Sygn. akt V ACa 451/13

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 listopada 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący :	SSA Iwona Wilk
Sędziowie :	SA Zofia Kołaczyk SA Urszula Bożałkińska (spr.)
Protokolant :	Barbara Knop

po rozpoznaniu w dniu 14 listopada 2013 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa D. B.

przeciwko Skarbowi Państwa - Prezesowi Sądu Okręgowego w (...)

o obalenie domniemania

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 18 kwietnia 2013 r., sygn. akt I C 86/12

oddala apelację i zasądza od powódki na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt V ACa 451/13

UZASADNIENIE

Powódka D. B. wniosła o ustalenie w trybie art. 45 § 3 k.k., że środki płatnicze w postaci pieniędzy w kwocie 43.000 Euro zajęte tymczasowo przez KWP K. w dniu 22 czerwca 2006r. nie należą do oskarżonego J. B. i zostały nabyte legalnie oraz o wyłącznie wyżej wymienionych wierzytelności z zakresu domniemania z art. 45 § 3 k.k. i zwolnienia ich od dokonanego zabezpieczenia. Ponadto powódka wniosła o zasądzenie od pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uwzględniając powództwo częściowo Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

D. B. i J. B. zawarli związek małżeński w dniu 8 lipca 1988 roku w Urzędzie Stanu Cywilnego w H. w Niemczech. W tym też czasie zarówno powódka, ja jej mąż posiadali obywatelstwo polskie, gdyż J. B. decyzję zezwalająca na zmianę obywatelstwa polskiego na obywatelstwo Republiki Federalnej Niemiec otrzymał w dniu 18 września 1989r. Dodać należy, że powyższa decyzja została wydana na jego wniosek z dnia 15 sierpnia 1989 r. Małżeństwo zawarte w dniu 08 lipca 1988r. zostało wpisane w polskich księgach stanu cywilnego na podstawie decyzji z dnia 24 października 1994r. nr (...).

Do końca 1994r. powódka wraz z mężem J. B. mieszkali w Niemczech. Na terenie Niemiec powódka i J. B. nie zawierali małżeńskich umów majątkowych. W małżeństwie powódki nie układało się dobrze i dlatego zdecydowała się ona wrócić do Polski. Powódka wróciła do Polski na przełomie stycznia i lutego 1995r. i zamieszkała w mieszkaniu rodziców w C. przy ulicy (...). Jej mąż - J. B. pozostał w Niemczech. Od tego też czasu D. B. i J. B. pozostają w faktycznej separacji.

W dniu 8 października 1996r. w Kancelarii Notarialnej w C., przed notariuszem H. K., stawili się J. B. zamieszkały w Niemczech w miejscowości H. i D. B. zamieszkała wówczas w O., którzy zawarli umowę majątkową małżeńską, na mocy której wyłączyli z dniem 08 października 1996r. ustawową wspólność majątkową w ich małżeństwie i ustanowili umowny ustrój rozdzielności majątkowej. W tym czasie powódka D. B. miała obywatelstwo polskie, zaś jej mąż J. B. – obywatelstwo niemieckie. Po 1996r. małżonkowie B. nie zwierali już żadnych innych małżeńskich umów majątkowych.

W dniu 10 grudnia 2004r. pomiędzy powódka D. B. jako pożyczkobiorcą a B. S. jako pożyczkodawcą została zawarta umowa pożyczki kwoty 126.000 zł. Pożyczkobiorca zobowiązał się zwrócić przedmiot pożyczki w terminie do dnia 30 grudnia 2005r. Ponadto pożyczkobiorca zobowiązał się uiścić podatek od powyższej pożyczki, co nastąpiło w dniu 05 stycznia 2007r. Ponadto powódka przedstawiła pokwitowanie odbioru kwoty 126.000 zł z daty 10 grudnia 2005r. Pieniądze pochodzące z tej pożyczki powódka przeznaczyła na zakup samochodu marki B. (...)., nr silnika (...), nr nadwozia (...).

W dniu 3 sierpnia 2005r. powódka D. B. nabyła w firmie (...) Sp. z o.o. w K. samochód osobowy marki B. (...)., nr silnika (...), nr nadwozia (...) za cenę 100.000 zł. Samochód ten został zarejestrowany w Starostwie Powiatowym w T. pod nr (...). W dniu 27 kwietnia 2006r. powódka D. B. sprzedała powyższy samochód R. B. za cenę 100.000 zł.

