Sygn. akt I Ca 28/15

POSTANOWIENIE

Dnia 18 lutego 2015 r.

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSO Iwona Podwójniak

Sędziowie SO Joanna Składowska

SR(del.) Magdalena Kościarz

Protokolant sekretarz sądowy Elwira Kosieniak

po rozpoznaniu w dniu 18 lutego 2015 r. w Sieradzu

na rozprawie sprawy

z wniosku S. J.

z udziałem J. J.

o podział majątku wspólnego

na skutek apelacji wnioskodawczyni

od postanowienia wstępnego Sądu Rejonowego w Sieradzu

z dnia 2 grudnia 2014 r. sygn. akt I Ns 1248/12

postanawia:

zmienić zaskarżone postanowienie w całości w ten sposób, że wniosek uczestnika postępowania o ustalenie nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym oddalić.

Sygn. akt I Ca 28/15

UZASADNIENIE

We wniosku z dnia 08 października 2012r. skierowanym do Sądu Rejonowego w Sieradzu S. J. wniosła o podział majątku dorobkowego jej i jej byłego męża J. J..

W odpowiedzi na wiosek uczestnik domagał się, między innymi, ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym w stosunku 20% wnioskodawczyni i 80% uczestnik postępowania.

S. J. wnosiła o nieuwzględnienie żądania J. J. w tym zakresie.

Zaskarżonym postanowieniem wstępnym z dnia 2 grudnia 2014r. Sąd Rejonowy ustalił nierówne udziały stron w powstaniu majątku dorobkowego poprzez przyjęcie, że:

*

udział wnioskodawczym wynosił 25 %,

*

udział uczestnika wynosił 75 %.

Rozstrzygnięcie zapadło przy następujących ustaleniach i wnioskach:

W dniu 17 grudnia 2005r. S. J. i J. J. zawarli małżeństwo, które wyrokiem Sądu Okręgowego w Sieradzu z dnia 12 września 2011r. w sprawie I1 C 305/11 zostało rozwiązane przez rozwód bez orzekania o winie. Zainteresowani nie mają dzieci pochodzących z tego małżeństwa. W umowie notarialnej z dnia 20 grudnia 2005r. uczestnicy postanowili, że rozszerzają wspólność ustawową na przedmioty i prawa majątkowe nabyte przez każdego z nich przed powstaniem wspólności majątkowej oraz na przedmioty i prawa majątkowe nabyte przez każdego z nich w czasie trwania wspólności ustawowej z jakiegokolwiek tytułu, z wyłączeniem przedmiotów i praw majątkowych, o których mowa w art. 49 § 1 pkt 1,2,3,4 i 5 kro.

W dacie zawarcia małżeństwa wnioskodawczyni nie miała majątku nieruchomego. Uczestnik był właścicielem nieruchomości położonej w S.przy ul. P.O.W., składającej się z trzech działek oznaczonych numerami (...)o łącznej powierzchni 1,6548 ha. Nieruchomość ta została mu darowana przed zawarciem związku małżeńskiego przez jego rodziców. Jedna z tych działek - o nr (...) - jest zabudowana budynkiem mieszkalnym i budynkami gospodarczymi, tj. oborą i stodołą. Uczestnicy w czasie trwania małżeństwa wyremontowali 1/3 część domu. Z jednego dużego pokoju urządzili mieszkanie. Wybudowali ścianki działowe, samodzielną kotłownię, urządzili łazienkę, kuchnię, wykonali przyłącza wodne, elektryczne i centralne ogrzewanie. Zakupili sprzęty gospodarstwa domowego i meble. Na ten remont przeznaczyli oszczędności wnioskodawczyni w kwocie 15.000 złotych, a w pozostałym zakresie sfinansowali je ze wspólnych dochodów. Uczestnicy zagospodarowali podwórko wokół domu tworząc ogrodzenia, stawiając altankę, obsiewając teren trawą, obsadzając go kwiatami oraz drzewami owocowymi. Wybudowali wiatę na maszyny stolarskie, chłodnię na warzywa, rów oraz szklarnię. W czasie trwania małżeństwa wnioskodawczyni otrzymała zadośćuczynienie z tytułu śmierci syna w wysokości 40,000 złotych. Za pieniądze te kupiła samochód F. (...), rok produkcji 2000, którego współwłaścicielem jest jej córka M. B.. Pozostałą kwotę zadośćuczynienia przeznaczyła na spłatę pożyczki zaciągniętej na ślub syna, a także zakup mebli, z których część ma ona, a część mąż.

