Sygn. akt I ACa 30/15

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 marca 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 20 marca 2015 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa D. B.

przeciwko Skarbowi Państwa –Dyrektorowi Zakładu Karnego w T.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Tarnowie

z dnia 10 października 2014 r. sygn. akt I C 1140/13

1. oddala apelację;

2. zasądza od powoda na rzecz Skarbu Państwa- Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 120 zł (sto dwadzieścia złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego;

3. przyznaje od Skarbu Państwa- Sądu Okręgowego w Tarnowie na rzecz adwokata D. J. z Kancelarii Adwokackiej w T. ul. (...) kwotę 147,60 zł (sto czterdzieści siedem złotych sześćdziesiąt groszy) w tym 27,60 zł podatku od towarów i usług tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 30/15

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 20 marca 2015 roku

Wyrokiem z dnia 10 października 2014 r. Sąd Okręgowy w Tarnowie oddalił powództwo D. B. przeciwko Skarbowi Państwa – Dyrektorowi Zakładu Karnego w T. o zapłatę kwoty 80.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wyrokowania do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową doznaną w związku z odbywaniem kary pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w T. (punkt 1), przyznał od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Tarnowie na rzecz adwokata D. J. kwotę 147,60 zł tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzielonej powodowi z urzędu (punkt 2) i zasądził od powoda na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 120 zł tytułem kosztów postępowania (punkt 3).