W dniu 24 maja 2006r. pomiędzy powódką D. B. a A. K. zamieszkałą w B. została zawarta umowa pożyczki kwoty 20.000 Euro. Powyższa kwota miała zostać zwrócona pożyczkodawcy do dnia 31 grudnia 2008r. Umowę pożyczki strony poddały prawu niemieckiemu. Kwotę 20.000 Euro powódka otrzymała w dniu podpisania umowy pożyczki. Pieniądze pochodzące z tej pożyczki powódka chciała przeznaczyć na zakup sprzętu sportowego, który planowała zakupić w Niemczech. Z przyczyn rodzinnych powódka musiała wrócić do Polski. Nie zdołała przed wyjazdem do Polski zakupić sprzętu sportowego, dlatego pożyczone 20.000 Euro przywiozła do Polski.

Przed Sądem Okręgowym w Gliwicach w Wydziale V Karnym Zamiejscowym w Rybniku, pod sygnaturą V K 71/08, toczy się postępowanie karne przeciwko J. B., o przestępstwa określone w art. 258 § 1 i 3 k.k., jak też o inne przestępstwa. W związku z grożącą mu karą grzywny w wysokości 500.000 zł oraz przepadku korzyści z przestępstwa w kwocie 1.868.661,00 zł Prokuratura Okręgowa w Gliwicach, w czasie prowadzonego pod sygnaturą V Ds 31/04/S postępowania przygotowawczego, dokonała - postanowieniem z dnia 23 czerwca 2006r. - zabezpieczenia grożących kar poprzez między innymi zajęcie środków płatniczych – pieniędzy w kwocie 43.000 Euro, zaś klauzulę wykonalności wyżej wskazanemu postanowieniu Prokuratury Okręgowej w Gliwicach nadał Sąd Rejonowy w Gliwicach postanowieniem z dnia 11 lipca 2006r., wydanym w sprawie o sygnaturze akt III Kp 823/06. W toku prowadzonych czynności, w dniu 23 czerwca 2006r. funkcjonariusze KWP w K. dokonali dodatkowego zajęcia mienia oskarżonego J. B. zatrzymując znalezione przy nim pieniądze w kwocie 4.900 zł, 400 Euro, 100 dolarów amerykańskich. W związku z powyższym Prokuratura Okręgowa w Gliwicach, postanowieniem z dnia 26 czerwca 2006r., uzupełniła postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym z dnia 23 czerwca 2006r. o kolejne składniki majątku oskarżonego celem ich prawidłowej egzekucji. Powyższe postanowienia zostały zaskarżone przez oskarżonego J. B., jego obrońcę oraz D. B.. Sąd Rejonowy w Gliwicach postanowieniem z dnia 30 kwietnia 2007r., wydanym w sprawie III Kp 1233/06, częściowo zmienił zaskarżone postanowienia Prokuratury Okręgowej w Gliwicach z dnia 23 czerwca 2006r. i z dnia 26 czerwca 2006r., jednakże w zakresie zajęcia środków płatniczych w postaci pieniędzy w kwocie 43.000 Euro zaskarżone postanowienie zostało utrzymane w mocy. Pismem z dnia 25 sierpnia 2006r. Prokuratura Okręgowa w Gliwicach zwróciła się do Komornika Sądowego dawnego Rewiru IV-go przy Sądzie Rejonowym w Chorzowie o zajęcie pieniędzy w kwocie 43.000 Euro wcześnie tymczasowo zajętych przez KWP w K. w dniu 22 czerwca 2006r.W dniu 23 marca 2007r. Komornik dokonał zajęcia ruchomości tj. banknotów Euro na kwotę 43.000 Euro, które znajdowały się w depozycie (...) - Oddziale w K..

Pismem z dnia 3 kwietnia 2012r. powódka D. B., w trybie art. 29 a i 29 b k.k. zwróciła się do Sądu Okręgowego w Gliwicach o wyłączenie z zakresu domniemania z art. 45 k.k. i zwolnienie spod egzekucji oraz dokonanego zabezpieczenia środków pieniężnych w kwocie 43.000 Euro. Powyższe pismo wpłynęło do Sądu Okręgowego w Gliwicach w dniu 10 kwietnia 2012r.

Wyrokami Sądu Okręgowego w Gliwicach obalono domniemanie z art. 45 k.k. w zakresie dotyczącym wierzytelności z rachunków bankowych w (...) Bank S.A. w W. oraz wierzytelności z rachunków bankowych w (...) Bank S.A. w W..

Czyniąc powyższe ustalenia Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W ustalonym stanie faktycznym powództwo zasługiwało na częściowe uwzględnienie.