Od 1990r. wnioskodawczyni była zatrudniona w Wojewódzkim Szpitalu w S. jako kucharka. W ostatnim okresie tego zatrudnienia przebywała na urlopach wychowawczych. Od 2008r. pracowała w I. w Z. w wymiarze 3/4 etatu jako sprzątaczka. Pracowała tam przez 3 lata. Następnie była zatrudniona w tym charakterze przez jeden miesiąc w Jednostce Wojskowej. W czasie trwania małżeństwa pobierała zasiłek na niepełnosprawne dziecko. Poza tym sprzedawała na bazarze warzywa oraz pracowała wraz z mężem przy ich uprawie. Zaciągała kredyty gotówkowe, z których pieniądze przeznaczała na zakupy mebli, sprzętów AGD, laptopa. W chwili ustania małżeństwa spłacała jeszcze jeden z tych kredytów. Pozostałe zostały spłacone w czasie trwania małżeństwa.

J. J. w czasie trwania małżeństwa pracował w różnych zakładach pracy, ale raczej bez zarejestrowania, z wynagrodzeniem od 1000 do 2000 złotych miesięcznie. Oprócz tego pracował w gospodarstwie rolnym wraz z wnioskodawczynią, pomagał jej także w handlu warzywami.

Rozstrzygając wniosek uczestnika Sąd Rejonowy zauważył, że zgodnie z art. 50 1 kro, w razie ustania wspólności udziały małżonków są równe, chyba że umowa majątkowa małżeńska stanowi inaczej. Przepis ten nie wyłącza zastosowania art. 43 § 2 i 3 kro. Sąd może zatem ustalić nierówne udziały także wtedy, gdy małżonkowie sami ustalili uprzednio nierówne udziały w intercyzie, bowiem nie jest zatem związany decyzją małżonków, a ustalając proporcję ich udziałów powinien uwzględnić postanowienia intercyzy, które stanowią wówczas „punkt wyjścia” dla przeprowadzenia stosownych obliczeń. Ponieważ ustalenie nierównych udziałów pozostaje w kauzalnym związku z innymi postanowieniami intercyzy, sąd powinien ocenić sytuację stron właśnie w aspekcie założeń przyjętego przez nich ustroju umownego. Jeżeli na przykład małżonkowie wyłączyli z majątku wspólnego pobrane wynagrodzenia, to takie postanowienie zacieśnia odpowiednio pole do sformułowania zarzutu mniejszego przyczynienia się do powstania majątku wspólnego. Inne będzie także rozumienie ważnych powodów, jeżeli jedno z małżonków postępowało niezgodnie z założeniami intercyzy. Nie można wymagać, aby małżonkowie już w chwili zawierania umowy majątkowej przewidywali, który z nich w przyszłości nie będzie należycie przyczyniać się do powstania majątku wspólnego. Może się zdarzyć, że po zawarciu umowy majątkowej ustanawiającej nierówne udziały jeden z małżonków rażąco narusza swoje obowiązki względem drugiego małżonka, nie przyczynia się do powstania wspólnego majątku i swoim postępowaniem doprowadza do rozwodu. W takich sytuacjach nie do przyjęcia byłoby zachowanie przez tego małżonka korzyści przypadających mu na podstawie małżeńskiej umowy majątkowej.

