Sygn. akt III AUa 1012/12

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 marca 2013 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Iwona Krzeczowska- Lasoń (spr.)
Sędziowie:	SSA Barbara Mazur SSA Maciej Piankowski
Protokolant:	stażysta Emilia Romanik

po rozpoznaniu w dniu 13 marca 2013 r. w Gdańsku

sprawy H. O.

przeciwko

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E.

o wypłatę emerytury

na skutek apelacji H. O.

od wyroku Sądu Okręgowego w Elblągu IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 2 kwietnia 2012 r., sygn. akt IV U 1655/11

1.  umorzyć postępowanie apelacyjne w zakresie podjęcia wypłaty emerytury od dnia 22 listopada 2012r.;

2.  oddala apelację pozostałym zakresie;

3.  wniosek o wypłatę odsetek przekazać do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E.;

4.  zasądza od ubezpieczonej H. O. na rzecz pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E. kwotę 120 zł (sto dwadzieścia złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu za drugą instancję.

Sygn. akt III AUa 1012/12

UZASADNIENIE

H. O. zakwestionowała decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w E. z dnia 18 października 2011 r., którą to decyzją organ rentowy wstrzymał wypłatę świadczenia emerytalnego skarżącej.

W uzasadnieniu odwołania skarżąca podniosła, że pozwany decyzją z dnia 18 października 2011 r. pozbawił ją praw nabytych wynikających z konstytucyjnej zasady demokratycznego państwa.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jego oddalenie podnosząc, że analogiczna regulacja jak obecnie wprowadzona do ustawy emerytalnej, funkcjonowała do dnia 8 stycznia 2009 r. i była poddana badaniu przez Trybunał Konstytucyjny, który stwierdził, że jest ona zgodna z ustawą zasadniczą i nie narusza praw nabytych ubezpieczonych.

Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Elblągu wyrokiem z dnia 2 kwietnia 2012 r. oddalił odwołanie oraz zasądził od wnioskodawczyni na rzecz pozwanego kwotę 60 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu pierwszej instancji.

Skarżąca H. O. ur. (...), w dniu 14 maja 2008 r. wystąpiła do pozwanego o ustalenie uprawnień do emerytury. We wniosku zaznaczyła, że nie rozwiązała stosunku pracy. Decyzją z dnia 9 czerwca 2008 r. organ rentowy przyznał skarżącej prawo do emerytury od dnia 1 maja 2008 r. Decyzją z dnia 18 października 2011 r. organ rentowy z urzędu wstrzymał wypłatę świadczenia emerytalnego skarżącej od dnia 1 października 2011 r.

Istota sporu w niniejszej sprawie sprowadza się do interpretacji przepisów prawa, albowiem stan faktyczny nie był sporny.

Wypłata świadczenia skarżącej została wstrzymana przez organ rentowy z urzędu w oparciu o przepis art. 103 a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.), który został wprowadzony do ww. ustawy przez art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 257, poz. 1726) z dniem 1 stycznia 2011 r. Przepis ten stanowi, że prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego. Obowiązek rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą w celu kontynuowania pobierania emerytury, dotyczy tylko tych osób, które przed dniem 1 stycznia 2011 r. przeszły na emeryturę bez rozwiązania umowy o pracę. Osoby te miały czas na rozwiązanie takiego stosunku pracy do dnia 30 września 2011 r.

Odnosząc się do zarzutów skarżącej, że taka zmiana przepisów godzi w zasady demokratycznego państwa, wskazać należy, że rozwiązanie obecnie przyjęte w art. 103 a ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie jest rozwiązaniem nowym. W okresie od 1 lipca 2000 r. do 7 stycznia 2009 r. funkcjonował bowiem przepis art. 103 ust. 2a, którego brzmienie było identyczne jak obecnie obowiązującego przepisu art. 103 a.