W małżeństwie powódki nie układało się dobrze i dlatego zdecydowała się ona wrócić do Polski, co nastąpiło na przełomie stycznia i lutego 1995r. Jej mąż - J. B. pozostał w Niemczech. Od tego też czasu D. B. i J. B. pozostają w faktycznej separacji. Zmiana miejsca zamieszkania przez powódkę spowodowała, że prawo niemieckie przestało być prawem właściwym dla oceny stosunków majątkowych między małżonkami B.. Ponieważ małżonkowie B. nie mieli już wspólnego prawa ojczystego, zamieszkiwali w różnych państwach, a zatem stosunki majątkowe między nimi zgodnie z art. 17 § 3 p.p.m. podlegały prawu polskiemu. W dniu 8 października 1996r. powódka i jej mąż zawarli umowę majątkową małżeńską, na mocy której wyłączyli z dniem 08 października 1996r. ustawową wspólność majątkową i ustanowili umowny ustrój rozdzielności majątkowej.

Zgodnie z art.291 § 1 k.p.k. w razie popełnienia przestępstwa, za które można orzec grzywnę, przepadek, nawiązkę lub świadczenie pieniężne albo nałożyć obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, może z urzędu nastąpić zabezpieczenie wykonania orzeczenia na mieniu oskarżonego, a zgodnie z § 2 powyższego artykułu w razie popełnienia przestępstwa przeciwko mieniu lub wyrządzenia przestępstwem szkody w mieniu, może z urzędu nastąpić zabezpieczenie roszczeń o naprawienie szkody.

Jak stanowi art. 292 § 1 k.p.k. zabezpieczenie następuje w sposób wskazany w kodeksie postępowania cywilnego, a zgodnie z § 2 powyższego artykułu zabezpieczenie grożącego przepadku następuje przez zajęcie ruchomości, wierzytelności i innych praw majątkowych oraz przez ustanowienie zakazu zbywania i obciążania nieruchomości. Zakaz ten podlega ujawnieniu w księdze wieczystej, a w jej braku, w zbiorze złożonych dokumentów. W miarę potrzeby może być ustanowiony zarząd nieruchomości lub przedsiębiorstwa oskarżonego.

Zgodnie zaś z art. 45 § 2 k.k. w razie skazania za przestępstwo, z którego popełnienia sprawca osiągnął, chociażby pośrednio, korzyść majątkową znacznej wartości, uważa się, że mienie, które sprawca objął we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł w czasie popełnienia przestępstwa lub po jego popełnieniu, do chwili wydania chociażby nieprawomocnego wyroku, stanowi korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa, chyba że sprawca lub inna zainteresowana osoba przedstawi dowód przeciwny, zaś § 3 powyższego artykułu stanowi, że jeżeli okoliczności sprawy wskazują na duże prawdopodobieństwo, że sprawca, o którym mowa w § 2, przeniósł na osobę fizyczną, prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej, faktycznie lub pod jakimkolwiek tytułem prawnym, mienie stanowiące korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa, uważa się, że rzeczy będące w samoistnym posiadaniu tej osoby lub jednostki oraz przysługujące jej prawa majątkowe należą do sprawcy, chyba że zainteresowana osoba lub jednostka organizacyjna przedstawi dowód zgodnego z prawem ich uzyskania.

Jak wynika z § 4 cytowanego przepisu § 2 i 3 stosuje się także przy dokonaniu zajęcia stosownie do przepisu art. 292 § 2 kodeksu postępowania karnego, przy zabezpieczeniu grożącego przepadku korzyści oraz przy egzekucji tego środka. Osoba lub jednostka, której dotyczy domniemanie ustanowione w § 3, może wystąpić z powództwem przeciwko Skarbowi Państwa o obalenie tego domniemania; do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy postępowanie egzekucyjne ulega zawieszeniu.

Przepis art. 45 § 3 k.k. wprowadza domniemanie, że rzeczy będące w samoistnym posiadaniu osoby lub jednostki oraz przysługujące jej prawa majątkowe należą do sprawcy przestępstwa, jeżeli sprawca, o którym mowa w art. art. 45 § 2 k.k., przeniósł na tę osobę fizyczną, prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej faktycznie lub pod jakimkolwiek tytułem prawnym mienie stanowiące korzyść uzyskaną z popełnienie przestępstwa. Domniemanie to ma bardzo szeroki zakres, wystarczy bowiem, że okoliczności sprawy wskazują na duże prawdopodobieństwo przeniesienia przez sprawcę na wymienione jednostki mienia, które stanowiło korzyść majątkową uzyskaną z popełnienia przestępstwa. Domniemanie to jest wzruszalne. Ciężar dowodu spoczywa na zainteresowanej osobie, która może przedstawić dowód zgodnego z prawem ich uzyskania.

