski zgłoszone w tym zakresie przez uczestników, jak również na fakt, że rozstrzygnięcie tych kwestii wiąże się nierozerwalnie z materią objętą pkt XII postanowienia, Sąd Okręgowy zmienił postanowienie Sądu pierwszej instancji w pkt X, XI i XII.

W oparciu o art. 113 ust. 1 u.k.s.c. w zw. z art. 520 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy uznał, że uczestnik B. Z. winien zwrócić Skarbowi Państwa kwotę 4.639,78 zł (3/10 x 15.465,95 zł), K. Z. kwotę 7.732,96 zł (1/2 x 15.465,95 zł), zaś B. P. (1) kwotę 3.093,19 zł (1/5 x 15.465,95 zł). Ponadto B. P. (1), co do kosztów związanych z jej żądaniami nieuwzględnionymi przez Sąd, w oparciu o art. 113 ust. 2 w zw. z art. 520 § 3 k.p.c. winna zwrócić Skarbowi Państwa kwotę 1.880,59 zł, łącznie zatem B. P. (1) obciąża kwota 4.973,78 zł.

Wbrew stanowisku, jakie zajął Sąd Rejonowy, wymienioną uczestniczkę należało obciążyć kosztami sądowymi, mimo że była od tych kosztów zwolniona.

Stosownie do zasad orzekania o nieuiszczonych kosztach sądowych, wynikających z art. 113 ust. 1 i 2 u.k.s.c. w zw. z art. 520 § 1-3 k.p.c., uczestnik zwolniony od obowiązku uiszczenia kosztów nie może być w orzeczeniu kończącym postępowanie obciążony kosztami sądowymi związanymi z jego udziałem w sprawie, jeżeli w wyniku tego postępowania nie uzyskał żadnych wartości majątkowych. W sytuacji przeciwnej, gdy taki uczestnik uzyskał w orzeczeniu środki majątkowe umożliwiające pokrycie kosztów, zachodzą podstawy do obciążenia go nieuiszczonymi kosztami sądowymi (por. A. Górski, L. Walentynowicz, Koszty sądowe w sprawach cywilnych. Ustawa i orzekanie. Komentarz praktyczny. Oficyna 2008, K. Gonera, Ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Komentarz. Lexi Nexis 2011).

Udziały, w jakich na zasadzie art. 520 § 1 k.p.c. wymienieni uczestnicy uczestniczą w obowiązku zwrotu łącznej kwoty 15.465,95 zł kosztów sądowych, wynikają ze stosunku korzyści, w jakich w zaskarżonym postanowieniu partycypują oni w majątku spadkowym. Korzyści te nie są równoznaczne z istnieniem innych, niż wynikające z postanowienia o stwierdzeniu dziedziczenia, udziałów spadkowych, lecz z faktu, że B. Z. i K. Z. otrzymują w naturze majątek, do którego równe prawa mieli wnioskodawczyni oraz uczestnik M. Z.. Złożenie przez te osoby oświadczenia o zrzeczeniu się swojej części spadku na rzecz skarżących w odpowiednich proporcjach i nie żądaniu od nich spłat, nie spowodowało formalnego przejścia na apelujących prawa własności udziałów spadkowych wnioskodawczyni i uczestnika M. Z.. Innymi słowy nie wywołało skutku rzeczowego, lecz wyrażało tylko stanowisko tych osób co do sposobu działu spadku. Pozwoliło jednak przyjąć tak, jak to przyjął Sąd Rejonowy, że w rozdziale kosztów, o których mowa, K. Z. uczestniczy w ½ części, B. Z. w 3/10 częściach, zaś B. P. (1) w 1/5 części.

Z tych też względów Sąd Okręgowy, uznając apelację uczestników, co do rozstrzygnięcia o kosztach sądowych za uzasadnioną, orzekł jak w pkt I postanowienia.

Brak było natomiast podstaw do uwzględnienia wniosku apelujących o rozliczenie nakładów dokonanych przez nich na działkę nr (...), które to wnioski należało uznać za oczywiście bezzasadne.

W postępowaniu działowym dopuszczalne jest zgłoszenie przed sądem drugiej instancji roszczeń dodatkowych z art. 618 § 1 k.p.c. oraz art. 686 k.p.c., o ile powstały one lub stały się wymagalne po wydaniu orzeczenia przez sąd pierwszej instancji.

Skarżący wskazując w apelacji rodzaj i wartość nakładów objętych wnioskiem o rozliczenie, podali że nakłady zostały dokonane w okresie od lipca 2014 roku do stycznia 2015 roku, a wszystkie zostały opłacone po 10 grudnia 2014 roku.

Pomijając fakt, iż skarżący nie wskazali osób lub osoby, która zobowiązana byłaby zwrócić im te nakłady, jak również nie wdając się w ocenę czy przedstawione przez nich roszczenia powstały lub stały się w całości wymagalne w postępowaniu międzyinstancyjnym, należy stwierdzić, że w okolicznościach niniejszej sprawy w ogóle nie ma podstaw faktycznych ani prawnych do uwzględnienia tych żądań co do zasady. Powyższe wynika z faktu, że uczestnicy nie dokonali nakładów na spadek, lecz na własne nieruchomości, przyznane im prawomocnie postanowieniem Sądu Rejonowego z dnia 10 grudnia 2014 roku (postanowienie co do przyznania działek nr (...) nie zostało zaskarżone przez żadnego z uczestników postępowania). Brak jest zatem jakichkolwiek podstaw faktycznych i prawnych do twierdzenia, że którykolwiek z pozostałych uczestników postępowania zobowiązany jest rozliczyć się ze skarżącymi według reguł z art. 686 k.p.c.

Niezależnie od tego podkreślić należy, że w postanowieniu Sądu Rejonowego, na potrzeby ustalenia wartości dzielonego majątku i wysokości dopłaty należnej B. P. (1) przyjęta została wartość działek nr (...) netto, tj. po pomniejszeniu o wartość nakładów dokonanych przez uczestników i zgłoszonych w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji. Wartość wymienionych działek, tak jak i całej masy spadkowej, pozostaje niezmienna w postępowaniu przed Sądem Okręgowym. Tym samym fakt dokonania dalszych nakładów na działki (...) nie ma i nie może mieć żadnego znaczenia również dla rozliczeń z tytułu dopłaty obciążającej K. Z. na rzecz B. P. (1).

Z przedstawionych wyżej względów Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. zmienił zaskarżone postanowienie w części dotyczącej rozstrzygnięcia o nieuiszczonych kosztach sądowych wywołanych przeprowadzeniem dowodu z opinii biegłych, zaś w oparciu o art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oddalił apelację w pozostałej części, odnoszącej się do istoty sprawy.

Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego zostało wydane na podstawie art. 520 § 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Sąd Okręgowy miał na uwadze, że z reguły między uczestnikami postępowania działowego nie zachodzi sprzeczność interesów, nawet wówczas jeśli domagają się działu spadku w odmienny sposób. W ocenie tego Sądu, w okolicznościach niniejszej sprawy, zważywszy również na treść apelacji i zgłoszonych w niej żądań, należało jednak dojść do wniosku, że istniały przesłanki do uznania, iż interesy uczestników w postępowaniu apelacyjnym były sprzeczne.

Z uwagi na to, że apelacja B. Z. i K. Z. została oddalona w części dotyczącej istoty sprawy, zaś pełnomocnik B. P. (1) złożył wniosek o zasądzenie od skarżących na rzecz uczestniczki kosztów zastępstwa procesowego świadczonego z urzędu, Sąd Okręgowy nałożył na B. Z. obowiązek zwrotu uczestniczce kosztów postępowania apelacyjnego w kwocie 675 zł, a na K. Z. w kwocie 1.125 zł. Suma tych wartości odpowiada stawce minimalnej wynagrodzenia adwokata w wysokości 1.800 zł, określonej w § 6 pkt 6 w zw. z § 9 pkt 3 w zw. z 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 roku, poz. 461 t.j. ze zm.). Proporcja, w jakiej uczestnicy zostali obciążeni kosztami postępowania apelacyjnego na rzecz uczestniczki, wynika z wielkości udziałów, w których skarżący partycypują w korzyściach uzyskanych w dziale. W przypadku B. Z. jest to 3/10, zaś w przypadku K. (...) (5/10). Odniesienie tych proporcji do nałożonego obowiązku zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego sprawia, że uczestnicy B. Z. w 3/8, zaś K. Z. w 5/8 częściach, winni zwrócić uczestniczce wymienione koszty.