Zgodność powyższego uregulowania z Konstytucją była przedmiotem badania przez Trybunał Konstytucyjny, który uznał przepis art. 103 ust. 2a ww. ustawy za zgodny z ustawą zasadniczą. W uzasadnieniu wyroku z dnia 7 lutego 2006 r. (sygn. akt SK 45/04) Trybunał wskazał, że „zawieszenie wypłacania emerytury stanowi niewątpliwie instrument oddziaływania na zachowanie jednostki i zmusza do dokonania wyboru między pracą zawodową u dotychczasowego pracodawcy a pobieraniem emerytury, nie stanowi jednak formy ingerencji w wolność wykonywania zawodu i wyboru pracodawcy. Jednostka zachowuje możliwość kontynuowania pracy u dotychczasowego pracodawcy”.

Trybunał jednocześnie podkreślił, że świadczenie emerytalne z założenia ma zastępować, a nie uzupełniać wynagrodzenie ze stosunku pracy. Tak więc istota konstytucyjnego prawa do zabezpieczenia społecznego po osiągnięciu wieku emerytalnego polega na zagwarantowaniu minimalnego poziomu świadczeń dla osób, które osiągnęły wiek emerytalny i zaprzestały w związku z osiągnięciem tego wieku aktywności zawodowej. Istota ta nie obejmuje natomiast świadczeń emerytalnych dla tych osób, które w związku z indywidualnymi predyspozycjami i możliwościami postanowiły nie przerywać działalności zawodowej i dysponują odpowiednimi źródłami dochodu z tego tytułu. Umożliwienie pobierania świadczeń emerytalnych bez przerwania działalności zawodowej u dotychczasowego pracodawcy wykracza poza konstytucyjny zakres prawa do zabezpieczenia społecznego po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zdaniem Trybunału zaskarżony przepis nie naruszał więc istoty konstytucyjnego prawa do zabezpieczenia społecznego i nie pozbawiał wymaganego przez Konstytucję minimum życiowego osób, które osiągnęły wiek emerytalny. Trybunał podkreślił również, że przesłanka zawieszenia prawa do emerytury określona w zaskarżonym przepisie była w pełni zależna od swobodnego wyboru ubezpieczonego, który mógł doprowadzić do rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą, w celu uzyskania świadczenia.

Nadto Trybunał Konstytucyjny zaakcentował, że celem wprowadzonego przepisu było tworzenie nowych miejsc pracy i rozwiązanie to miało zachęcać osoby, które osiągnęły wiek emerytalny, do rozwiązania stosunku pracy, a tym samym do definitywnego zwolnienia miejsca pracy dla osób młodszych. Regulacja art. 103 ust. 2a miała zatem służyć realizacji konstytucyjnych zadań państwa, wynikających z art. 65 ust. 5 Konstytucji, tj. prowadzeniu polityki zmierzającej do pełnego, produktywnego zatrudnienia poprzez realizacje programów zwalczania bezrobocia.

W uzasadnieniu powyższego wyroku Trybunał odniósł się również do podnoszonego zarzutu naruszenia zasady zaufania jednostki do państwa i stanowionego przez niego prawa, wskazując, że na zasadę tę składa siej szereg zasad szczegółowych, wśród których należy wymienić m.in. zasadę niedziałania prawa wstecz, obowiązek wprowadzania zmian do systemu prawnego z zachowaniem odpowiedniej vacatio legis oraz zasada ochrony praw nabytych. Jak wskazał, ta ostatnia zapewnia ochronę praw podmiotowych - zarówno publicznych, jak i prywatnych, a także sytuacji prawnych, w których zostały spełnione wszystkie zasadnicze przesłanki ustawowe nabycia określonych praw podmiotowych określone przez prawo. Ochrona praw nabytych nie oznacza jednakże nienaruszalności tych praw i nie wyklucza stanowienia regulacji mniej korzystnych. W omawianej sytuacji przedmiotem ingerencji jest wyłącznie prawo do emerytury pobieranej łącznie z wynagrodzeniem za pracę u dotychczasowego pracodawcy. Ingerencja ustawodawcy nie polega na zniesieniu nabytego prawa do emerytury ani na zmniejszeniu jego zakresu, ale na wprowadzeniu dodatkowych warunków jego realizacji. W tym kontekście możliwość pobierania świadczeń emerytalnych bez przerwania działalności zawodowej u dotychczasowego pracodawcy stanowi przywilej, który wykracza poza powszechnie przyjmowane pojęcie ubezpieczenia społecznego. Ubezpieczony musi liczyć się z tym, że ustawodawca, prowadząc określoną politykę społeczną, może ograniczyć zakres tego przywileju, kierując się interesem publicznym. Zmiana warunków społecznych i gospodarczych może uzasadniać rezygnację ustawodawcy z pewnych gwarancji, tym bardziej, jeśli maja one charakter względny i dopuszczają istotne wyjątki. Na gruncie dotychczasowych przepisów osoby objęte ustawą o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych mogły racjonalnie zakładać, że w razie zaprzestania działalności zawodowej w związku z osiągnięciem wieku emerytalnego skorzystają ze swego prawa i ułożą swoje plany życiowe, uwzględniając dochody uzyskiwane z tytułu świadczeń emerytalnych. Zaskarżony przepis nie narusza tych usprawiedliwionych oczekiwań jednostki związanych z realizacją konstytucyjnego prawa do emerytury.

W ocenie Trybunału zaskarżony przepis art. 103 ust. 2a ustawy emerytalnej miał zastosowanie do zdarzeń i zachowań podejmowanych po jego wejściu w życie i nie miał charakteru retroaktywnego. Nie było zatem podstaw do stwierdzenia naruszenia zasady lex retro non agit.

Z dniem 8 stycznia 2009 r. przepis art. 103 ust. 2a ustawy emerytalnej został uchylony na mocy przepisów ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych (Dz. U. Nr 228, poz. 1507). Jak wskazano w piśmie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 marca 2011 r. ( (...)023- (...)), zniesienie powyższej regulacji było konsekwencją realizacji przygotowanego przez resort pracy i polityki społecznej programu „Solidarność pokoleń - działania dla zwiększenia aktywności zawodowej osób po 50. roku życia”". Program ten stanowił pakiet działań rządowych zmierzających do poprawy stopnia zatrudnienia osób powyżej 50 - go roku życia w Polsce a uchylenie art. 103 ust. 2a ustawy emerytalnej miało służyć zwiększeniu aktywności zawodowej osób po 50 - tym roku życia.

Wobec pogłębiającego się jednak z czasem kryzysu gospodarczego i pojawiających się trudności na rynku pracy zaczęto wyrażać opinie, w których podkreślano, że uchylenie powyższego przepisu było rozwiązaniem zbyt daleko idącym. Krytyczne uwagi wobec rozwiązania pozwalającego traktować emeryturę jako dodatek do pensji, przysługujący po osiągnięciu przez pracownika wieku emerytalnego, a nie jako świadczenie pieniężne mające służyć jako zabezpieczenie bytu na starość dla osób, które ze względu na wiek nie posiadają już zdolności do pracy zarobkowej, zgłosił rzecznik praw obywatelskich.

W dobie kryzysu gospodarczego i spadku dochodów ze składek, zdaniem Sądu, należy zgodzić się ze stanowiskiem Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, że przywrócenie poprzedniego stanu prawnego w tym zakresie - poprzez wprowadzenie z dniem 1 stycznia 2011 r. do ustawy o emeryturach i rentach z FUS przepisu art. 103 a, jest w pełni uzasadnione. Nieracjonalne byłoby bowiem utrzymywanie rozwiązania, które zwiększa wydatki FUS na emerytury, a tym samym pogłębia deficyt tego funduszu i pośrednio wpływa na wzrost wydatków budżetowych, gdyż zwiększony deficyt w FUS wymaga zwiększonej dotacji uzupełniającej z budżetu państwa.