W rozpatrywanej sprawie ustalono, że doszło do zabezpieczenia wykonania kary grzywny oraz przepadku korzyści majątkowych grożących oskarżonemu mężowi powódki J. B. m.in. poprzez zajęcie środków pieniężnych tj. kwoty 43.000 Euro będących w posiadaniu powódki.

Powódka twierdziła, że kwotę 23.000 Euro zgromadziła po sprzedaży w dniu 27 kwietnia 2006r. samochodu marki B. nr rej. (...), który wcześniej nabyła za pieniądze otrzymane od świadka B. S. w ramach umowy pożyczki, którą zawarła w dniu 10 grudnia 2004r. Fakt zawarcia przez powódkę umowy pożyczki z B. S. wynika z pisemnej umowy z dnia 10 grudnia 2004r. Powyższy dokument nie był kwestionowany, a wobec faktu uiszczenia opłaty skarbowej od czynności cywilnoprawnej uznać należy go za wiarygodny. O ile zeznania świadka B. S. i powódki D. B. są zgodne co do faktu udzielenia powódce pożyczki to jednak co do okoliczności związanych z udzieleniem pożyczki i jej zwrotem są sprzeczne. Powódka bowiem twierdziła, że otrzymała od świadka B. S. gotówkę, natomiast świadek B. S., zeznała, że kwotę pożyczki tj. 120.000 zł przelała na rachunek bankowy z konta, które posiadała wraz z mężem w (...) Banku. Świadek B. S. nie miała żadnych wiadomości na jaki cel została udzielona pożyczka. Z cała stanowczością stwierdziła, że pożyczone pieniądze zostały jej zwrócone. Powódka natomiast zeznała, że zwróciła świadkowi jedynie kwotę 26.000 zł, nadal jednak do zwrotu pozostaje kwota 100.000 zł. Te zeznania powódki na kolejnym terminie rozprawy sprostował jej pełnomocnik. Ponadto świadek B. S. zeznała, że o sporządzenie umowy pożyczki na piśmie powódka zwróciła się do świadka po upływie pewnego okresu czasu od momentu udzielenia pożyczki. Świadek uważał, że skoro wcześniej dokonał przelewu bankowego to może taki dokument podpisać. Powyższe rozbieżności w zeznaniach świadka B. S. i powódki D. B. nie przekreślają jednak faktu udzielenia powódce pożyczki. Zauważyć należy różnicę zachodzącą pomiędzy datą widniejącą na umowie pożyczki, tj. 10 grudnia 2004r., a datą widniejąca na pokwitowaniu, tj. 10 grudnia 2005r. Strona powodowa nie przedstawiła też żadnego dowodu na okoliczność z jakich środków została zwrócona pożyczka.

W dniu 3 sierpnia 2005 r. powódka kupiła w firmie (...) Sp. z o.o. w K. samochód osobowy marki B. (...)., nr silnika (...), nr nadwozia (...) za cenę 100.000 zł twierdząc, że samochód został nabyty za pieniądze pochodzące z pożyczki otrzymanej od świadka B. S.. Firma w jakiej powódka nabyła powyższy samochód oraz cena za jaką został on nabyty wynikają z niekwestionowanych dokumentów tj. faktury VAT nr (...) i dowodu wpłaty. Samochód ten został zarejestrowany w Starostwie Powiatowym w T. pod nr(...). Co prawda świadek B. S. nie potwierdziła, że udzieliła powódce D. B. pożyczki na zakup samochodu, jednakże biorąc pod uwagę datę udzielenia pożyczki (10 grudnia 2004r.) i datę zakupu samochodu (3 sierpnia 2005r.) zeznania powódki w tym zakresie uznać można za wiarygodne. Powódka nabyła samochód marki B. nr rej. (...), w czasie gdy w jej małżeństwie z oskarżonym J. B. obowiązywał ustrój rozdzielności majątkowej małżeńskiej, a zatem samochód ten stanowił jej składnik majątku osobistego. Samochód marki B. powódka sprzedała świadkowi R. B. w dniu 27 kwietnia 2006r. za cenę 100.000 zł. Powódka twierdziła, że pieniądze pochodzące ze sprzedaży samochodu marki B. nr rej. (...) przeznaczyła na zakup Euro, które przechowywała w domu, a była to kwota 23.000 Euro. Zgodnie z treścią art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Samo twierdzenie strony nie jest dowodem, a twierdzenie dotyczące istotnej dla sprawy okoliczności powinno być udowodnione przez stronę to twierdzenie zgłaszającą. W niniejszym postępowaniu powódka twierdzenia o sposobie nabycia kwoty 23.000 Euro nie poparła żadnymi dowodami, w szczególności nie przedstawiła żadnego dowodu nabycia Euro, nie wskazała też żadnych świadków, których zeznania potwierdziłyby tę okoliczność. Skoro powódka nie przedstawiła dowodu zgodnego z prawem uzyskania kwoty 23.000 Euro to tym samym nie obaliła domniemania wynikającego z art. 45 § 3 k.k. Z tych przeto względów Sąd uznał, że powództwo odnośnie kwoty 23.000 Euro nie zasługuje na uwzględnienie.