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące okoliczności faktyczne. Zakład Karny w T. znajduje się w budynku przy ul. (...), został wybudowany na początku XX wieku i był w ostatnich latach remontowany. Wszystkie cele były wyremontowane w okresie od 2004 r. do 2009 r., a w 2008 r. oddano do użytku nową łaźnię dla osadzonych. Cele mieszkalne są wyposażone w ogrzewanie, remontowane na przełomie 2007 i 2008 r., które zapewnia właściwą temperaturę. Nadto są wyposażone w wyodrębniony, zabudowany kącik sanitarny z drzwiami i bieżącą wodę chłodną oraz w środki higieniczne i sprzęt kwaterunkowy zapewniający zarówno indywidualne miejsce do spania - łóżko, jak też miejsce do spożywania posiłków. W celach znajduje się oświetlenie jarzeniowe i żarowe wykonane zgodnie z projektem instalacji elektrycznej. Ze względu na warunki architektoniczne budynku pomieszczania, w których przebywają osadzeni, jak też funkcjonariusze, nie są wyposażone w instalację wentylacyjną. Wymiana powietrza odbywa się poprzez mikrowentylację w oknach, a przede wszystkim poprzez wietrzenie okienne podczas pobytu skazanych poza celą. Więźniowie są informowani o konieczności wentylacji. W przypadku braku odpowiedniego wietrzenia cel na ścianach przy oknie mogą pojawiać się zaczernienia. Ponadto w miarę możliwości Zakład Karny prowadzi remonty odświeżające cele a co roku robione są przeglądy cel. Więźniowie mają możliwość spędzania czasu poza celą, raz dziennie odbywa się godzinny spacer na świeżym powietrzu i dostępna jest świetlica. Raz w tygodniu zapewnia się skazanemu ciepłą kąpiel. W Zakładzie Karnym w T. na stałe zatrudniona jest pielęgniarka i lekarz. Są wyznaczone dni, kiedy skazani mogą zgłaszać się do lekarza. Budynek jednostki spełnia wymogi określone prawem budowlanym do przebywania w nim ludzi. Zgodnie z obowiązującymi w Zakładzie zasadami, na jedną celę może być stosowany jeden czajnik, bądź jedna grzałka, a ze względów bezpieczeństwa przeciwpożarowego oraz oszczędności w godzinach dopołudniowych oraz w porze nocnej w jednostce wyłączany jest dopływ prądu do gniazdek. Oświetlenie w celach nie jest wyłączane. Powód przebywał w Zakładzie Karnym w T. od dnia 5 czerwca 2013 r. do 7 marca 2014 r., początkowo w warunkach zakładu karnego typu półotwartego, a na mocy decyzji dyrektora Zakładu okresowo w warunkach zakładu karnego typu zamkniętego i ostatecznie decyzją komisji penitencjarnej Zakładu powód został zakwalifikowany od odbywania kary w zakładzie typu zamkniętego, a ze względu na negatywną prognozę penitencjarną oraz jego negatywne zachowanie została mu nadana podgrupa kwalifikacyjna P-1/z. Powód umieszczony został w pomieszczeniach Oddziału II, III, IV i V Zakładu Karnego, kolejno w celach numer (...), z których oprócz cel numer (...)były to cele dwuosobowe. W okresie osadzenia powód nie przebywał w warunkach przeludnienia, we wszystkich ww. celach powierzchnia na jednego osadzonego wynosiła ponad 3 m ( 2). W trakcie pobytu w Zakładzie Karnym w T. powód składał szereg skarg na funkcjonowanie jednostki penitencjarnej, które dotyczyły funkcjonowania systemu opieki medycznej w jednostce, niewłaściwego traktowania przez funkcjonariuszy, braku dostępu do energii elektrycznej, ograniczenia możliwości kąpieli. Wszystkie ze skarg składanych przez powoda zostały rozpoznane i uznano je za bezzasadne. Powód podczas odbywania kary pozbawienia wolności miał zapewnioną należytą opiekę medyczną. Osadzeni mogli korzystać z pomocy lekarza z ambulatorium raz w tygodniu. Oprócz lekarza internisty w Zakładzie Karnym zatrudnieni są lekarze o specjalności pulmonolog, laryngolog, psychiatra, neurolog, na konsultację u których okres oczekiwania wynosi około tygodnia. W przypadku, gdy do ambulatorium zgłasza się za dużo pacjentów, część zostaje przyjęta w okresie późniejszym, a przyjmowane są osoby wymagające pilnej i niezwłocznej opieki lekarskiej. W nagłych przypadkach wzywane jest pogotowie. Powód korzystał z pomocy lekarskiej, w tym pomocy stomatologicznej. Podczas wizyt dentystycznych powód nie otrzymywał znieczulenia, które podawane było jedynie w przypadkach ekstrakcji zęba. Lekarz stomatolog udziela w Zakładzie Karnym pomocy dentystycznej w identycznym zakresie jaka jest udzielana w ramach NFZ osobom przebywającym na wolności. Osadzeni za zgodą dyrektora Zakładu Karnego mogli otrzymać odpłatną pomoc stomatologiczną innego lekarza. Powód zgłaszał się do ambulatorium w związku z bólami kręgosłupa. Oprócz leczenia u internisty przeszedł konsultację neurologiczną, lecz uskarżał się, że lekarz nie przepisuje mu leków według jego żądań. Powód korzystał z zajęć organizowanych przez jednostkę na świetlicy. Miał także możliwość korzystania z zajęć sportowych, praktykowania swojej wiary, uczęszczania do kaplicy. Co miesiąc powód, jak i pozostali osadzeni, otrzymywał kostkę mydła, papier toaletowy, maszynkę do golenia, pastę do mycia zębów, płyn do mycia naczyń, proszek do prania oraz do czyszczenia urządzeń sanitarnych. Ponadto otrzymał pościel oraz naczynia plastikowe. Trzy razy dziennie powód otrzymywał posiłek, w tym jeden ciepły. Kąpiel w łaźni składa się z trzech tur 70 – sekundowych, w których puszczana jest ciepła woda i przerw 30 – sekundowych. Powoda dwukrotnie ukarano karami dyscyplinarnymi.