Warunkiem ustalenia nierównych udziałów jest łączne spełnienie dwóch przesłanek, tzn. istnienia ważnych powodów oraz przyczynienia się do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu. Przez ważne powody w orzecznictwie rozumie się takie okoliczności, które oceniane z punktu widzenia zasad współżycia społecznego sprzeciwiają się przyznaniu jednemu z małżonków korzyści z tej części majątki i wspólnego, do powstania której ten małżonek się nie przyczynił. Przy ocenie istnienia ważnych powodów należy zatem mieć na względzie całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej w zakresie wykonywania ciążących na nich obowiązków względem rodziny, którą przez swój związek założyli. Mogą to być okoliczności zawinione, ale też niezawinione przez małżonków (jak chociażby długoletnia separacja, w czasie której jeden z nich nabywa składniki majątkowe).

W rozpatrywanej sprawie zdaniem Sądu Rejonowego oczywistym jest, że wnioskodawczyni nie przyczyniła się do powstania majątku wspólnego w tej części, którą uczestnik nabył w drodze darowizny od swoich rodziców. Majątek ten powstał bez jej jakiegokolwiek udziału. Trudno w takiej sytuacji w ocenie Sądu pierwszej instancji byłoby przyjąć, że udział wnioskodawczyni w powstaniu tego majątku wynosi 50%.

Przyjmując, że udział S. J. wynosił 25%, a udział J. J. 75%, Sąd Rejonowy miał na uwadze, że wnioskodawczyni przeznaczyła na ten majątek swoje oszczędności na wesele córki, a nawet część kwoty zadośćuczynienia, którą otrzymała z tytułu śmierci syna. Przeprowadzała także razem z uczestnikiem modernizację nieruchomości przy ulicy P.O.W., partycypując w jej kosztach. Ustalenie, że udział uczestnika J. J. wynosi 75% będzie również zgodne z zasadami współżycia społecznego, bowiem małżeństwo stron trwało krótko (niecałe 6 lat), z małżeństwa tego nie ma dzieci, a nieruchomości, których dotyczy to postępowanie stanowią dorobek poprzedników uczestnika, którzy nadal tam zamieszkują.

Wnioskodawczyni wniosła apelację od postanowienia Sądu Rejonowego, zaskarżając orzeczenie w całości i podnosząc następujące zarzuty:

1.  błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia, mający wpływ na jego treść, polegający na uznaniu, że zachodziły ważne powody, uzasadniające ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym,

2.  naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 328 § 2 kpc, polegające na niewskazaniu w sposób należyty podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, w szczególności jakie - zdaniem Sądu – ważne powody, o których mowa w art. 43 § 2 kro, uzasadniały ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym;

3.  naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 43 § 2 kro poprzez jego niewłaściwe zastosowanie w sytuacji, gdy nie zachodziły ważne powody uzasadniające żądanie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym.

W oparciu o te zarzuty domagała się zmiany postanowienia poprzez oddalenie wniosku uczestnika postępowania o ustalenie nierównych udziałów.

Uczestnik postępowania wnosił o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Należy w pełni godzić się ze skarżącą, że wydając zaskarżone rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy naruszył prawo materialne w postaci art. 43 § 2 kro.

Jak słusznie zresztą zauważył Sąd pierwszej instancji, przepis ten wskazuje dwie przesłanki ustalenia nierównych udziałów, które muszą wystąpić łącznie, a mianowicie ważne powody oraz różny stopień przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku wspólnego. W zakresie wskazanych „ważnych powodów”, w doktrynie prawa rodzinnego przyjmuje się, że chodzi tutaj przede wszystkim o nieprawidłowe, rażące lub uporczywe nieprzyczynianie się do zwiększania majątku wspólnego, pomimo posiadanych możliwości zdrowotnych i zarobkowych. W myśl ustalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego, za ważne uznane mogą być takie tylko powody, których doniosłość wynika z zasad współżycia społecznego (postanowienie SN z dnia 28 kwietnia 1972 r., III CRN 626/71, LEX nr 7084), a przy ocenie należy mieć na uwadze całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej w zakresie wykonywania ciążących na nich obowiązków względem rodziny, którą przez swój związek założyli (postanowienie SN z dnia 5 października 1974r., III CRN 190/74, LEX nr 7598).