W dniu 24 maja 2006r. pomiędzy powódką D. B. a A. K. zamieszkałą w B. została zawarta umowa pożyczki kwoty 20.000 Euro. Fakt udzielenia powódce tej pożyczki potwierdza niekwestionowana pisemna umowa pożyczki. Zeznania świadka A. K. oraz powódki są zgodne zarówno co do celu na jaki miały zostać przeznaczone pożyczone pieniądze oraz faktu, iż dotąd nie nastąpił zwrot powyższej kwoty. W ocenie Sądu brak było podstaw do kwestionowania w tym zakresie zeznań powódki, jak również wiarygodności zeznań świadka A. K.. Mając powyższe na względzie w tym zakresie Sąd uwzględnił powództwo.

Od powyższego wyroku wniosła apelację powódka zaskarżając go w części tj. w punktach 2, 3 i 4, wnosząc o zmianę wyroku w punkcie 2, 3 i 4 poprzez:

-wyłączenie z zakresu domniemania wynikającego z art. 45 § 3 kodeksu karnego środków płatniczych w postaci dalszych pieniędzy 23.000 Euro zajętych tymczasowo przez KWP w K. z dnia 22 czerwca 2006 r., a tym samym ustalenie, że nie należą one do J. B. i zostały nabyte legalnie oraz zwolnienie powyższych środków z zabezpieczenia dokonanego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Chorzowie W. W. w sprawie o sygnaturze akt IV Km 1633/06, na podstawie postanowienia Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Gliwicach z dnia 23 czerwca 2006 r., następnie zmienionego postanowieniem Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Gliwicach z dnia 26 czerwca 2006 r. – wydanymi w sprawie o sygnaturze akt V Ds.31/04/S, a następnie zmienionymi postanowieniem Sądu Rejonowego w Gliwicach z dnia 30 kwietnia 2007 r., sygnatura akt III Kp 1233/06;

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego za obie instancje według norm przepisanych;

Jednocześnie powódka zarzuciła:

-sprzeczność istotnych ustaleń faktycznych z zebranym w sprawie materiałem dowodowym polegającą na uznaniu, że powódka nie wykazała, że całość zatrzymanej gotówki 43.000 Euro ma legalne pochodzenie i należy wyłącznie do jej majątku osobistego, podczas gdy prawidłowe ustalenia z uwzględnieniem bezspornego faktu zaciągnięcia pożyczki u B. S. na zakup samochodu, a następnie sprzedaż tego samochodu na miesiąc przed zatrzymaniem pieniędzy prowadzi do odmiennego wniosku;

- naruszenie prawa procesowego, a to art. 233 k.p.c. poprzez ocenę dowodów tj. zeznań powódki, zeznań świadka B. S. oraz dokumentu umowy pożyczki oraz umowy zakupu i sprzedaży auta w sposób sprzeczny z zasadami swobodnej oceny dowodów, podczas gdy prawidłowa ocena tych dowodów, z uwzględnieniem faktycznej separacji stron powinna prowadzić do wniosku, że całość posiadanej przez powódkę gotówki została zgromadzona legalnie i nie należała do J. B.;

- naruszenie prawa procesowego, a to art. 299 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i zaniechanie przeprowadzenia dowodu z powtórnego przesłuchania powódki po przesłuchaniu świadka B. S., skoro Sąd I instancji zauważył sprzeczność w zeznaniach tych osób;

- naruszenie prawa procesowego, a to art. 365 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i uznanie, że strona powodowa nie przedstawiła żadnego dowodu na okoliczność z jakich środków została ewentualnie zwrócona pożyczka B. S., podczas gdy z uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach I C 104/10 wynika, że powódka uzyskała w czerwcu 2006 roku w sposób legalny kwotę 360.000 zł i ustalenie to wiąże Sąd w niniejszej sprawie;

- naruszenie prawa procesowego, a to art. 29b § 1 k.k.w. w zw. z art. 98 k.p.c. poprzez ich błędną wykładnię i uznanie, że powódka jest zobowiązana uiścić opłatę od pozwu na zasadach ogólnych, podczas gdy prawidłowa wykładnia prowadzi do wniosku, że obciążenie powódki opłatą sądową jest dopuszczalne jedynie w przypadku oddalenia powództwa w całości.

Rozpoznając apelację powódki Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powódki nie zasługuje na uwzględnienie, a podniesione w niej zarzuty nie mogły odnieść zamierzonego rezultatu.

Odniesienie się do nich wymagało jednakowoż poczynienia stosownych rozważań prawnych co do istoty powództwa, z którym wystąpiła powódka.

Są one następujące:

Powódka wystąpiła z powództwem z art. 45 § 3 k.k. o obalenie zawartego w nim domniemania, jako że z mocy § 4 tegoż artykułu regulacje z § 3 stosuje się także przy dokonaniu zajęcia, stosownie do przepisu art. 292 § 2 k.p.k., które to miało miejsce w odniesieniu do męża powódki, jako podejrzanego o popełnienie przestępstw, w wyniku których miał osiągnąć korzyść majątkową.

Istotę tej regulacji prawnej wyłożył w sposób wyczerpujący potrzebę stosowania go w stanie faktycznym sprawy Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 17 marca 2005 r., I KZP 4/05 (OSN KOW 2005 r., nr 3, poz. 27), zwracając uwagę przede wszystkim na fakt, że przepis art. 45 § 3 k.k. ma charakter mieszany, materialno-procesowy. Procesowy charakter przepisu wynika z uregulowania sposobu postępowania w przewidzianej nim kwestii domniemania prawnego i sposobu jego obalenia, zaś o jego materialnym charakterze stanowią przesłanki stosowania domniemania (popełnienie przestępstwa, o którym mowa w art. 45 § 2 k.k., duże prawdopodobieństwo przeniesienia przez sprawcę na inny podmiot korzyści pochodzącej z przestępstwa) oraz jego wniosek (mienie znajdujące się w posiadaniu innego podmiotu należy do sprawcy).

Rozpoznając treść przepisu art. 45 § 3 k.c. należy uwzględnić, że użycie w nim zwrotu „uważa się”, w połączeniu ze wskazaniem domniemywanej okoliczności (wniosku) odpowiada teoretycznej konstrukcji domniemania prawnego wzruszalnego (praesumptio iuris tantum). Tak sformułowaną normę należy rozumieć jako wskazówkę (nakaz) określonego sposobu postępowania, która odnosi się do sytuacji, gdy zaistnieją (zostaną udowodnione) przesłanki leżące u podstaw domniemania, a w takim wypadku fakt, którego domniemanie dotyczy uznaje się – z mocy samego prawa – za udowodniony (ustalony) bez przeprowadzania dowodów. Do jego wzruszenia może zaś dojść jedynie w wyniku obalenia domniemania, tj. w wyniku przedstawienia dowodu przeciwnego domniemaniu, gdy ciężar przeprowadzenia tego dowodu spoczywa na podmiocie „obciążonym” domniemaniem.

Przepis art. 45 § 3 k.k. ma charakter wyjątkowy, co wynika m.in. z tego, że ingeruje on w prawa osób trzecich niebędących stronami postępowania karnego. Ze względów gwarancyjnych nie dopuszczalna jest zatem tak jego rozszerzająca interpretacja, jak i wykładnia zawężająca w tym sensie, że zainteresowana osoba nie musi przedstawić dowodu zgodnego z prawem uzyskania mienia stanowiącego (przy dużym stopniu prawdopodobieństwa) korzyść uzyskana z popełnienia przestępstwa.

W związku z tym należy mieć na względzie, że samo twierdzenie strony nie jest dowodem, a twierdzenie dotyczące istotnej dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności (art. 227) powinno być udowodnione przez stronę to twierdzenie zgłaszającą, zgodnie z regułą rozkładu ciężaru dowodzenia z art. 6 k.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z 22 listopada 2001 r., I PKN 660/00, OSNP 2003, nr 20, poz. 487).