Mając na uwadze powyższy stan faktyczny, Sąd pierwszej instancji uznał, że powództwo nie zasługuje na uwzględnienie. Za podstawę dochodzonego w sprawie roszczenia Sąd przyjął normy z art. 448 k.c. w zw. z art. 417 k.c. i art. 23 i 24 k.c., mając na względzie, że pozbawienie powoda wolności stanowiło przejaw wykonywania władzy publicznej, zaś powód doszukiwał się naruszenia jego dóbr osobistych (godności, intymności, czci, prawa do humanitarnego traktowania) w umieszczeniu go w takich warunkach panujących w Zakładzie Karnym w T., które stanowiły przejaw poniżającego traktowania w stopniu wykraczającym poza istotę odbywania kary pozbawienia wolności. W ocenie Sądu Okręgowego okoliczności sprawy nie dają podstawy do stwierdzenia, aby w trakcie pobytu powoda w Zakładzie Karnym w T. doszło do bezprawnego naruszenia jego dóbr osobistych przez funkcjonariuszy Zakładu Karnego. W szczególności powód nie wykazał naruszenia jego zdrowia wskutek działania lub zaniechania strony pozwanej, a nawet nie wskazał, na czym polegały uchybienia w tym zakresie. Sąd nie uznał przy tym za zasadne zarzutów powoda odnośnie nieprzepisywania mu żądanych przez niego leków, mając na względzie, że rodzaj przepisywanych leków zależy od oceny lekarza, który wybiera je po analizie stanu zdrowia pacjenta i w oparciu o posiadaną wiedzę medyczną, a nie zostało wykazane, aby przepisane mu leki nie były adekwatne do zgłaszanych dolegliwości. Podobnie odmówił Sąd słuszności pretensjom powoda w kwestii niedoprowadzenia go na wizyty lekarskie w uzgodnionym terminie, bowiem nie zostało dowiedzione, aby przyjęcie przez lekarza w późniejszym terminie niż pierwotnie uzgodniony, skutkowało pogorszeniem jego stanu zdrowia lub powstaniem uszczerbku na zdrowiu, a zmiana terminów wizyt jest postępowaniem normalnym w przypadku zbyt dużej ilości pacjentów. Sąd wskazał, że osadzeni wymagający niezwłocznej opieki lekarskiej otrzymywali ją, jednak powód do takich pacjentów się nie zaliczał. Odnośnie zarzutów dotyczących leczenia stomatologicznego Sąd zaznaczył, że w warunkach wolnościowych, z Narodowego Funduszu Zdrowia nie jest refundowane znieczulenie przy zabiegach dentystycznych, zaś powód nie skorzystał z istniejącej możliwości uzyskania odpłatnej pomocy stomatologicznej. Zdaniem Sądu pierwszej instancji okoliczności sprawy nie wskazują również na bezprawność działania czy też zaniechania Zakładu Karnego. Powołał się przy tym na przepisy i orzeczenia, które stanowią podstawę i wyjaśniają zasady ochrony godności człowieka i jego humanitarnego traktowania w warunkach pozbawienia wolności (art. 30, art. 40, art. 41 ust. 4 i art. 47 Konstytucji, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 1989 r., I CR 143/89, OSPiKA 1990/9/330, art. 10 ust. 1 ratyfikowanego przez Polskę Międzynarodowego Paktu Praw Osobistych i Publicznych z dnia 19 grudnia 1966 r., Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167 i 169, art. 3 i art. 8 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 4 grudnia 1950 r., wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 5 grudnia 1979 r., skarga 8224/78, z dnia 12 stycznia 1995 r., skarga 21915/93, z dnia 19 kwietnia 2001 r., skarga nr 28524/95 i z dnia 6 marca 2001 r., skarga nr 40907/98), wywodząc stąd, iż dla uznania, że odbywanie kary pozbawienia wolności narusza godność osadzonych, konieczne jest kumulatywne zaistnienie nieodpowiednich warunków w zakresie: małej powierzchni celi, liczby osób w celi, warunków sanitarnych, możliwości zapewnienia minimum prywatności, ilości czasu spędzonego poza celą, itd. Natomiast w ocenie Sądu Okręgowego warunki bytowe panujące w Zakładzie Karnym w T. nie naruszały godności osobistej powoda, choć odbiegały od oczekiwanych i nie były idealne. W szczególności powód nie odbywał kary w warunkach przeludnienia, umieszczany był zazwyczaj w celach dwuosobowych i tylko parę dni przebywał w celach o większej pojemności. Nadto warunki panujące w celach umożliwiały ich regularne wietrzenie i tym samym właściwą cyrkulację powietrza, zaś stopień wywietrzenia celi i warunki higieniczne były uzależnione od samych skazanych, którzy mieli obowiązek wietrzyć cele, dbać o ich czystość i porządek. Sąd zwrócił też uwagę, iż Zakład Karny poddawany jest cyklicznym kontrolom stosownych służb jak Sanepid czy służby nadzoru budowlanego, a ponadto sędziego penitencjarnego, które nie ujawniły nieprawidłowości w zapewnieniu więźniom prawidłowych warunków bytowania. Nadto zaznaczył, że pozwana jednostka stopniowo dąży do podwyższenia standardu warunków, w jakich przebywają więźniowie, co wyklucza zarzut celowego narażania skazanych na przebywanie w złych warunkach higienicznych. Sąd wskazał, że warunki bytowe panujące w Zakładzie Karnym w T. nie naruszają obowiązujących przepisów, zwłaszcza rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2003 r. w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych (Dz. U. Nr 186, poz. 1820) oraz rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjno – porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności (Dz. U. Nr 152 poz. 1493). Sąd uznał, że fakt braku wentylacji grawitacyjnej w celach, przy jednoczesnym spełnieniu pozostałych standardów nie może przesądzać, iż została naruszona godność osobista powoda. Dodatkowo Sąd stwierdził, że powód nie może czynić stronie pozwanej zarzutu z powodu umieszczenia go w zakładzie typu zamkniętego, bowiem dokonało się to w granicach prawa (§ 58 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 roku w sprawie regulaminu organizacyjno – porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności, Dz. U. z 2003 nr 152, poz. 1493). Sąd uznał również, że sposób traktowania powoda w Zakładzie Karnym był humanitarny. W konsekwencji stwierdził brak podstaw do przyjęcia, aby doszło do bezprawnego naruszenia dóbr osobistych powoda przez działania lub zaniechania strony pozwanej, co skutkowało oddaleniem powództwa. Na marginesie Sąd Okręgowy wskazał na nadmierność żądania powoda w stosunku do doznanych przez niego krzywd i braku nakierowania działań i zaniechań strony pozwanej na represjonowanie skazanych, a także wobec jego własnego przyczynienia się do przebywania w warunkach zakładu karnego. O kosztach Sąd orzekł na zasadzie art. 98 § 1 k.p.c., ustalając koszty zastępstwa procesowego na kwotę 120 zł w oparciu o § 10 pkt 25 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t.j. Dz. U. z 2013 r. poz. 490) i zasądzając je na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa stosownie do treści art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 169 poz. 1417 ze zm.). Ponadto Sąd przyznał od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Tarnowie na rzecz adwokata D. J. kwotę 120 zł powiększoną o podatek VAT zgodnie z § 11 ust 1 pkt 25 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013, poz. 461 j.t.).

Apelację od powyższego wyroku wywiódł powód, zaskarżając go w zakresie punktu pierwszego i trzeciego. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił naruszenie przepisów postępowania, a to art. 233 § 1 k.p.c. przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów wyrażające się w odmowie uznania wiarygodności i mocy dowodowej jego zeznań jedynie dlatego, iż w ocenie Sądu służą one polepszeniu jego sytuacji procesowej, pomimo że są logiczne, wzajemnie się uzupełniają i nie stoją w sprzeczności z istotną częścią materiału dowodowego zebranego w sprawie, nadto przez niedokonanie wnikliwego i wszechstronnego rozważenia treści zgromadzonego materiału dowodowego w odniesieniu do prawidłowości wykonywania czynności przez służbę więzienną w wyniku bezkrytycznego uznania za wiarygodne zeznań poszczególnych jej funkcjonariuszy. Ponadto zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych poprzez wadliwe przyjęcie, iż nie doszło do naruszenia jego dóbr osobistych w wyniku niezapewnienia mu dostępu do służby medycznej, podczas gdy prawidłowo oceniony materiał dowodowy nakazywał przyjąć to stwierdzenie za słuszne. Mając powyższe na uwadze, wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez: zasądzenie od strony pozwanej na jego rzecz kwoty 80.000 zł i kosztów postępowania przed Sądem pierwszej instancji, a także o zasądzenie od strony pozwanej na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

