Sygn. akt IV Ca 27/13

POSTANOWIENIE

Dnia 15 marca 2013r.

Sąd Okręgowy w Słupsku IV Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym :

Przewodniczący SSO Andrzej Jastrzębski

Sędziowie SO: Mariola Watemborska (spr.), Henryk Rudy

Protokolant: sekr. sądowy Agnieszka Sobocińska

po rozpoznaniu w dniu 15 marca 2013 r., w S.

na rozprawie

sprawy z wniosku (...) S.A. w G.

z udziałem S. O., J. O., Skarbu Państwa reprezentowanego przez Ministra Skarbu Państwa i Skarbu Państwa reprezentowanego przez Starostę S.

o zasiedzenie służebności przesyłu

na skutek apelacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Rejonowego w Słupsku z dnia 20 listopada 2012 r. sygn. akt IX Ns 246/12

postanawia:

1.  zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że stwierdzić, iż przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...) w S. nabył przez zasiedzenie z dniem 30 kwietnia 1990 roku służebność gruntową odpowiadającą treścią służebności przesyłu, polegającą na prawie korzystania z nieruchomości stanowiącej działkę gruntu numer (...), położoną w miejscowości Z. dla której Sąd Rejonowy w Słupsku prowadzi księgę wieczystą numer (...) w zakresie posadowienia na niej i użytkowania widocznych urządzeń elektroenergetycznych w postaci linii napowietrznej niskiego napięcia 0,4 kV i podtrzymujących ją słupów elektroenergetycznych zaznaczonych na szkicu (k. 57 akt sprawy), stanowiącym integralną część niniejszego postanowienia wraz z prawem dostępu – wejścia, a także wjazdu na wyżej wskazaną nieruchomość w celu wykonania niezbędnych robót związanych z utrzymaniem, konserwacją, naprawą i eksploatacją przedmiotowych urządzeń,

2.  oddalić apelację w pozostałym zakresie.

Sygn. akt IV Ca 27/13

UZASADNIENIE

(...) SA w G. wniosła o stwierdzenie, że nabyła z dniem 1.01.1999r. przez zasiedzenie służebność gruntową odpowiadającą treści służebności przesyłu obciążającą nieruchomość gruntową stanowiącą własność J. O. i S. O., położoną w miejscowości Z., składającej się z działki gruntu oznaczonej numerem ewidencyjnym (...), dla której Sąd Rejonowy w Słupsku prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...) (nieruchomość obciążona), polegająca na prawie korzystania przez wnioskodawcę z nieruchomości obciążonej poprzez utrzymanie, konserwację, naprawę, modernizację i eksploatację urządzeń elektroenergetycznych stanowiących własność pozwanego znajdujących się na nieruchomości obciążonej, z prawem wejścia na nieruchomość obciążoną w każdej chwili w okresie trwania służebności, w celu wykonania niezbędnych robót związanych z utrzymaniem, konserwacją, naprawą i eksploatacją słupa elektroenergetycznego oraz linii elektroenergetycznej, w szczególności wejścia i wjazdu na teren nieruchomości obciążonej sprzętem, w tym także ciężkim. W uzasadnieniu wniosku wskazano, że linia energetyczna ta została wybudowana w latach przedwojennych dla potrzeb zasilania wsi Z.. W 1978r. przeprowadzono jej kapitalny remont. Przebieg urządzeń elektroenergetycznych przez nieruchomość uczestników nie zmienił się od czasu ich posadowienia. (...) SA jest następcą prawnym Zakładów (...) w S., Zakładu (...) SA, (...) SA. Wnioskodawca do czasu własnego posiadania doliczył okres posiadania swoich poprzedników prawnych, nadto w sprawie ma zastosowanie domniemanie dobrej wiary, skoro przekonanie o prawie do korzystania z przedmiotowych urządzeń miało podstawę w obowiązującej wówczas ustawie z dnia 28.06.1950r. o powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli oraz dekrecie z dnia 30.06.1951r. o obowiązku świadczeń w naturze na niektóre cele publiczne.

Uczestnik S. O. przyznał, że na jego działce nr (...) od 1980r. posadowionych jest betonowych 7 słupów. Wcześniej były to słupy drewniane poniemieckie, które w 1980r. wymieniono na betonowe . Jako właściciel działki chce wynagrodzenia za te słupy w wysokości 700.000 zł. Jego zdaniem (...) SA nie zasiedziała służebności bo od 7 lat domaga się on od niej płatności za te słupy. Słupy w 1980r. były stawiane bez jego zgody, nielegalnie, nikt go nie pytał o zgodę, weszli na posesję i postawili słupy .

J. O. nie zajęła stanowiska w niniejszej sprawie .

Wezwany do udziału w sprawie Skarb Państwa reprezentowany przez Ministra Skarbu Państwa w odpowiedzi wniósł o zwolnienie go od udziału w sprawie i wyznaczenie Starosty Powiatowego w S. jako reprezentanta Skarbu Państwa, podnosząc, że niniejsze postępowanie nie ma związku z działalnością Ministra Skarbu Państwa.

Wezwany do udziału w sprawie Skarb Państwa reprezentowany przez Starostę S. nie zajął stanowiska w sprawie.

Rozpoznający sprawę w I instancji Sąd Rejonowy ustalił, że S. O.i J. O.są współwłaścicielami, z udziałami wynoszącymi po 1/2, nieruchomości położonej w Z.stanowiącej gospodarstwo rolne z zabudowaniami, składającej się z działek nr (...)(o powierzchni 0,69 ha) i 62/5 (o powierzchni 4,02 ha), o łącznej powierzchni 4,71 ha, dla której Sąd Rejonowy w Słupsku prowadzi Kw nr (...)Przedmiotowe działki nabyli w dniu 29.04.1980r. od Skarbu Państwa. Tego samego dnia nabyli oni od J. B.budynki - mieszkalny i gospodarcze, stanowiące odrębny od gruntu przedmiot własności, posadowione na działce nr (...).

Na działce nr (...) znajdują się elementy infrastruktury elektroenergetycznej stanowiącej własność wnioskodawcy w postaci linii napowietrznej niskiego napięcia 0,4 kV oraz podtrzymujących ją 4 słupów elektroenergetycznych. Linia ta została wybudowana jeszcze w okresie przedwojennym. W 1978r. wybudowano stację transformatorową i wykonano kapitalny remont tej linii. Od tego czasu jej przebieg nie zmienił się.

Jak dalej ustalił Sąd I instancji Państwowa Komisja Ziemska w S.aktem nadania nr 118999 z dnia 15.06.1957r. nadała na własność J. B.gospodarstwo położone w Z.gr. S., pow. S.o powierzchni 7,59 ha. Gospodarstwo to stanowiła działka oznaczona wówczas nr geodezyjnym 62. Naczelnik Gminy K.decyzją z dnia 10.08.1975r. orzekł o przejęciu na własność Państwa od J. B.nieruchomości rolnej o powierzchni 8,58 ha, z wyłączeniem zabudowań położonych we wsi Z.. W dniu 10.09.1975r. w Kw nr (...), prowadzonej dla nieruchomości rolnej położonej we wsi R.gm. K.o obszarze 0,99 ha w dziale II dokonano wpisu prawa własności w miejsce J. B.na rzecz Skarbu Państwa oraz w (...), prowadzonej dla nieruchomości rolnej położonej we wsi Z.gm. K.o obszarze 7,59 ha, odłączono i przeniesiono do księgi wieczystej Kw nr (...)budynki w księdze tej wpisane. W dziale II dokonano wpisu prawa własności w miejsce J. B.na rzecz Skarbu Państwa.

Z kolei zarządzeniem nr 13 Naczelnego Dyrektora Zakładów (...) w B. z dnia 10.05.1978r. utworzono w Zakładach (...) w B. zakład działający wg zasad wewnętrznego pełnego rozrachunku gospodarczego pod nazwą Zakład (...) w S.. Prezes Rady Ministrów zarządzeniem nr 57 z dnia 30.12.1988r. w sprawie podziału niektórych przedsiębiorstw zgrupowanych we Wspólnocie (...) i (...) Brunatnego z dniem 31.12.1988r. podzielił Północny O. Energetyczny w B.. W wyniku tego podziału powstało min. przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...) z/s w S.. Minister Przemysłu i Handlu zarządzeniem z dnia 9.07.1993r. nr 205/O./93 podzielił przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...) w S. w celu wniesienia przez Skarb Państwa zorganizowanej części mienia tego przedsiębiorstwa do spółki akcyjnej (...) SA w W.. Tym samym zarządzeniem przekształcono jednocześnie w/w przedsiębiorstwo państwowe w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa pod nazwą Zakład (...) Spółka Akcyjna w S.. (...) SA w S. wstąpił we wszystkie prawa i obowiązki Zakładu (...) w S. z wyłączeniem praw i obowiązków przejętych przez (...) SA w W.. Z Zakładu (...) przekazano (...) SA stację Ż. , linię 400 kV Ż.-D. o długości 88,98 km i linię 220 kV Ż.-G. o długości 128,15km. Aktem notarialnym z dnia 12.07.1993r. przekształcono przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...) w S. w (...) Spółkę Akcyjną Skarbu Państwa.

Sąd I instancji ustalił ponadto, że (...) Spółka Akcyjna w G. (wcześniej działająca pod firmą: (...) Spółka Akcyjna, (...) Spółka Akcyjna) powstała dnia 26.11.2004r. w wyniku połączenia ośmiu spółek w trybie określonym w art.492 § 1 ksh poprzez przeniesienie całego majątku tych spółek, w tym i Zakładu (...) SA z/s w S..

Mając na uwadze tak ustalony stan faktyczny sprawy Sąd Rejonowy w Słupsku postanowieniem z dnia 20.11.2012r. stwierdził, że wnioskodawca (...) SA w G. nabył przez zasiedzenie z dniem 29.04.2010r. służebność przesyłu polegającą na prawie korzystania z nieruchomości stanowiącej działkę gruntu nr (...) położoną w miejscowości Z., dla której Sąd Rejonowy w Słupsku prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) w zakresie posadowienia na niej i użytkowania widocznych urządzeń elektroenergetycznych w postaci linii napowietrznej niskiego napięcia 0,4 kV i podtrzymujących ją słupów elektroenergetycznych zaznaczonych na szkicu (k. 57 akt sprawy), stanowiącym integralną część niniejszego postanowienia wraz z prawem dostępu – wejścia, a także wjazdu na wyżej wskazaną nieruchomość w celu wykonania niezbędnych robót związanych z utrzymaniem, konserwacją, naprawą i eksploatacją przedmiotowych urządzeń.

Sąd Rejonowy w pierwszej kolejności zważył, że wniosek co do zasady zasługuje na uwzględnienie. Podzielił przy tym poglądy Sądu Najwyższego w zakresie, w jakim dopuszczalne jest nabycie w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu przed ustawowym uregulowaniem służebności przesyłu, jak i że nie ma przeszkód do przyjęcia, że posiadanie służebności przesyłowej przez przedsiębiorstwo państwowe przed nowelizacją kc z 1989r. było posiadaniem w rozumieniu art. 352 § 1 kc i prowadziło do zasiedzenia.

Dalej Sąd I instancji zważył, że bieg terminu zasiedzenia służebności przesyłu rozpoczął się dopiero w dniu 29.04.1980r., kiedy to S. O. i J. O. nabyli od Skarbu Państwa gospodarstwo rolne położone w Z., w tym i działkę nr (...), na której była i nadal jest zlokalizowana przedmiotowa linia napowietrzna. Wcześniejszy okres nie jest możliwy do uwzględnienia, skoro wcześniej przedmiotowa działka stanowiła własność Skarbu Państwa, a właściciel nie może nabyć przez zasiedzenie służebności gruntowej na nieruchomości stanowiącej jego własność. Nie jest też możliwe skrócenie terminu posiadania wymaganego do zasiedzenia służebności na podstawie art. 10 ustawy z 1990 r. o zmianie ustawy – kodeks cywilny w związku z art. 292 zd. 2 k.c. o okres korzystania z urządzeń infrastruktury elektroenergetycznej przez przedsiębiorstwo państwowe w czasie, gdy nieruchomość, na której znajdowały się te urządzenia była przedmiotem własności państwowej. Sąd Rejonowy miał też na uwadze, że przed dniem 1.02.1989r., kiedy to zniesiono zasadę jednolitości własności państwowej, państwowe osoby prawne, w tym i przedsiębiorstwa, wykonywały uprawnienia związane z własnością nieruchomości wprawdzie we własnym imieniu, ale na rzecz Skarbu Państwa, który był jedynym dysponentem własności państwowej.

Zdaniem Sądu I instancji pierwszy posiadacz przedmiotowej służebności wszedł w jej posiadanie w dniu 29.04.1980r. w złej wierze. W dacie zbycia działki nr (...)ówczesnym małżonkom O. przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...)w S.nie posiadało tytułu prawnego do władania tą działką. W dniu 29.04.1980r. nie istniały żadne okoliczności, które mogłyby usprawiedliwić przekonanie (...) S.w S., że przysługuje mu prawo do władania przedmiotową działką, jakie faktycznie wykonywał.

Sąd I instancji nie podzielił też zarzutu uczestnika S. O., jakoby doszło do przerwania biegu zasiedzenia. Uczestnik wystąpił przeciwko wnioskodawcy o zapłatę za bezumowne korzystanie z działki nr (...), jednak wytoczenie tego typu powództwa nie jest czynnością przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia swoich praw od właściciela nieruchomości.

Z rozstrzygnięciem powyższym nie zgodził się wnioskodawca w części dotyczącej daty nabycia ograniczonego prawa rzeczowego przez zasiedzenie. W związku z tym podniósł zarzuty naruszenia prawa materialnego, tj. przepisów art. 7 kc, przez poczynienie ustaleń sprzecznych z domniemaniem dobrej wiary, art. 172 § 1 kc w zw. z art. 292 kc przez przyjęcie, że wnioskodawca uzyskał posiadanie w złej wierze, jak i przyjęcie daty 29.04.1980r. za datę początkową przy ustalaniu dobrej lub złej wiary. W konsekwencji apelujący domagał się zmiany zaskarżonego postanowienia przez stwierdzenie nabycia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu przez zasiedzenie z dniem 30.04.1990r.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest w przeważającej części uzasadniona.

Mając na uwadze treść art. 382 kpc, sąd apelacyjny ma nie tylko uprawnienie, ale wręcz obowiązek rozważenia na nowo całego zebranego w sprawie materiału oraz dokonania własnej, samodzielnej i swobodnej oceny, w tym oceny zgromadzonych dowodów (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17.04.1998r., II CKN 704/97, OSNC 1998 nr 12, poz. 214). Sąd II instancji nie ogranicza się zatem tylko do kontroli sądu I instancji, lecz bada ponownie całą sprawę, a rozważając wyniki postępowania przed sądem I instancji, władny jest ocenić je samoistnie. Postępowanie apelacyjne jest przedłużeniem procesu przeprowadzonego przez pierwszą instancję, co oznacza, że nie toczy się on na nowo.

Zebrany w sprawie materiał dowodowy pozwolił Sądowi rozpoznającemu apelację na konstatację, że dokonane przez Sąd Rejonowy rozstrzygnięcie, jak i wnioski wywiedzione z przeprowadzonego postępowania dowodowego prowadzące do wydania zaskarżonego postanowienia nie były całkowicie prawidłowe. Sąd Okręgowy władny był zatem do nieco innej, niż Sąd Rejonowy, oceny okoliczności powoływanych przez strony w toku postępowania sądowego przed obiema instancjami.

Z apelującym wnioskodawcą należało zgodzić się w zakresie, w jakim zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego, domagał się on stwierdzenia zasiedzenia od dnia 30.04.1990r. Sąd Okręgowy podziela bowiem stanowisko apelującego, że zastosowanie w sprawie przepisów art. 7 kc, art. 172 kc w zw. z art. 292 kc, przy ustalonym w niej stanie faktycznym, pozwala na stwierdzenie, że nie zostało w niej obalone domniemanie dobrej wiary, że moment uzyskania posiadania ograniczonego prawa rzeczowego, pozwala na stwierdzenie istnienia jednak dobrej wiary po stronie posiadacza tego prawa. Sąd II instancji nie znajduje natomiast podstaw do dnia racji wnioskodawcy w zakresie, w jakim twierdzi on, że jest on uprawnionym z tytułu służebności przesyłu (czy dokładniej: służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu) przedsiębiorcą. Do wskazanej powyżej materii Sąd II instancji kolejno się odniesie.

W pierwszym rzędzie na uwadze mieć należało, że definicja legalna pojęcia służebności przesyłu zawarta jest w 305 1 kc, który stanowi, że nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń. Przed zmianą Kodeksu cywilnego, dokonaną ustawą z dnia 30 maja 2008 r. (Dz. U. Nr 116, poz. 731), która to weszła w życie w dniu 3.08.2008r., a czyniącą ze służebności przesyłu instytucję kodeksową, w judykaturze i doktrynie panowało przekonanie, że służebność gruntowa była instytucją prawa rzeczowego przystosowaną najlepiej do zaspokajania i obsługi interesów zarówno właściciela nieruchomości, jak i przedsiębiorcy przesyłowego. Jednak z uwagi na jednoczesne zastrzeżenia co do wykorzystania w tym przedmiocie unormowań regulujących „klasyczną” służebność gruntową, zachodziła potrzeba interwencji ustawodawczej mającej na celu dostosowanie służebności gruntowej do wymagań związanych z koniecznością zapewnienia dostępu przedsiębiorcy przesyłowemu do urządzeń posadowionych na cudzych gruntach. W noweli z dnia 30 maja 2008 r. wprowadzono do Kodeksu cywilnego służebność przesyłu, jako rodzaj służebności gruntowej. Różni się ona w kilku istotnych kwestiach od tradycyjnej służebności gruntowej, którą pozostawiono bez zmian, natomiast art. 305 4 k.c. stanowi, że do służebności przesyłu stosuje się odpowiednie przepisy o służebnościach gruntowych.

Powyższe zmiany Kodeksu cywilnego w niczym nie naruszyły dotychczasowych uregulowań w zakresie nabycia służebności gruntowej (służebności przesyłu) w drodze zasiedzenia. Chodzi tu o art. 172 kc, art. 173 kc, art. 175 kc, art. 176 kc, art. 292 kc i art. 352 kc. Zgodnie z ostatnim w wymienionych przepisów, kto faktycznie korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treścią służebności, jest posiadaczem służebności (§ 1). Do posiadania służebności stosuje się odpowiednie przepisy o posiadaniu rzeczy (§ 2). Zatem punktem wyjścia rozważań, w zakresie wniosku o stwierdzenie zasiedzenia służebności gruntowej (służebności przesyłu) musi być posiadanie tej służebności.

W doktrynie wskazuje się, że podobnie jak posiadanie samoistne jest „cieniem” własności, tak samo posiadanie służebności jest „cieniem” służebności (vide: G. Bieniek, Urządzenia przesyłowe. Problematyka prawna, LexisNexis Warszawa 2008, str. 64). Przyjmuje się przy tym, że posiadanie służebności polega na korzystaniu z cudzej nieruchomości w taki sposób, w jaki czyni to mający służebność.

W realiach rozpoznawanej sprawy istotnym było, że nie mamy w niej do czynienia z klasyczną postacią służebności przesyłu, lecz służebnością gruntową odpowiadającą treścią służebności przesyłu. Ustawa z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie Kodeksu cywilnego (…) nie zawiera przepisów przejściowych m.in. w zakresie zasiedzenia służebności przesyłu. W tej sytuacji należy przyjąć, że jeśli termin prowadzący do nabycia służebności w drodze zasiedzenia upłynął przed dniem 3 sierpnia 2008 r. (data wejścia w życie ustawy z 30 maja 2008 r.), to sąd stwierdza nabycie służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, jeśli zaś okres zasiedzenia upływa po tej dacie, to sąd stwierdza nabycie służebności przesyłu (vide: G. Bieniek, Urządzenia…, str. 73, gdzie przywołano też stanowisko Sądu Najwyższego z uchwały z dnia 7.10.2008 r., III CZP 89/2008, LexPolonica nr 1953621, stwierdzające, że „przed ustawowym uregulowaniem służebności przesyłu (art. 305 1 -305 4 k.c.) dopuszczalne było nabycie w drodze dziedziczenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu w ruchu przedsiębiorstwa”).