Ta reguła obowiązku dowodzenia dotyczy również sytuacji, gdy ustawodawca posługuje się domniemaniem prawnym, o którym mowa w art. 234 k.p.c. wzruszalnym z racji tego, że może być ono obalone przez przeprowadzenie dowodu przeciwnego ze skutkiem takim, że gdy to nie nastąpi, domniemanie wiąże sąd. Przeprowadzenie dowodu przeciwnego obciąża zaś tę stronę, której nie dotyczy domniemanie prawne, gdyż ustawodawca zmieniając w tym wypadku ogólną zasadę rozkładu ciężaru dowodzenia i przerzucając na nią ciężar dowodzenia wyszedł z założenia, że dowiedzenie faktu przeciwnego wynika z okoliczności znanych tej właśnie stronie. Instytucja domniemania prawnego, zdefiniowana w przepisie art. 234 k.p.c. konstruowana jest bowiem w oparciu o przepisy prawa materialnego, a jej istota wyraża się w tym, że dowód określony w normie prawnej faktu zastępuje dowód faktyczny, z którego dana osoba wywodzi skutki prawne (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 10 stycznia 2013 r., IV CSK 282/12, LEX nr 1288720 i wyrok Sądu Najwyższego z 21 kwietnia 2010 r., V CSK 328/09, LEX nr 627).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, podobnie jak i Sądu Okręgowego powódka nie udźwignęła ciężaru dowodzenia, że środki na zakup samochodu, a następnie 23.000 Euro z jego sprzedaży zostały pozyskane zgodnie z prawem, gdy równocześnie strona powodowa nie przedstawia żadnego dowodu na okoliczność z jakich środków została zwrócona pożyczka udzielona przez B. S..

Brak dowodów obalających domniemanie z art. 45 § 3 k.k., apelująca powódka „próbuje zastąpić”, podnosząc zarzuty proceduralne i zarzut sprzeczności istotnych ustaleń faktycznych z zebranym w sprawie materiałem.

Jej uwagi uszło jednakowoż to, że sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału zachodzi wtedy, gdy powstaje dysharmonia pomiędzy materiałem zgromadzonym w sprawie, a konkluzją do jakiej dochodzi sąd na podstawie tego materiału. Nie będzie bowiem tak rozumianej sprzeczności, jeżeli ustalenia faktyczne są identyczne tylko z częścią zebranego materiału, a sąd w sposób prawidłowy wyjaśnił, dlaczego ustalenia swe oparł tylko na tej części materiału dowodowego.

Jeżeli jednak w sprawie istnieją dwie grupy przeciwstawnych dowodów, ustalenia faktyczne z konieczności musza pozostawać w sprzeczności z jedną z nich. Nie o taką jednak sprzeczność chodzi w omawianym zarzucie. W granicach swobodnej oceny dowodów sąd ma prawo eliminować pewne dowody, tzn. albo nie dawać im wiary, albo uznać je za nieistotne. Jeżeli stanowisko może uzasadnić w sposób zgodny z intencją art. 233 § 1 k.p.c., to nie dopuszcza się uchybienia i nie doprowadza do owej sprzeczności.

W ocenie apelującej powódki sprzecznym z zebranym materiałem dowodowym jest ustalenie, że powódka nie wykazała, iż całość zatrzymanej kwoty ma legalnie pochodzenie i należy wyłącznie do jej majątku osobistego, podczas gdy prawidłowe ustalenia z uwzględnieniem bezspornego faktu zaciągnięcia pożyczki u B. S. na zakup samochodu, a następnie sprzedaż tego samochodu na miesiąc przed zatrzymaniem pieniędzy prowadziły do odmiennego wniosku.

Należy wyjść od stwierdzenia, że do pozwu, jako jego załącznik, dołączono umowę pożyczki na kwotę 126.000 zł z 10.12.2004 r. (k. 7), potwierdzenie zwrotu kwoty 126.000 zł z 10.12.2005 r. (k. 8), deklarację bez daty – k. 9, potwierdzenie przelewu kwoty 2.520 zł z 5.01.2007 r. (k. 10) oraz kwotę do deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych (k. 14 z 22.07.2005 r.), gdzie wskazano jako podatek od zapłaty 2.520 zł, przy jego zgłoszeniu z 22.07.2005 r. (k. 18).

Dołączono też umowę kupna – sprzedaży z 27.04.2006 r. dotyczącą sprzedaży samochodu marki B. za kwotę 100.000 zł (k. 19), nabytego za kwotę 100.000 zł przez powódkę 3.08.2005 r. (k. 361-362).

Jednocześnie powódka D. B. w swych zeznaniach złożonych na rozprawie w dniu 24 lipca 2012 r. (k. 364) podawała – „na zakup samochodu pożyczyłam od B. S. kwotę 126.000 zł, otrzymałam te pieniądze do ręki. Kupiłam za te pieniądze samochód marki B.. ... Samochód kupiłam w firmie (...) na kwotę 100.000 zł. Te 26.000 zł pozostały u mnie. Później te 26.000 zł oddałam B. S.. Kwoty 100.000 zł jeszcze nie oddałam. Umówiłam się z nią, że gdy sprzedam dom w O. to dostanie resztę pieniędzy. Dom ten sprzedałam w 2006 roku. Pieniądze ze sprzedaży domu wpłynęły na rachunek(...) Baknu. Nie mogłam z nich zwrócić 100.000 zł, bo prokurator zajął to konto,... Zwolnienie tych środków nastąpiło na początku tego roku. Dotychczas nie zwróciłam długu. Teraz już nie posiadam samochodu, B. sprzedałam w kwietniu 2006 roku za kwotę 100.000 zł. Te pieniądze dostałam do ręki. Zamieniłam je na Euro. Nie zwróciłam pożyczonych pieniędzy B. S., bo na zwrot pożyczki miałam jeszcze czas. Pieniądze, które uzyskałam ze sprzedaży samochodu były mi potrzebne do czegoś innego, a B. S. powiedziała, że poczeka jeszcze na spłatę pożyczki”.