Prawidłowo również Sąd Rejonowy zauważył, że w przypadku zawarcia majątkowej umowy małżeńskiej, ustalając proporcję udziałów małżonków sąd powinien uwzględnić postanowienia intercyzy, które stanowią wówczas „punkt wyjścia” dla przeprowadzenia stosownych obliczeń i ocenić sytuację stron w aspekcie założeń przyjętego przez nich ustroju umownego.

Dokonując wskazanej prawidłowej wykładni powołanego przepisu, Sąd pierwszej instancji zupełnie pominął ją wydając rozstrzygnięcie.

W sprawie przedmiotowej zainteresowani rozszerzyli wspólność majątkową także na majątek osobisty uczestnika postepowania, nie określając udziałów w rozszerzonym w ten sposób majątku dorobkowym, zatem przyjęli, że udziały te mają być równe. Uczestnik zdecydował się na takie rozwiązanie, mając świadomość, że jest to majątek przekazany mu przez rodziców, którzy zamieszkują w będącym częścią składową nieuchronności budynku mieszkalnym. W tej sytuacji, powołanie się przez Sąd Rejonowy na wskazane okoliczności w kontekście „ważnych powodów” uznać należy za nieuprawnione. Możliwość ustalenia przez sąd nierównych udziałów w majątku wspólnym mogła powstać dopiero przy uwzględnieniu późniejszych zdarzeń (por. uzasadnienie postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2012r., II CSK 259/12, OSNC 2013/7-8/92, M. Prawn. 2013/19/1046).

Tymczasem, jak ustalił Sąd Rejonowy, po zawarciu umowy małżonkowie wyremontowali część domu, zagospodarowali teren wokół niego, budując także wiatę, chłodnię i szklarnię, zakupili sprzęty gospodarstwa domowego i meble, przeznaczając na ten cel także oszczędności wnioskodawczyni, uzyskane przez nią zadośćuczynienie i wspólne dochody. Wnioskodawczyni pracowała zarobkowo, a poza tym sprzedawała na bazarze warzywa oraz pracowała wraz z mężem przy ich uprawie. Zaciągała kredyty gotówkowe, z których pieniądze przeznaczała na zakupy mebli, sprzętów AGD, laptopa. Wykazywała zatem dbałość o wspólny majątek, wykorzystując swoje możliwości zarobkowe. Brak było jakichkolwiek podstaw do przyjęcia, że swoim nagannym zachowaniem doprowadziła do rozpadu związku. Małżeństwo rozwiązane zostało przez rozwód bez orzekania o winie i w tym kontekście bez znaczenia była okoliczność, iż trwało krótko.

Podsumowując, większy stopień przyczynienia się uczestnika do powstania majątku wspólnego nie mógł zostać jednocześnie uznany za „ważny powód” w rozumieniu art. 43 § 2 kro, a takiego rodzaju zabiegu dokonał Sad pierwszej instancji, stwierdzając zaistnienie przesłanek ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym. Ustalenia Sądu w zakresie sposobu wykorzystywania możliwości zarobkowych i dbałości, nie tylko o zachowanie substancji, lecz również o poprawę stanu nieruchomości oraz powiększanie majątku poprzez zakup ruchomości, przy jednoczesnym niestwierdzeniu jakichkolwiek oczywiście nagannych zachowań wnioskodawczyni, prowadzić winny do oczywistego w tych warunkach wniosku, że wskazane „ważne powody” w sprawie przedmiotowej nie istniały.

Z uwagi na powyższe, na podstawie art. 386 § 1 w zw. z art. 13 § 2 kpc, Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone postanowienie, oddalając wniosek uczestnika powstępowania o ustalenie nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym.