Sygn. akt III Ca 44/16

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 4 listopada 2015 r. Sąd Rejonowy w Łowiczu, w sprawie z powództwa (...) Spółki Akcyjnej w W. przeciwko E. P. o zapłatę: w pkt 1 zasądził od pozwanej na rzecz strony powodowej należność główną w kwocie 9.792,22 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 3 kwietnia 2014 r. oraz koszty procesu w wysokości 5.417 zł. Z kolei w pkt 2 przyznano adwokat B. J. wynagrodzenie w kwocie 1.200 zł z tytułu pełnienia funkcji kuratora dla nieznanej z miejsca pobytu pozwanej.

Apelację od powyższego wyroku w zakresie punktu 1 wniosła pozwana, reprezentowana przez kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu, zarzucając rozstrzygnięciu naruszenie przepisu prawa materialnego tj. art. 5 k.c. poprzez jego błędne niezastosowanie.

W konkluzji strona apelująca przede wszystkim wniosła o zmianę wyroku w zaskarżonej części i oddalenia powództwa oraz zwróciła się o przyznanie kuratorowi wynagrodzenia za postępowanie odwoławcze. Natomiast sformułowany wniosek ewentualny opiewał na uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na apelację pełnomocnik (...) zwrócił się o jej oddalenie oraz zasądzenie od pozwanej na rzecz strony powodowej kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest niezasadna i jako taka nie zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności należy zauważyć, że niniejsza sprawa podlega rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym i z tego względu zgodnie z przepisem art. 505 13 § 2 k.p.c., jeżeli sąd drugiej instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego, uzasadnienie wyroku tego sądu powinno zawierać jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.

Wbrew zapatrywaniom strony apelującej, zaskarżone orzeczenie należało uznać za prawidłowe, stanowiące wynik właściwej oceny zebranego materiału dowodowego. Sąd Okręgowy w całości podziela poczynione przez Sąd I instancji ustalenia faktyczne i w konsekwencji przyjmuje za swoje. Odzwierciedlone w stanie faktycznym okoliczności sprawy wiernie bowiem oddają całokształt stosunków i relacji zachodzących pomiędzy stronami. Sąd wnikliwie wziął pod uwagę wszystkie okoliczności mające znaczenie dla rozstrzygnięcia. Nie sposób też powiedzieć, aby Sądowi umknął jakikolwiek aspekt sprawy. Inaczej mówiąc okoliczności faktyczne sprawy zostały należycie zweryfikowane i ocenione oraz we właściwy sposób powiązane z odpowiednimi unormowaniami prawnymi. Tym samym na pełną akceptację zasługują też rozważania merytoryczne, stanowiące konsekwencję bezbłędnie zastosowanych przepisów prawa materialnego.

Na gruncie niniejszej sprawy pozwana reprezentowana przez kuratora konsekwentnie od samego początku powoływała się na art. 5 k.c. jako podstawę oddalenia powództwa, argumentując iż skoro zaprzestanie uiszczania rat pożyczki nastąpiło z niezależnych od niej przyczyn, to powinna ona skorzystać z dobrodziejstwa wynikającego z tegoż unormowania. Stanowiska apelującej nie sposób jednak podzielić, bowiem w kontekście zaistniałych w sprawie realiów zgłoszone pod adresem rozstrzygnięcia zarzuty okazały się chybione.