Szczególne problemy występują, gdy, tak jak ma to miejsce w niniejszej sprawie, urządzenia przesyłowe znajdowały się na gruntach będących własnością Skarbu Państwa, z uwagi na uregulowanie art. 7 w związku z art. 1 ust. 1 ustawy z 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (Dz. U. Nr 32, poz. 159), zgodnie z którym od dnia 21.07.1961 r. nie można było nabyć w drodze zasiedzenia własności terenu państwowego położonego w granicach miast i osiedli oraz położonego poza tymi granicami, lecz włączonego do planu zagospodarowania przestrzennego miasta lub osiedla i przekazanego dla realizacji zadań jego gospodarki. Natomiast od dnia wejścia w życie Kodeksu cywilnego tj. od dnia 1.01.1965 r., kwestię tę regulował art. 177 tego Kodeksu. Obowiązywał on do dnia 1.10.1990r. Skoro zatem przepisy o nabywaniu nieruchomości przez zasiedzenie nie miały zastosowania do nieruchomości będącej przedmiotem własności państwowej, to odpowiednie stosowanie ich do nabywania w drodze zasiedzenia służebności gruntowej (art. 292 zd. 2 k.c.) powodowało, że wyłączone było nabycie przez zasiedzenie służebności gruntowej obciążającej nieruchomość stanowiącą przedmiot własności państwowej (tak też wypowiedział się SN w: postanowieniu z 7 marca 2002 r., II CKN 160/2000, LexPolonica nr 385117 i postanowieniu z 10 kwietnia 2008 r., IV CSK 21/68, niepubl.).

Przepis art. 177 kc został uchylony przez art. 1 pkt 34 ustawy z 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeksu cywilnego (Dz. U. Nr 55, poz. 321), jednak w stanie faktycznym niniejszej sprawy nie ma to znaczenia dla jej rozstrzygnięcia, bowiem w czasie obowiązywania art. 177 k.c., nieruchomość, której dotyczy roszczenie, przestała być przedmiotem własności państwowej i, zdaniem Sądu Okręgowego, możliwe stało się nabycie przez zasiedzenie służebności gruntowej ją obciążającej o treści odpowiadającej służebności przesyłu.

W doktrynie i judykaturze nie wzbudzało wątpliwości to, że jeżeli posiadanie prowadzące do zasiedzenia rozpoczęło się w czasie, gdy nieruchomość była przedmiotem własności państwowej i trwało nadal, bieg zasiedzenia rozpoczynał się z chwilą, w której Skarb Państwa przestał być właścicielem nieruchomości. Co do nieruchomości, której Skarb Państwa przestał być właścicielem, uchylenie art. 177 k.c. (co zostało dokonane 1 października 1990 r. przez ustawę z 28 lipca 1990 r.) było bez znaczenia dla biegu zasiedzenia, ponieważ z chwilą uzyskania prawa własności przez inny podmiot niż Skarb Państwa przepis ten nie miał zastosowania. Sąd Najwyższy, odnosząc się do sytuacji zaistniałej po uchyleniu art. 177 k.c., w uchwale składu siedmiu sędziów z 19 stycznia 2006 r. (III CZP 100/2005, LexPolonica nr 397796), stwierdził, że jeżeli nieruchomość państwowa znajdująca się w samoistnym posiadaniu osoby niebędącej właścicielem została w okresie obowiązywania regulacji wyłączającej nabycie przez zasiedzenie własności nieruchomości państwowej zbyta na rzecz osoby fizycznej, zasiedzenie biegnie od dnia utraty przez nieruchomość statusu przedmiotu własności państwowej. Nie ma podstaw do kwestionowania tego zapatrywania (vide: G. Bieniek, Urządzenia…, str. 75). Zatem, w realiach niniejszej sprawy, uzasadnionym jest ustalenie, że bieg terminu zasiedzenia służebności mógł rozpocząć się w dniu 29.04.1980r., tj. w dniu nabycia własności działki nr (...)objętej KW nr (...)przez J. O.i S. O.. Kwestią sporną, wobec przeniesienia sprawy na etap postępowania apelacyjnego, pozostało, jaki moment można uznawać za wejście w posiadanie służebności uprawnionego do niej, czy nastąpiło to w złej, czy też dobrej wierze, a w konsekwencji, jaki obowiązuje termin zasiedzenia.

Przepis art. 172 kc stanowi, że do nabycia przez zasiedzenie własności nieruchomości (poprzez zastosowanie art. 352 kc – służebności gruntowej) należy spełnić łącznie dwie przesłanki: posiadać nieruchomość (służebność) nieprzerwanie jako posiadacz samoistny, oraz wykazać się odpowiednio długim, ustawowo określonym, terminem posiadania.

Posiadaczem samoistnym rzeczy jest ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel, przy czym posiadanie samoistne należy oceniać poprzez odniesienia do prawa podmiotowego własności - a więc przede wszystkim do art. 140 kc. Oznacza to, że posiadacz samoistny to ten, kto może faktycznie korzystać z rzeczy z wyłączeniem innych osób, a więc pobierać pożytki i inne przychody z rzeczy, może również rzeczą rozporządzać. I tak, jak właściciel, powinien wykonywać swoje władztwo w granicach określonych przez ustawy, zasady współżycia społecznego i zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem owego władztwa faktycznego. O posiadaniu i jego postaci decyduje wyłącznie sposób władania rzeczą. Według przepisu art. 336 kc stan posiadania wynika jedynie z faktu władania faktycznego rzeczą (corpus) dla siebie (animus rem sibi habendi), jak właściciel (animus domini). Inaczej mówiąc władanie w sposób odpowiadający korzystaniu z rzeczy przez właściciela, czyli władanie we własnym imieniu i dla siebie, jest posiadaniem samoistnym, przy czym z art. 339 kc wynika domniemanie samoistności posiadania. Na gruncie niniejszej sprawy niewątpliwie do dnia 29.04.1980r. Skarb Państwa był i właścicielem przedmiotowej działki nr (...), na której znajdują się elementy infrastruktury elektroenergetycznej, jak i jej posiadaczem (corpus i animus) Z momentem sprzedaży nastąpiło przeniesienie własności nieruchomości na rzecz J. O. i S. O., natomiast własność urządzeń przesyłowych, jako części składowych przedsiębiorstwa państwowego, nadal pozostała w ręku Skarbu Państwa. W jego ręku pozostało też ich posiadanie, a powstało prawo posiadania służebności gruntowej, jako prawa rzeczowego ograniczonego do rzeczy, która stała się z tym momentem „cudza”. Nie zmieniło to jednak sytuacji, iż urządzenia przesyłowe pochodzące z okresu przedwojennego, zostały zmodernizowane w 1978r., kiedy to nieruchomość stanowiła własność Skarbu Państwa, przez właściciela na własnym gruncie, który w tej sytuacji wszedł w posiadanie służebności gruntowej, będąc przy tym w dobrej wierze.

Sąd II instancji nie podziela zatem oceny prawnej Sądu I instancji, przedstawionej w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia, co do przyjęcia, że objęcie w posiadanie służebności gruntowej nastąpiło w złej wierze. Przy kwalifikowaniu nabycia posiadania decydująca jest w obu wypadkach (dobra i zła wiara) tylko chwila uzyskania posiadania. Ani Kodeks cywilny, ani przepisy prawa rzeczowego nie zawierają definicji dobrej wiary, jednak w doktrynie utrwalony jest pogląd, że pojęcie dobrej czy złej wiary ma charakter klauzuli generalnej. Istotą i funkcją wszelkich klauzul generalnych w prawie cywilnym jest możliwość uwzględnienia w ocenie stanu faktycznego różnych okoliczności faktycznych, które w oderwaniu od konkretnej sprawy nie mogą być oceniane raz na zawsze i w jednakowy sposób według schematu o walorze bezwzględnym (vide: komentarz S. Rudnickiego do art. 172 kc, LexPolonica).

Ustawodawca w przepisie art. 7 kc (jak i art. 8 popc – dekret z 14.11.1946r.) wprowadził domniemania dobrej wiary, a w konsekwencji przerzucił ciężar dowodu złej wiary na tego, kto twierdzi, że samoistny posiadacz uzyskał posiadanie w złej wierze. Przy czym dla oceny dobrej czy złej wiary posiadacza decydującą jest przede wszystkim jego świadomość w chwili objęcia w posiadanie. Podzielić należy pogląd, że przy ocenie, czy zachodzą warunki do nabycia własności nieruchomości (służebności gruntowej) w drodze zasiedzenia, dobra wiara polega na usprawiedliwionym w danych okolicznościach przekonaniu posiadacza, że przysługuje mu takie prawo do władania rzeczą, jakie faktycznie wykonuje (vide: orzeczenie SN z 7 maja 1971 r., I CR 302/71, LexPolonica nr 355903). Ostateczne stanowisko co do pojęcia dobrej wiary, w rozumieniu przepisów o nabyciu własności nieruchomości w drodze zasiedzenia, zajął Sąd Najwyższy w uchwale składu 7 sędziów z 6 grudnia 1991 r., III CZP 108/91, LexPolonica nr 296616 (OSNCP 4/92, poz. 48), której nadał moc zasady prawnej.

W realiach rozpoznawanej sprawy domniemania, które wynika w tym zakresie z mocy prawa (art. 7 kc), uczestnicy postępowania, i w tym zakresie zgodzić należało się z apelującym, nie obalili, nawet nie starali się go obalić. Jako dodatkowy argument w tym zakresie można przywołać pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 23 września 2010 r., III CSK 319/2009 (LexPolonica nr 2456009), iż „Posiadanie służebności gruntowej polegającej na korzystaniu z trwałych i widocznych urządzeń posadowionych na nieruchomości przez przedsiębiorstwo energetyczne, może być uznane za posiadanie w dobrej wierze z chwilą jego objęcia, na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 czerwca 1950 r. o powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli (Dz. U. 1950 r. Nr 28 poz. 256 ze zm.)”.

