Sygn. akt I Ns 49/12

POSTANOWIENIE

Dnia 13 stycznia 2016 r.

Sąd Rejonowy w Olsztynie, I Wydział Cywilny,

w składzie:

Przewodniczący: SSR Marzena Żywucka

Protokolant: protokolant N. Al (...)

po rozpoznaniu w dniu 18 grudnia 2015 r., w O., na rozprawie,

sprawy z wniosku K. J.

z udziałem E. J., M. J. (1), A. S. (1), Z. K., J. A. F. (1), A. F. (2), E. B., G. S. (1), E. W., A. K., B. J. (1), L. S., B. S. Ł. K., M. K., E. H., E. S., G. S. (2), B. S., O. J., E. B.

o stwierdzenie nabycia spadku po J. J. (2), zm. 17.08.1954 r., po M. J. (2), zm. 7.12.1962 r., po B. J. (2), zm. 14.11.1975 r., po A. J. (1), zm. 18.02.1987 r. i po M. J. (3), zm. 01.02.2004 r.

postanawia

1. stwierdzić, że spadek po J. J. (2) , zmarłym dnia 17 sierpnia 1954r. w D., ostatnio stale zamieszkałym w D., na podstawie ustawy nabyła żona M. J. (2) (córka D. S.) w 5/20 częściach oraz dzieci spadkodawcy i wymienionego małżonka spadkodawcy: B. J. (2), E. F. (1), A. S. (2), A. S. (3) i A. J. (2) w 3/20 częściach, z wyłączeniem majątku podlegającego, według obowiązującego małżonków ustroju małżeńskiego majątkowego, podziałowi na wypadek ustania małżeństwa, który na podstawie ustawy nabyły dzieci spadkodawcy i wymienionego małżonka spadkodawcy: B. J. (2), E. F. (1), A. S. (2), A. S. (3) i A. J. (2) po 1/5 części;

z tym, że wchodzący w skład spadku udział we własności gospodarstwa rolnego, położonego w D., na podstawie ustawy dziedziczy: syn B. J. (2) (syn J. i M.) w całości;

2. stwierdzić, że spadek po M. J. (2) , zmarłej dnia 07 grudnia 1962 r. . w D., ostatnio stale zamieszkałej w D., na podstawie ustawy nabyły dzieci spadkodawczyni i J. J. (2): B. J. (2), E. F. (1), A. S. (2), A. S. (3) i A. J. (2) po 1/5 części;

z tym, że wchodzący w skład spadku udział we własności gospodarstwa rolnego, położonego w D., na podstawie ustawy dziedziczy: syn B. J. (2) (syn J. i M.) w całości;

3. stwierdzić, że spadek po B. J. (2) , zmarłym dnia 14 listopada 1975r. w D., ostatnio stale zamieszkałym w D., na podstawie ustawy nabyła żona A. J. (1) (córka J. i A.) w 5/20 częściach oraz dzieci spadkodawcy i wymienionego małżonka spadkodawcy: B. J. (1), M. J. (3), Ł. K., P. J., E. J. w 3/20 częściach każde;

z tym, że wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne, położone w D., na podstawie ustawy dziedziczy: żona A. J. (1) (córka J. i A.) oraz dzieci spadkodawcy i A. J. (1): E. J. i M. J. (3) po 1/3 części każde z nich;

4. stwierdzić, że spadek po A. J. (1) , zmarłej dnia 18 lutego 1987 r. w A., ostatnio stale zamieszkałej w A., w części obejmującej udział we własności gospodarstwa rolnego, położonego w D., na podstawie ustawy dziedziczą dzieci spadkodawczyni i B. J.: B. J. (1), M. J. (3), Ł. K., P. J., E. J. (dzieci A. i B.) po 1/5 części każde;

5. stwierdzić, że spadek po M. J. (3) , zmarłym dnia 01 lutego 2004 r. w A., ostatnio stale zamieszkałym w A., na podstawie ustawy nabyło rodzeństwo: B. J. (1), Ł. K. i E. J. (dzieci B. i A.), po ¼ części oraz bratanica: O. J. (córka P. i I. A.) w ¼ części;

z tym, że wchodzący w skład spadku udział we własności gospodarstwa rolnego, położonego w D., na podstawie ustawy dziedziczy rodzeństwo: B. J. (1), Ł. K. i E. J. (dzieci B. i A.), po ¼ części oraz bratanica: O. J. (córka P. i I. A.) w ¼ części.

SSR Marzena Żywucka

Sygn. akt I Ns 49/12

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni K. J. wniosła o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym w dniu 17 sierpnia 1954 r. J. J. (2) , zmarłej w dniu 7 grudnia 1962 r. M. J. (2) , zmarłym w dniu 14 listopada 1975 r. B. J. (2) , zmarłej w dniu 18 lutego 1987 r. A. J. (1) (co do części spadku znajdującej się na terenie Rzeczypospolitej Polskiej) i zmarłym w dniu 1 lutego 2004 r. M. J. (3) .

W uzasadnieniu wniosku wskazała, że jej dziadek J. J. (2) wraz z małżonką M. J. (2) byli właścicielami gospodarstwa rolnego położonego w D. nr 47. Po śmierci J. J. (2), na mocy ówcześnie obowiązujących przepisów prawa, udział wynoszący ½ w prawie własności gospodarstwa rolnego przypadł małżonce zmarłego M. J. (2), pozostałą część gospodarstwa odziedziczyło jedyne dziecko zmarłego pracujące na gospodarstwie tj. B. J. (2). Pozostałe dzieci J. i M. J. (2) jeszcze przed II wojną światową wyjechały za granicę i tam pozostały. Po śmierci M. J. (2) całe gospodarstwo przypadło B. J. (2), a z kolei po jego śmierci jego żonie A. J. (1). Po śmierci męża A. J. (1) wyjechała z kraju, w chwili śmierci nie posiadała obywatelstwa polskiego, stąd też stwierdzenie nabycia spadku prowadzone przez sądem polskim należy ograniczyć do majątku pozostałego na terenie kraju. Żadne z dzieci B. i A. J. (1) nie spełniało warunków dla dziedziczenia gospodarstwa rolnego, stąd też nabycie przez nie praw spadkowych nastąpiło na zasadach ogólnych. W konsekwencji własność przedmiotowego gospodarstwa nabyli B. J. (1), Ł. K., E. J., M. J. (3) oraz P. J. w częściach równych tj. po 1/5 każdy. M. J. (3) zmarł jako bezdzietny kawaler, stąd spadek po nim na zasadach ogólnych odziedziczyło żyjące rodzeństwo tj. B. J. (1), Ł. K. i E. J. w częściach równych każde w 1/3 części tj. 4/45 własności gospodarstwa rolnego. Brat M. J. (3) P. J. nie odziedziczył spadku, gdyż zmarł przed dniem otwarcia spadku. (k. 2-5)

Uczestniczka Ł. K., na posiedzeniu w dniu 12 lipca 2012 r., poparła wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłych wskazanych w wniosku. (k. 98)

Uczestniczka O. J. poparła wniosek o stwierdzenie nabycia spadku. (k. 257-258)

Uczestnicy A. S. (1) i Z. K. poparli wniosek. (k. 315)

Uczestnicy E. J., M. J. (1), J. F. (1), A. F. (2), E. B., G. S. (1), E. W., A. K., B. J. (1), L. S., B. S., M. K., E. H., E. S., G. S. (2), B. S., E. B. nie sprzeciwili się wnioskowi i nie zajęli merytorycznego stanowiska w sprawie.

Sąd Rejonowy ustalił, następujący stan faktyczny:

J. J. (2) wraz z żoną M. J. (2) był współwłaścicielem nabytego w 1913 i 1937 r. gospodarstwa rolnego położonego wówczas we wsi D. nr 47 o łącznej powierzchni 4,1182 ha. Aktualnie gospodarstwo rolne znajduje się przy ul. (...) w O., obejmuje działki oznaczone numerami (...) i zajmuje powierzchnię 4,0284 ha.

(dowód: zaświadczenia Archiwum Państwowego w O. – k. 18, wypisy z rejestru gruntów – k. 18)

Na podstawie dekretu z dnia 6 września 1946 r. o ustroju rolnym i osadnictwie na obszarze Ziem Odzyskanych i byłego Wolnego Miasta Gdańska, aktem nadania z dnia 4 listopada 1948 r. J. J. (2) nadano nieruchomość rolną o powierzchni 3,5 ha, obejmującą działki gruntu oznaczone numerami 5, 24 i 42, obręb nr 47 o aktualnej powierzchni 3,5243 ha.

(dowód: akt nadania Nr 1537 – k. 18, wypisy z rejestru gruntów – k. 18)

J. J. (2) zmarł 17 sierpnia 1954. w O., w chwili śmierci był żonaty z M. J. (2).

(dowód: odpis skrócony aktu zgonu – k. 15, zapewnienie spadkowe – k. 99)

M. J. (2) zmarła 7 grudnia 1962 r. w D..

(dowód: odpis skrócony aktu zgonu – k. 16, zapewnienie spadkowe – k. 99, decyzja Kierownika USC w G. – k. 231)

Małżonkowie J. i M. J. (2) posiadali wspólnie sześcioro dzieci: B. J. (2), A. S. (3) (z domu J.), E. F. (1), A. J. (2), A. S. (2) i B. J. (3).

(dowód: odpis skrócony aktu urodzenia B. J. (2) – k. 18, zapewnienie spadkowe – k. 99, odpis zupełny aktu urodzenia A. J. (3) – k. 134, wypis aktu zgonu E. F. (1) – k. 269, wypis aktu zgonu A. J. (2) – k. 268, zapewnienie spadkowe A. S. (1) – k. 315, zapewnienie spadkowe Z. K. – k. 315-316, pismo Ambasady RP w B. - k. 338-341)

B. J. (3) zmarł w czasie wojny nie pozostawiając zstępnych.

(dowód: zapewnienie spadkowe A. S. (1) – k. 315, zapewnienie spadkowe Z. K. – k. 315-316)

A. S. (3) zmarła 18 października 2011 r. w B. R.. Zmarła pozostawiła syna A. S. (1) i córkę J. K. (z domu S.) zmarłą 27 lutego 1991 r. J. K. zmarła – zostawiła syna A. K. k. 333

(dowód: wyciąg z wypisu o zgonie – k. 134, odpis skrócony aktu urodzenia A. S. (1) – k. 134, odpis skrócony aktu zgonu J. K. – k. 197, odpis zupełny aktu małżeństwa - k. 235)

A. J. (2) zmarł 6 października 2009 r. Zmarły pozostawił zstępnych E. H. i B. J. (3).

(dowód: wypis aktu zgonu – k. 268)

E. F. (2) zmarła 2 października 2011 r. zmarła pozostawiła córkę E. W. (z domu F.) i dwóch synów A. F. (2) i J. F. (2).

(dowód: wypis aktu zgonu – k. 269, odpis skrócony aktu urodzenia - k. 333, odpisy skrócone aktów urodzenia - k. 336)

A. S. (2) zmarła 5 kwietnia 1996 r. Zmarła pozostawiła zstępnych: E. S., G. S., L. S., B. S. córkę B. (nieznaną z nazwiska).

(dowód: wypis aktu zgonu – k. 357)

B. J. (2) zmarł 14 listopada 1975 r. w O.. W chwili śmierci był żonaty z A. J. (1).

(dowód: odpis skrócony aktu zgonu – k. 17, 36, zapewnienie spadkowe – k. 99-100)

B. J. (2) do śmierci pracował na gospodarstwie rolnym oznaczonym wnioskiem, najpierw wspólnie z rodzicami, a po ich śmierci przejął gospodarstwo i prowadził je wspólnie z żoną A. J. (1). Pozostałe dzieci J. i M. J. (2), ani w 1954 r. ani w 1962 r. nie pracowały na gospodarstwie.

(dowód: zapewnienie spadkowe – k. 100, zapewnienie spadkowe A. S. (1) – k. 315, 360 zapewnienie spadkowe Z. K. – k. 315-316, zapewnienia spadkowe – k. 450-469, zapewnienie spadkowe E. J. – k. 1063-1064, dowód z zeznań M. J. (1) – k. 664-665)

A. J. (1) zmarła 18 lutego 1987 r. w A. (Republika Federalna Niemiec), gdzie przed śmiercią stale mieszkała. W chwili śmierci nie posiadała obywatelstwa polskiego.

( dowód: decyzja Wojewody (...)- (...) z dnia 16 października 2009 r. – k. 8-9, akt zgonu wraz z tłumaczeniem – k. 10-11, 250, zapewnienie spadkowe – k. 100)

B. i A. J. (1) posiadali wspólnie pięcioro dzieci: M. J. (3), E. J., Ł. K., P. J. i B. J. (1).

(dowód: opisy skrócone aktów urodzenia M. J. (3), E. J., Ł. J., P. J. i B. J. (1) – k. 18, pismo Urzędu Miasta w O. - k. 33, zapewnienie spadkowe – k. 99-100)

W chwili śmierci B. J. (2) w gospodarstwie pracowała jego żona A. J. (1). W domu rodzinnym mieszkał także E. J. i M. J. (3), którzy wspólnie pomagali matce w prowadzeniu gospodarstwa.

(dowód: zapewnienie spadkowe – k. 100-101, zapewnienie spadkowe E. J. – k. 1063-1064)

Po śmierci męża, A. J. (1) w 1981 r. wyjechała do Niemiec. Gospodarstwo rolne pozostawione w Polsce, w chwili śmierci A. J. (1) było uprawiane wyłącznie dorywczo przez pozostałe w kraju dzieci zmarłej.

(dowód: zapewnienie spadkowe – k. 101, zapewnienie spadkowe Z. K. – k. 315-316, zapewnienie spadkowe A. S. (1) – k. 360-361)

M. J. (3) zmarł 1 lutego 2004 r. w A. (Republika Federalna Niemiec), w chwili śmierci posiadał obywatelstwo polskie. Zmarły nie posiadał dzieci.

(dowód: akt zgonu wraz z tłumaczeniem – 12-13, decyzja Wojewody (...)- (...) z dnia 15 lipca 2009 r. – k. 14, zapewnienie spadkowe – k. 100)

B. J. (1) zmarł 15 sierpnia 2009 r. Zmarły w chwili śmierci żonaty był z K. J.. Z związku małżeńskiego posiadał dwoje dzieci M. K. (z domu J.) i M. J. (1).

(dowód: pismo Urzędu Miasta w O. - k. 33, odpis skrócony aktu zgonu B. J. (1) – k. 35, odpisy skrócone aktu urodzenia – k. 37-38)

P. J. zmarł w 1999 r. Zmarły w chwili śmierci pozostawał w związku małżeńskim z I. J., z tego związku posiadał córkę O. J..

(dowód: karty osobowe mieszkańca – k. 54-56, odpis skrócony aktu urodzenia – k. 69, pismo Centrum Personalizacji MSW – k. 156)

Sąd zważył, co następuje:

W rozpoznawanej sprawie wnioskodawczyni wniosła o stwierdzenie nabycia spadku w sumie po pięciu osobach. W związku z faktem, iż daty otwarcia spadku dla poszczególnych spadkodawców są odmienne, dla właściwego ustalenia kręgu ich spadkobierców, rozważania dla każdego ze zmarłych należało poczynić w sposób odrębny.

J. J. (2) zmarł w dniu 17 sierpnia 1954 r. Zgodnie z Dekretem z dnia 8 października 1946 r. Prawo spadkowe (Dz. U. z dnia 20 listopada 1946 r., Dz.U.1946.60.328), obowiązującym w chwili jego śmierci, gdy spadkodawca nie zostawił testamentu, w którym ustanowił spadkobiercę, albo gdy wszyscy spadkobiercy, powołani do spadku w testamencie, nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami zachodzi dziedziczenie ustawowe (art. 15 § 2).

W sprawie ustalono, że spadkodawca J. J. (2) nie pozostawił testamentu w związku z czym, co do jego spadku zastosowanie mają przepisy dotyczące dziedziczenia ustawowego.

W myśl art. 17 § 1 w/w dekretu do spadku powołane są przede wszystkim dzieci spadkodawcy, które dziedziczą w częściach równych, jednocześnie pozostały przy życiu małżonek dziedziczy z ustawy: w zbiegu ze zstępnymi małżonka zmarłego - jedną czwartą część spadku (art. 22). Co istotne, pozostały przy życiu małżonek, który otrzymuje część majątku, podlegającego według obowiązującego małżonków ustroju małżeńskiego majątkowego podziałowi na przypadek ustania małżeństwa, nie dziedziczy w zbiegu ze zstępnymi małżonka zmarłego pozostałej części tego majątku (art. 25).

Na skutek przeprowadzonego w sprawie postępowania ustalono, że spadkodawca J. J. (2) w chwili śmierci pozostawał w związku małżeńskim z M. J. (2), z którego posiadał sześcioro dzieci: B. J. (2), A. S. (3) (z domu J.), E. F. (1), A. J. (2), A. S. (2) i B. J. (3), który zmarł bezdzietnie w czasie wojny tj. przed dniem otwarcia spadku.