W odpowiedzi na apelację strona pozwana wniosła o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie zasługuje na uwzględnienie, bowiem stanowi popartą jedynie twierdzeniami powoda polemikę z prawidłowymi ustaleniami Sądu pierwszej instancji. Nie można skutecznie podważyć dokonanej przez sąd oceny dowodów wyłącznie przez przedstawienie własnego ich osądu oraz własnej wersji zdarzeń. Utrwalone pozostaje orzecznictwo, zgodnie z którym zarzut obrazy art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wykazania, że przekroczona została granica swobodnej oceny dowodów, to znaczy rozumowanie sądu w kwestii wiarygodności lub mocy dowodowej poszczególnych środków dowodowych pozbawione było logiki lub nie odpowiadało zasadom doświadczenia życiowego czy powszechnej wiedzy. Podniesione w apelacji argumenty nie zawierają w ogóle zarzutów odnośnie prawidłowości rozumowania Sądu Okręgowego, a tylko przedstawiają odmienną od przyjętej przez ten Sąd ocenę materiału dowodowego i odmienny od ustalonego stan faktyczny, jakich życzyłby sobie skarżący. Argumenty te nie mogą zatem ze swej istoty uzasadniać naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.

Sąd Apelacyjny podziela ocenę dowodów dokonaną przez Sąd pierwszej instancji i przyjmuje za własne poczynione na tej podstawie ustalenia faktyczne, bowiem nie zostały skutecznie zakwestionowane i są prawidłowe.

Sąd Okręgowy wywiódł z właściwych ustaleń faktycznych również prawidłowe wnioski w sferze prawnej. Panujące w Zakładzie Karnym w T. warunki zamieszkania i utrzymania więźniów nie mogą być uznane za naruszające godność osobistą lub niehumanitarne. W istocie realia bytowe istniejące w Zakładzie nie są komfortowe ani nawet odpowiadające przeciętnemu poziomowi życia współczesnego społeczeństwa w Polsce. Jednak po pierwsze, Zakład Karny nie ma obowiązku zapewnienia osadzonym warunków na przeciętnym poziomie społczeństwa, a po drugie nawet złe warunki bytowe nie stanowią automatycznie naruszenia godności lub czci więźnia. Trafnie Sąd pierwszej instancji wskazał rodzaj niedogodności, których nagromadzenie wykracza poza istotę odbywania kary pozbawienia wolności i do takich nie zaliczają się te, z których powód wywodził swe roszczenia. Podczas pobytu w Zakładzie Karnym w T. powód miał zabezpieczone wszystkie podstawowe potrzeby egzystencjalne, niezbędne minimum prywatności, potrzeby psychospołeczne, opiekę lekarską oraz potrzeby wyższe. Natomiast niedogodności, na jakie się uskarżał, nie przekraczały granic humanitaryzmu czy też godności osobistej człowieka.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji na zasadzie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na zasadzie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 1150). Na zasądzoną z tego tytułu kwotę złożyły się koszty zastępstwa procesowego ustalone w oparciu o art. 99 k.p.c. w zw. z § 13 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 11 ust. 1 pkt 25 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 461).

W punkcie trzecim wyroku Sąd Apelacyjny orzekł na zasadzie art. art. 29 ust. 2 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188, z późn. zm.), ustalając koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym na podstawie § 13 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 11 ust. 1 pkt 25 i § 2 ust. 3 powołanego wyżej rozporządzenia.