W prawie rzeczowym, obowiązującym od dnia 1.01.1947 r. do dnia 1.01.1965 r. (dekret z 11 października 1946 r., Dz. U. Nr 57, poz. 319 ze zm.), termin zasiedzenia nieruchomości wynosił 20 lat w dobrej i 30 lat w złej wierze (art. 50). W Kodeksie cywilnym dla zasiedzenia nieruchomości obowiązywał termin 10 lat w dobrej wierze, a 20 lat w złej wierze. Z dniem 1 października 1990 r. terminy te zostały przedłużone odpowiednio do 20 i 30 lat. Do przypadków zasiedzenia, które nastąpiło przed wejściem w życie ustawy z 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, tj. przed dniem 1.10.1990 r., mają zastosowanie 10- i 20- letnie okresy posiadania przewidziane w art. 172 w brzmieniu obowiązującym przed tą datą (vide: SN w orz. z 2 września 1993 r., II CRN 89/93, LexPolonica nr 309156).

Taka sytuacja, o jakiej mowa jest wyżej – stwierdzenie zasiedzenia przed dniem 1.10.1990r. – ma miejsce w rozpoznawanej sprawy. Wyżej wskazano, że poprzednik prawny wnioskodawcy wszedł w posiadanie urządzeń stanowiących elementy infrastruktury elektroenergetycznej będąc w dobrej wierze i wykonywał je w sposób uprawniający go do nabycia w drodze zasiedzenia ograniczonego prawa rzeczowego. W konsekwencji ma do niego zastosowanie 10-letni termin zasiedzenia, który upłynął w dniu 29.04.1990r. Uprawnionym zatem stało się stwierdzenie, że nabył on służebność gruntową z dniem 30.04.1990r. Jak o tym wspomniano też powyżej, była to jednak nie klasyczna służebność przesyłu, lecz służebność gruntowa odpowiadająca treścią służebności przesyłu, skoro w chwili stwierdzenia jej zasiedzenia służebność przesyłu nie była jeszcze instytucją kodeksową – tę bowiem ustawodawca wprowadził do kodeksu cywilnego dopiero w 2008r.

Nadto istotnym w rozpoznawanej sprawie było, na co nie zwrócił uwagi Sąd I instancji, a i kwestię tę pomija także apelujący, że w sprawie o stwierdzenie zasiedzenia odpowiednie zastosowanie mają w oparciu o art. 610 § 1 kpc przepisy o stwierdzeniu nabycia spadku. Co prawda z unormowania art. 610 § 1 kpc nie można wyciągać wniosku, iż w postępowaniu w sprawie o stwierdzenie zasiedzenia sąd z urzędu zbada przesłanki zasiedzenia i stwierdzi nabycie własności bez wniosku uprawnionego w sensie materialnoprawnym, to jednak zgodnie z art. 677 § 1 kpc w związku z art. 610 § 1 kpc sąd w postanowieniu o stwierdzeniu zasiedzenia wymienia osobę, która nabyła w ten sposób własność, choćby to była inna osoba, niż wskazana przez wnioskodawcę. Tak więc w postanowieniu stwierdzającym zasiedzenie należy wymienić osobę, która nabyła własność w chwili upływu terminu wymaganego przez prawo materialne, bez względu na to, czy w okresie od chwili zasiedzenia do chwili orzekania nastąpiły zmiany w posiadaniu i niezależnie od tego, czy w tym okresie nastąpiło przejście prawa własności wskutek np. śmierci nabywcy, dokonanych przez niego czynności prawnych itp. Jest tak dlatego, że w sprawach o zasiedzenie związanie granicami żądania dotyczy przedmiotu zasiedzenia (np. określenia, czy chodzi o nabycie prawa własności nieruchomości lub nabycie oznaczonej służebności gruntowej), nie zaś osoby, która nabyła prawo w drodze zasiedzenia, czy chwili, w której to nabycie nastąpiło. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 12 czerwca 1986 r., (...) (OSNCP 1987, nr 5-6, poz. 74), po udowodnieniu przez osoby zainteresowane faktów uzasadniających stwierdzenie zasiedzenia sąd wydaje postanowienie co do istoty sprawy, wymieniając osobę, która nabyła własność, choćby to była inna osoba niż wskazana przez wnioskodawcę, a jeżeli jest więcej takich osób, należy określić ich udziały.

Mając powyższe na względzie należało, w ocenie Sądu Okręgowego, ustalić, że nabycie w drodze zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu nastąpiło w dniu 30.04.1990r. na rzecz przedsiębiorstwa państwowego Zakład (...) w S., to bowiem przedsiębiorstwo, a nie wnioskodawca, który w obecnej formie prawnej funkcjonuje dopiero od 2004r., posiadało w dacie 30.04.1990r. przedmiotową służebność. Jednocześnie w sprawie nie ma zastosowania przepis art. 176 kc w zw. z art. 305 4 kc i art. 292 kc, albowiem nie stanowi on podstawy orzekania o zasiedzeniu na rzecz wnioskodawcy, skoro zaliczenie czasu posiadania poprzednika do czasu posiadania obecnego posiadacza służebności jest dopuszczalne jedynie, jeżeli do przeniesienia posiadania przejdzie w trakcie biegu zasiedzenia, a taka sytuacja nie ma wszakże miejsca w niniejszej sprawie.

Ustalenie podmiotu, na rzecz którego możliwym było stwierdzenie zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu Sąd odwoławczy poprzedził rozważaniami prawnymi mającymi na celu rozpoznanie, czy w ogóle możliwym było stwierdzenie zasiedzenia na rzecz przedsiębiorstwa państwowego. Wpływ na tę kwestię miał bowiem obowiązujący do dnia 1 lutego 1989 r. (data wejścia w życie ustawy z 31 stycznia 1989 r. o zmianie Kodeksu cywilnego) art. 128 kc, wyrażający zasadę jednolitego funduszu własności państwowej, która oznaczała, iż do tego czasu przedsiębiorstwa państwowe sprawowały zarząd mieniem państwowym w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa. Dopiero wprowadzenie zmian do Kodeksu cywilnego stworzyło z dniem 1 lutego 1989 r. dla państwowych osób prawnych (a takimi były przedsiębiorstwa państwowe) możliwość nabywania dla siebie własności nieruchomości i innych praw rzeczowych. W rezultacie przedsiębiorstwo państwowe przed 1 lutego 1989r. wykonywało władztwo mogące doprowadzić do zasiedzenia służebności gruntowej, z tym zastrzeżeniem, że nabycie takiego prawa rzeczowego następowało do jednolitego funduszu własności państwowej (vide: uchwała składu siedmiu sędziów SN z 18 czerwca 1991 r., III CZP 38/2001, LexPolonica nr 351885). Przedsiębiorstwa państwowe dopiero po dniu 1 lutego 1989 r. wykonywały posiadanie w zakresie odpowiadającym treści służebności dla siebie, we własnym imieniu.

Odpowiedzi na pytanie, czy osoba prawna, która przed dniem 1 lutego 1989 r. nie mogła nabyć (także w drodze zasiedzenia) własności nieruchomości lub innych praw rzeczowych, może do okresu samoistnego posiadania po 1 lutego 1989 r. zaliczyć okres posiadania przed tą datą wykonywanego w ramach sprawowanego wówczas zarządu mieniem państwowym, należy poszukiwać w art. 176 kc, który przyjmuje, że zaliczenie posiadania poprzednika (w niniejszej sprawie - Skarbu Państwa) jest możliwe, jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienia posiadania. Problemem tym zajmował się Sąd Najwyższy w sprawie I CSK 11/2005 (LexPolonica nr 410546) i w postanowieniu z 25 stycznia 2006 r., wyraził pogląd, który Sąd Okręgowy w pełni podziela, iż „Osoba prawna, która przed dniem 1 lutego 1989 r. mając status państwowej osoby prawnej nie mogła nabyć (także w drodze zasiedzenia) własności nieruchomości, może do okresu samoistnego posiadania wykonywanego po 1 lutym 1989 r. zaliczyć okres posiadania Skarbu Państwa sprzed tej daty, jeżeli nastąpiło przeniesienie posiadania”. Pogląd ten został potwierdzony następnie w uzasadnieniu wyroku z 31 maja 2006 r., IV CSK 149/2005 (LexPolonica nr 409449) i postanowienia z dnia 23 września 2010r., III CSK 319/2009 (LexPolonica nr 2456009) oraz pośrednio w uzasadnieniu postanowienia z dnia 11 grudnia 2008r., II CSK 314/2008 (LexPolonica nr 1980838). W konsekwencji potwierdzić należało, że możliwym z prawnego punktu widzenia stało się również i w tym zakresie stwierdzenie nabycia w drodze zasiedzenia przez przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...) w S. służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu o treści określonej w zaskarżonym postanowieniu Sądu I instancji.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy zmienił, mocą art. 386 § 1 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc zaskarżone postanowienie w ten sposób, że stwierdził, że przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...) w S. nabył przez zasiedzenie z dniem 30.04.1990r. służebność gruntową odpowiadającą treścią służebności przesyłu polegającą na prawie korzystania z nieruchomości stanowiącej działkę gruntu nr (...) położoną w miejscowości Z., dla której Sąd Rejonowy w Słupsku prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) w zakresie posadowienia na niej i użytkowania widocznych urządzeń elektroenergetycznych w postaci linii napowietrznej niskiego napięcia 0,4 kV i podtrzymujących ją słupów elektroenergetycznych zaznaczonych na szkicu (k. 57 akt sprawy), stanowiącym integralną część niniejszego postanowienia wraz z prawem dostępu – wejścia, a także wjazdu na wyżej wskazaną nieruchomość w celu wykonania niezbędnych robót związanych z utrzymaniem, konserwacją, naprawą i eksploatacją przedmiotowych urządzeń.

W pozostałym zakresie, w jakim wnioskodawca domagał się stwierdzenia zasiedzenia na swoją rzecz, z przyczyn wskazanych wyżej w treści niniejszego uzasadnienia, apelacja na podstawie art. 385 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc, podlegała oddaleniu.