Mając na uwadze przytoczone okoliczności, na podstawie przywołanych przepisów uznać należy, że spadek po J. J. (2) , zmarłym dnia 17 sierpnia 1954r. w D., ostatnio stale zamieszkałym w D., na podstawie ustawy nabyła żona M. J. (2) (córka D. S.) w 5/20 częściach oraz dzieci spadkodawcy i wymienionego małżonka spadkodawcy: B. J. (2), E. F. (1), A. S. (2), A. S. (3) i A. J. (2) w 3/20 częściach. Jednakże, zgodnie z art. 25 przywołanego dekretu, majątek podlegający, według obowiązującego małżonków ustroju małżeńskiego majątkowego, podziałowi na wypadek ustania małżeństwa, na podstawie ustawy nabyły dzieci spadkodawcy i wymienionego małżonka spadkodawcy: B. J. (2), E. F. (1), A. S. (2), A. S. (3) i A. J. (2) po 1/5 części.

W skład masy spadkowej po zmarłym J. J. (2) wchodzi również gospodarstwo rolne w D., którego prawo własności przysługiwało spadkodawcy i jego małżonce M. J. (2).

Jak słusznie wskazała wnioskodawczyni w skład masy spadkowej poza gospodarstwem nabytym w 1913 i 1937 r. o łącznej powierzchni 4,0284 ha, wchodzi również nieruchomość nadana spadkodawcy aktem nr 1537 o aktualnej powierzchni 3,5243 ha. Jak wynika z dekretu dnia 6 września 1946 r. o ustroju rolnym i osadnictwie na obszarze Ziem Odzyskanych i byłego W. Miasta G., stanowiącego podstawę dla wydanego aktu (Dz.U.1946.49.279), przedmiot nadania uznać należy za majątek wspólny małżonków, wchodzących w skład ustawowego ustroju majątkowego. Nadto, jak wynika z art. 5 ust. 2 w zw. z art. 3 dekretu z dnia 6 września 1951 r. o ochronie i uregulowaniu własności osadniczych gospodarstw chłopskich na obszarze Ziem Odzyskanych (Dz. U. z dnia 7 września 1951 r., Dz.U.1951.46.340) akt nadania stanowi poświadczenie własności gospodarstwa rolnego i jego przynależności, które podlega dziedziczeniu.

Co do zasady, dekret z dnia 8 października 1946 r. Prawo spadkowe (Dz. U. z dnia 20 listopada 1946 r., Dz.U.1946.60.328) nie zawierał szczególnych unormowań w zakresie dziedziczenia gospodarstw rolnych, niemniej w myśl art. 2 § 1 ustawy z dnia 26 października 1971 r. zmieniającej ustawę Kodeks cywilny (Dz. U. z dnia 4 listopada 1971 r., Dz.U.1971.27.252) do dziedziczenia gospodarstwa rolnego należącego do spadku otwartego przed dniem wejścia w życie tejże ustawy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego w brzmieniu nadanym tą ustawą, chyba że przed tym dniem nastąpił już dział spadku. Zgodnie z brzmieniem art. 1059 § 1 kodeksu cywilnego, nadanym ustawą z dnia 26 października 1971 r. dzieci spadkodawcy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli:

1) bezpośrednio przed otwarciem spadku pracowały w tym gospodarstwie albo,

2) w chwili otwarcia spadku są członkami rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub pracują w gospodarstwie rolnym takiej spółdzielni, albo,

3) w chwili otwarcia spadku bądź prowadzą inne indywidualne gospodarstwo rolne, bądź też pracują w gospodarstwie rolnym swoich rodziców, małżonka lub jego rodziców, albo,

4) w chwili otwarcia spadku bądź są małoletnie, bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo,

5) w chwili otwarcia spadku są trwale niezdolne do pracy.

W przedmiotowym postępowaniu jedynym zstępnym J. J. (2) wypełniającym kryteria określone w przywołanym przepisie był B. J. (2), który bezpośrednio przed otwarciem spadku pracował w gospodarstwie wspólnie z rodzicami. Pozostali zstępni spadkodawcy w owym czasie opuścili już dom rodzinny, nie uczestnicząc w prowadzeniu gospodarstwa.

W konsekwencji uznać należało, że wchodzący w skład spadku udział we własności gospodarstwa rolnego, położonego w D., na podstawie ustawy dziedziczy syn B. J. (2) w całości.

M. J. (2) zmarła w dniu 07 grudnia 1962 r. Zgodnie z Dekretem z dnia 8 października 1946 r. Prawo spadkowe (Dz. U. z dnia 20 listopada 1946 r., Dz.U.1946.60.328), obowiązującym w chwili jej śmierci, gdy spadkodawca nie zostawił testamentu, w którym ustanowił spadkobiercę, albo gdy wszyscy spadkobiercy, powołani do spadku w testamencie, nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami zachodzi dziedziczenie ustawowe (art. 15 § 2).

W sprawie ustalono, że spadkodawca M. J. (2) nie pozostawiła testamentu w związku z czym, co do jej spadku zastosowanie mają przepisy dotyczące dziedziczenia ustawowego.

W myśl art. 17 § 1 w/w dekretu do spadku powołane są przede wszystkim dzieci spadkodawcy, które dziedziczą w częściach równych.

Na skutek przeprowadzonego w sprawie postępowania ustalono, że spadkodawczyni M. J. (2) posiadała sześcioro dzieci: B. J. (2), A. S. (3) (z domu J.), E. F. (1), A. J. (2), A. S. (2) i B. J. (3), który zmarł bezdzietnie w czasie wojny tj. przed dniem otwarcia spadku.

Mając na uwadze przytoczone okoliczności, na podstawie przywołanych przepisów uznać należy, że spadek po M. J. (2) , zmarłej dnia 07 grudnia (...). w D., ostatnio stale zamieszkałej w D., na podstawie ustawy nabyły dzieci spadkodawcy i J. J. (2): B. J. (2), E. F. (1), A. S. (2), A. S. (3) i A. J. (2) w 1/5 części.

W skład masy spadkowej po zmarłej M. J. (2) wchodzi również gospodarstwo rolne w D., którego prawo własności przysługiwało spadkodawczyni i jej małżonkowi J. J. (2).

Co do zasady, dekret z dnia 8 października 1946 r. Prawo spadkowe (Dz. U. z dnia 20 listopada 1946 r., Dz.U.1946.60.328) nie zawierał szczególnych unormowań w zakresie dziedziczenia gospodarstw rolnych, niemniej w myśl art. 2 § 1 ustawy z dnia 26 października 1971 r. zmieniającej ustawę Kodeks cywilny (Dz. U. z dnia 4 listopada 1971 r., Dz.U.1971.27.252) do dziedziczenia gospodarstwa rolnego należącego do spadku otwartego przed dniem wejścia w życie tejże ustawy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego w brzmieniu nadanym tą ustawą, chyba że przed tym dniem nastąpił już dział spadku. Zgodnie z brzmieniem art. 1059 § 1 kodeksu cywilnego, nadanym ustawą z dnia 26 października 1971 r. dzieci spadkodawcy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli:

1) bezpośrednio przed otwarciem spadku pracowały w tym gospodarstwie albo,

2) w chwili otwarcia spadku są członkami rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub pracują w gospodarstwie rolnym takiej spółdzielni, albo,

3) w chwili otwarcia spadku bądź prowadzą inne indywidualne gospodarstwo rolne, bądź też pracują w gospodarstwie rolnym swoich rodziców, małżonka lub jego rodziców, albo,

4) w chwili otwarcia spadku bądź są małoletnie, bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo,

5) w chwili otwarcia spadku są trwale niezdolne do pracy.

W przedmiotowym postępowaniu jedynym zstępnym M. J. (2) wypełniającym kryteria określone w przywołanym przepisie był B. J. (2), który bezpośrednio przed otwarciem spadku pracował w gospodarstwie wspólnie z rodzicami. Pozostali zstępni spadkodawcy w owym czasie opuścili już dom rodzinny, nie uczestnicząc w prowadzeniu gospodarstwa.

W konsekwencji uznać należało, że wchodzący w skład spadku udział we własności gospodarstwa rolnego, położonego w D., na podstawie ustawy dziedziczy syn B. J. (2) w całości.

B. J. (2) zmarł w dniu 14 listopada 1975 r. w D., gdzie ostatnio stale mieszkał.

Zgodnie z art. 931 § 1 k.c. , w brzmieniu obowiązującym w chwili otwarcia spadku po B. J. (2), w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. W sprawie ustalono, że spadkodawca B. J. (2) nie pozostawił testamentu w związku z czym, co do jego spadku zastosowanie mają przepisy dotyczące dziedziczenia ustawowego. Na skutek przeprowadzonego w sprawie postępowania ustalono, że spadkodawca B. J. (2) w chwili śmierci pozostawał w związku małżeńskim z A. J. (1), z którego posiadał pięcioro dzieci: B. J. (1), M. J. (3), Ł. K., P. J., i E. J..

Mając na uwadze przytoczone okoliczności, na podstawie przywołanych przepisów uznać należy, że spadek po B. J. (2) , zmarłym dnia 14 listopada (...). w D., ostatnio stale zamieszkałym w D., na podstawie ustawy nabyła żona A. J. (1) (córka J. i A.) w 5/20 częściach oraz dzieci spadkodawcy i wymienionego małżonka spadkodawcy: B. J. (1), M. J. (3), Ł. K., P. J., i E. J. w 3/20 częściach.

W skład masy spadkowej po zmarłym B. J. (2) wchodzi również gospodarstwo rolne w D.

Zgodnie z obowiązującym wówczas przepisem art. 1059 § 1 k.c. – art. 1060 § 1 k.c. – inne reguły obowiązywały w przypadku dziedziczenia z ustawy gospodarstw rolnych. Mianowicie dzieci spadkodawcy dziedziczyły z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli:

1) bezpośrednio przed otwarciem spadku pracowały w tym gospodarstwie albo

2) w chwili otwarcia spadku były członkami rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub pracowały w gospodarstwie rolnym takiej spółdzielni, albo

3) w chwili otwarcia spadku bądź prowadziły inne indywidualne gospodarstwo rolne, bądź też pracowały w gospodarstwie rolnym swoich rodziców, małżonka lub jego rodziców, albo

4) w chwili otwarcia spadku bądź były małoletnie, bądź też pobierały naukę zawodu lub uczęszczały do szkół, albo

5) w chwili otwarcia spadku były trwale niezdolne do pracy.

Jeżeli żadne z dzieci spadkodawcy nie odpowiadały jednemu z warunków przewidzianych w punktach 1, 2 lub 3 paragrafu poprzedzającego, dziedziczą z ustawy gospodarstwo te spośród nich, które miały kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego i nie później niż przed upływem sześciu miesięcy od otwarcia spadku oświadczyły w sądzie lub w państwowym biurze notarialnym gotowość prowadzenia gospodarstwa należącego do spadku.

Przepisy powyższe stosowało się odpowiednio do dziedziczenia z ustawy przez małżonka spadkodawcy, jak również do dziedziczenia z ustawy przez wnuków spadkodawcy powołanych stosownie do przepisu art. 931 § 2. Dalsi zstępni spadkodawcy nie są powołani z ustawy do dziedziczenia gospodarstwa rolnego.

W przedmiotowym postępowaniu jedynym zstępnym B. J. (2) wypełniającym kryteria określone w przywołanych przepisach była jego małżonka A. J. (1), która bezpośrednio przed otwarciem spadku pracowała w gospodarstwie oraz mieszkające na terenie gospodarstwa rolnego dzieci B. J. (2) i A. J. (1): E. J. i M. J. (3), którzy pomagali rodzicom w prawach w gospodarstwie rolnym. Okoliczność ta wynika z zeznań E. J., którym sąd dał wiarę. Pozostali zstępni spadkodawcy w owym czasie opuścili już dom rodzinny, nie uczestnicząc w prowadzeniu gospodarstwa.

W konsekwencji uznać należało, że wchodzący w skład spadku udział we własności gospodarstwa rolnego, położonego w D., na podstawie ustawy dziedziczy małżonka A. J. (1) (córka J. i A.) oraz dzieci A. J. (1) i B. J. (2): E. J. i M. J. (3) po 1/3 części każde.

A. J. (1) zmarła w dniu 18 lutego 1987 r. w A., gdzie ostatnio stale mieszkała, jako obywatelka Niemiec. Zgodnie z przepisami art. 1108 § 1 k.p.c. i art. 1102 § 1 k.p.c., w brzmieniu obowiązującym w chwili otwarcia spadku po A. J. (1), do jurysdykcji krajowej należą sprawy spadkowe, jeżeli spadkodawca w chwili śmierci miał obywatelstwo polskie lub, nie posiadając żadnego obywatelstwa, zamieszkiwał w Polsce. Do wyłącznej jurysdykcji krajowej należą sprawy o prawa rzeczowe i o posiadanie nieruchomości położonej w Polsce, jak również ze stosunku najmu lub dzierżawy takiej nieruchomości, z wyjątkiem spraw o czynsz. Wyłączność ta obejmuje także inne sprawy w takim zakresie, w jakim rozstrzygnięcie dotyczy nieruchomości położonej w Polsce.

Czyli jurysdykcja krajowa obejmowała jedynie właściwość w sprawach o stwierdzenia nabycia spadku po obcokrajowcu w części obejmującej nieruchomość, czyli w niniejszej sprawie w części obejmującej prawa do gospodarstwa rolnego w D..