Te zeznania powódki pozostawały w oczywistej sprzeczności z dołączonym do pozwu potwierdzeniem odbioru kwoty 126.000 zł z 10.12.2005 r. (k. 8) oraz z zeznaniami świadka B. S. złożonymi na rozprawie w dniu 5.03.2013 r. (k. 535), która przyznała się do kontaktów z powódką tylko dwa lub trzy razy w życiu, i do tego, że zabezpieczeniem pożyczki był weksel.

Po takich zeznaniach świadka B. S. pełnomocnik powódki na rozprawie w dniu 9 kwietnia 2013 r. (k. 566) jej imieniem oświadczył jedynie, że „powódka przyznaje, iż w świetle zeznań świadka B. S. dokonała zwrotu pożyczki, powódka miała więcej wierzycieli i pomyliła osoby wierzycieli”.

Ponieważ oświadczył on równocześnie, że nie wnosi o uzupełnienie materiału dowodowego i popiera żądanie pozwu, w świetle sprzeczności potwierdzenia odbioru kwoty 126.000 zł stanowiącego załącznik pozwu, zeznań świadka B. S. oraz powódki nieuprawnionymi są zarzuty procesowe podniesione w apelacji w tym zarzut obrazy przepisu art. 365 k.p.c. w odniesieniu do uzyskanej w czerwcu kwoty 360.000 zł, z której według twierdzeń apelacji „mogła zostać ewentualnie spłacona pożyczka”, skoro powódka zeznała, że z kwoty sprzedaży nie spłaciła pożyczki, bo było jeszcze za wcześnie, gdyż B. S. mówiła, że jeszcze poczeka, a po sprzedaży samochodu nie uczyniła tego, bo na zwrot pożyczki miała jeszcze czas. Pieniądze zaś pochodzące ze sprzedaży domu w O. były na koncie w (...) Banku.

W takiej sytuacji procesowej kreowanie zarzutu obrazy przepisu art. 299 k.p.c. i art. 365 k.p.c. było zupełnie niezrozumiałe, pomijając przy tym fakt, że nie miał on racji bytu w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego dotyczącego istoty dowodu z przesłuchania stron i regulacji prawnej z art. 365 k.p.c. Sama li tylko możliwość spłaty pożyczki ze środków wykazywanych w uzasadnieniu wyroku zapadłego w innej sprawie nie kreowała związania Sądu, o którym mowa w art. 365 k.p.c., zwłaszcza, że sama powódka taką „możliwość” wykluczyła.

Uzasadnienie apelacji co do istoty naruszenia art. 299 k.p.c. i art. 365 k.p.c., gdy okoliczności w jakich miałoby dojść do tych uchybień procesowych analizował Sąd Apelacyjny wcześniej czyniły równocześnie zbędnym wywód prawny o istocie dowodu z przesłuchania stron, możności i powinności dopuszczenia go z urzędu w razie sprzeczności w zeznaniach świadka i strony, a także związania sądu faktem podanym w uzasadnieniu innego wyroku i możliwości wykorzystania tego faktu do kreowania twierdzeń (hipotetycznych zresztą) w apelacji, gdy i te twierdzenia pozostawały w sprzeczności z zeznaniami samej strony.

Równocześnie przyjęcie „ostatecznych” twierdzeń powódki o spłaceniu całej pożyczki przeznaczonej na zakup samochodu, czyniło nieudowodnionym pochodzenie środków w wysokości 23.000 Euro, skoro źródłem ich nabycia nie była wskazywana w pozwie pożyczka.

Za nieuprawniony uznać należało również zarzut obrazy art. 29b § 1 k.k.w. w związku z art. 98 k.p.c., gdy stanowi on regulację szczególną w zakresie kosztów sądowych i nie dopuszcza wykładni rozszerzającej.

Oddalając na podstawie art. 385 k.p.c. apelację powódki jako bezzasadną, o kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 108 § 1, 98 i 99 k.p.c., przy czym Sąd Apelacyjny przyjął za własne ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy i podzielił wypływające z nich wnioski prawne.

(...)