W tym zakresie rację więc należy przyznać Sądowi Rejonowemu, który prawidłowo uznał, że zgłoszonego przez stronę powodową roszczenia nie dawało się zdyskwalifikować poprzez pryzmat art. 5 k.c. Zasadność roszczenia wywodzącego się z umowy pożyczki, jak każdego innego roszczenia, podlega ocenie z punktu widzenia jego zgodności z zasadami współżycia społecznego. W razie stwierdzenia takiej niezgodności powództwo może zostać oddalone. Sens przedmiotowej instytucji wyraża się zatem w tym, że określone, objęte pozwem roszczenie, znajduje oparcie w przepisach prawa, a jedynie z uwagi na szczególne okoliczności danego przypadku udzielenie mu ochrony nie jest możliwe, bowiem prowadziłoby do rozstrzygnięcia rażąco sprzecznego z powszechnym poczuciem sprawiedliwości. Równocześnie zasady współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 k.c. pozostają w ścisłym związku z całokształtem okoliczności danej sprawy i w takim całościowym ujęciu wyznaczają podstawy, granice i kierunki rozstrzygnięcia w sytuacjach wyjątkowych, które ten przepis ma na względzie. Dla zastosowania art. 5 k.c. konieczna jest więc ocena całokształtu szczególnych okoliczności rozpatrywanego przypadku, w ścisłym powiązaniu nadużycia prawa z konkretnym stanem faktycznym. (tak SN w orzeczeniu z 28 listopada 1967 r., I CR 415/67, opubl. OSP Nr 10/1968 poz. 210). Potrzebę istnienia w systemie prawa klauzul generalnych określa właściwie wyrażone w piśmiennictwie stwierdzenie, iż brak takich klauzul mógłby prowadzić do rozstrzygnięć formalnie zgodnych z prawem, ale w konkretnych sytuacjach niesłusznych, ponieważ nie uwzględniających w rozstrzyganych przypadkach uniwersalnych wartości składających się na pojęcie sprawiedliwości nie tylko formalnej lecz i materialnej. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 listopada 1994 r., II CRN 127/94 (niepubl.) istotą prawa cywilnego jest strzeżenie praw podmiotowych, a zatem wszelkie rozstrzygnięcia prowadzące do redukcji bądź unicestwienia tych praw wymagają z jednej strony ostrożności, a z drugiej wnikliwego rozważenia wszystkich aspektów rozpoznawanego przypadku. Zasady współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 k.c. są bowiem pojęciem pozostającym w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności danej sprawy. Odmowa udzielenia ochrony prawnej na podstawie art. 5 k.c., z uwagi na jego wyjątkowy – w powyższym ujęciu – charakter musi być zatem uzasadniona istnieniem okoliczności rażących i nieakceptowanych w świetle powszechnie uznawanych w społeczeństwie wartości (tak np. wyrok SN z dnia 25 sierpnia 2011 r., II CSK 640/10, opubl. baza prawna LEX Nr 964496). Na aprobatę zasługuje również wyrażany w orzecznictwie Sądu Najwyższego pogląd, iż na zasady wynikające z powołanego przepisu ustawy nie może się powoływać osoba, która sama nie przestrzega zasad współżycia społecznego (tak np. SN w wyroku z dnia 20 stycznia 2011 r., I PK 135/10, opubl. baza prawna LEX Nr 794776).

W świetle powyższych uwag należy stwierdzić, że strona powodowa nie uchybiła dyspozycji art. 5 k.c. W istocie rzeczy firma (...) była uprawniona do odzyskania swojej należności, mającej postać wierzytelności pieniężnej służącej wobec pozwanej. Wybór konkretnego sposobu odzyskania pieniędzy przysługiwał więc pożyczkodawcy, a jego decyzja w tym zakresie miała autonomiczny charakter. Na tej płaszczyźnie strona powodowa sięgnęła do rutynowego rozwiązania decydując się na dochodzenie należności na drodze sądowej. Działanie (...) mieściło się w ramach obowiązującego porządku prawnego, dlatego też nie mogło się spotkać z negatywną oceną poprzez pryzmat zasad współżycia społecznego. Za Sądem Rejonowym przyjąć należy, że powodowa firma inicjując niniejsze postępowanie nie nadużyło przysługującego jej prawa podmiotowego sprowadzającego się do ochrony własnych zasobów majątkowych. Pozytywna analiza zachowania podmiotu uprawnionego sama przez się nie wyklucza jeszcze zastosowania art. 5 k.c., ponieważ koniecznym jest też zbadanie sytuacji drugiej strony stosunku zobowiązaniowego. W tej zaś sferze po stronie pozwanej nie zaistniały żadne okoliczności, które zaliczałyby się do przedmiotowego zakresu art. 5 k.c. Takiego charakteru nie mogła mieć zmiana sytuacji majątkowej i życiowej po zaciągnięciu pożyczki zwłaszcza, że nie podano nawet w przybliżeniu czym się to wyrażało. Strona apelująca poprzestała tutaj jedynie na pewnych ogólnikowych i lakonicznych stwierdzeniach, których w żaden sposób nie dawało się zweryfikować i ocenić.

Reasumując Sąd Rejonowy nie dopuścił się obrazy art. 5 k.c., ponieważ ujawnione w sprawie okoliczności nie pozwalały na tej podstawie oddalić powództwa. Co za tym idzie Sąd Okręgowy nie dopatrzył się żadnych względów przemawiających za uwzględnieniem argumentów apelującego.

W tym stanie rzeczy apelacja podlegała oddaleniu w oparciu o art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 k.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i biorąc pod uwagę jego wynik, zasądził od pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Dla ustalenia wysokości wynagrodzenia pełnomocnika znaczenie miały zaś unormowania zawarte w § 12 ust. 1 pkt 1 i § 6 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2013 r. poz. 490 ze zm.).

Z kolei przyznanie wynagrodzenia na rzecz kuratora dla nieznanej z miejsca pobytu pozwanej nastąpiło na podstawie § 1 pkt 1 i 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 listopada 2013 r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej (Dz. U. Nr z 2013 r. poz. 1476), a także w oparciu o § 13 ust 1 pkt 1 w zw. z § 6 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez adwokata ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 461 ze zm.). Tym samym występującej we wskazanej roli adw. B. J. należała się stawka podstawowa w kwocie 600 zł, którą należało powiększyć o 23% podatek VAT (adwokaci są przecież podatnikami obowiązanymi do rozliczenia podatku od towarów i usług), co razem dawało 738 zł.