Zgodnie z obowiązującym wówczas przepisem art. 1059 § 1 k.c. spadkobiercy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili otwarcia spadku:

1)odpowiadają warunkom wymaganym dla nabycia własności nieruchomości rolnej w drodze przeniesienia własności albo

2)są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo

3)są trwale niezdolni do pracy.

Warunki wymagane do nabycia własności nieruchomości rolnej określone były wówczas w art. 160 § 1 k.c. : własność nieruchomości rolnej lub jej części może być przeniesiona na rzecz osoby fizycznej tylko wtedy, gdy nabywca:

1)stale pracuje w jakimkolwiek gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej albo

2)ma kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego.

Natomiast przepis art. 1060 k.c. stanowił, że w granicach określonych w art. 931 § 2 wnuki spadkodawcy, które w chwili otwarcia spadku odpowiadają warunkom przewidzianym w art. 1059 pkt 1, dziedziczą gospodarstwo rolne także wtedy, gdy ich ojciec lub matka nie mogą gospodarstwa dziedziczyć dla braku warunków przewidzianych w art. 1059. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych. Natomiast art. 1062 k.c. stanowił, że rodzeństwo spadkodawcy, które w chwili otwarcia spadku odpowiada warunkom przewidzianym w art. 1059 pkt 1, dziedziczy gospodarstwo rolne także wtedy, gdy zstępni spadkodawcy nie mogą gospodarstwa dziedziczyć dla braku warunków przewidzianych w art. 1059 lub w art. 1060. W granicach określonych w art. 934 dzieci rodzeństwa spadkodawcy, które w chwili otwarcia spadku odpowiadają warunkom przewidzianym w art. 1059 pkt 1, dziedziczą gospodarstwo rolne także wtedy, gdy ich ojciec lub matka nie mogą gospodarstwa dziedziczyć dla braku warunków przewidzianych w art. 1059 lub w § 1 niniejszego artykułu. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.

Z uwagi na okoliczność, że w przedmiotowej sprawie żadne z dzieci spadkodawczyni A. J. (1) nie spełniało warunków do dziedziczenia gospodarstwa rolnego: pracowali poza rolnictwem, nie mieli kalifikacji do prowadzenia gospodarstwa rolnego, nie byli małoletni, czy niezdolni do prawy, także wnuki i rodzeństwo spadkodawczyni nie spełniało ww. wymogów, zastosowanie ma obowiązujący wówczas przepis art. 1063 k.c. : jeżeli ani małżonek spadkodawcy, ani żaden z jego krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy nie odpowiada warunkom przewidzianym dla dziedziczenia gospodarstwa rolnego albo jeżeli uprawnionymi do dziedziczenia są wyłącznie osoby, które w chwili otwarcia spadku są trwale niezdolne do pracy, gospodarstwo dziedziczą spadkobiercy na zasadach ogólnych. Czyli zgodnie z brzmieniem art. 931 § 1 k.c. dzieci w częściach równych.

W konsekwencji uznać należało, że wchodzący w skład spadku udział we własności gospodarstwa rolnego, położonego w D., po A. J. (1) na podstawie ustawy dziedziczą dzieci spadkodawczyni i B. J. (2): B. J. (1), E. J., M. J. (3), Ł. K. i P. J. po 1/5 części każde.

M. J. (3) zmarł w dniu 01 lutego 2004 r. w A. gdzie ostatnio stale mieszkał. Zmarł jako bezdzietny kawaler. Zgodnie zatem z brzmieniem art. 935 § 2 k.c. w braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom, rodzeństwu i zstępnym rodzeństwa. Rodzice spadkodawcy nie dożyli otwarcia spadku po nim. Zatem cały spadek po M. J. (3) przypada jego rodzeństwu i ich zstępnym: B. J. (1), E. J., Ł. K. w ¼ części i córce zmarłego w 2009r. P. J.: O. J. (córce P. i B. A.) w ¼ części.

Wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 stycznia 2001r. w sprawie P. 4/99 nie obowiązywały uchylone już przepisy dotyczące dziedziczenia gospodarstw rolnych. Zatem także stosowny udział w gospodarstwie rolnym po M. J. (3) na podstawie art. 935 § 2 k.c. dziedziczy jego rodzeństwo: B. J. (1), E. J., Ł. K. po ¼ części i córka zmarłego w 2009r. P. J.: O. J. (córka P. i B. A.) w ¼ części.

SSR Marzena Żywucka