Mając zaś na uwadze, że przyjęte obecnie przez ustawodawcę rozwiązanie jest powtórzeniem mechanizmów obowiązujących w okresie od 1 lipca 2000 r. do 7 stycznia 2009 r., które zostały ocenione przez Trybunał Konstytucyjny jako zgodne z ustawą zasadniczą i nie naruszającą między innymi zasady praw nabytych, czy też nie działania prawa wstecz, argumentację TK należy, zdaniem Sądu, uznać za jak najbardziej aktualną i w pełni odnosząca się do obecnej regulacji prawnej.

Stąd też Sąd Okręgowy nie widział podstaw do podzielenia stanowiska skarżącej, dlatego też, stosownie do art. 477 14§ 1 k.p.c., oddalił jej odwołanie jako bezpodstawne.

Apelację od wyroku wywiodła ubezpieczona H. O. wnosząc o uchylenie zaskarżonej decyzji.

W uzasadnieniu wskazała, że przepis, na który powołuje się obecnie ZUS zwieszając wypłatę świadczenia od 1 października 2011 r. pozbawiał ją nabytych praw i w radykalny sposób zmienił sytuację prawną. Podniosła również, że zgodnie z art. 193 Konstytucji RP na Sądzie spoczywa obowiązek związany z zadaniem pytania prawnego Sądowi Najwyższemu, bowiem chcąc być w zgodzie z literą prawa i własnym sumieniem należało z takim pytaniem wystąpić przed wydaniem zaskarżonego wyroku. Skarżąca wskazała, że w uzasadnieniu Sąd wymienia oceny Trybunału Konstytucyjnego sprzed lat. Obecnie jest złożony wniosek (sygn. akt K 2/12) do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności art. 6 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U 2010, Nr 257 poz. 1726) należałoby poczekać z wydaniem wyroków oddalających zaskarżona decyzję ZUS o zawieszeniu emerytury do czasu wydania wyroku w tej sprawie przez Trybunał Konstytucyjny.

Ponadto wnioskodawczyni wskazała, że nie zgadza się z nałożeniem kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 60 zł, ponieważ udział radcy prawnego ZUS na posiedzeniu Sądu w dniu 2 kwietnia 2012 r. nie był w ogóle konieczny, ponieważ i tak z góry było wiadomo jaki Sąd wyda wyrok.

Wnioskodawczyni w piśmie procesowym z dnia 25 lutego 2013 r. ograniczyła swoje roszczenia względem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jedynie do żądania wypłaty zaległych świadczeń za okres od dnia 1 października 2011 r. do 21 listopada 2012 r. wraz z należnymi odsetkami do dnia wypłaty.

W piśmie procesowym z dnia 7 marca 2013 r. apelująca wskazała, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r., sygn. akt K 2/12 dotyczy wszystkich, którzy w okresie od 8 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2010 r. również skutecznie realizowały prawo do otrzymywania emerytury, czego wyrazem jest odwieszenie emerytury od dnia 22 listopada 2012 r. przez pozwanego.

Organ rentowy w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu przedstawił argumentację swojego stanowiska w sprawie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Postępowanie apelacyjne w zakresie podjęcia wypłaty emerytury od dnia 22 listopada 2012 r. należało umorzyć, a apelacja wnioskodawczyni H. O. w pozostałym zakresie podlegała oddaleniu.

Ubezpieczona w piśmie procesowym z dnia 25 lutego 2013 r. ograniczyła roszczenie względem ZUS jedynie do żądania wypłacenia zaległych świadczeń,tj. za okres od 1 października 2011 r. do 21 listopada 2012 r. wraz z należnymi odsetkami do dnia wypłaty.

Zgodnie z art. 391 § 2 k.p.c. w razie cofnięcia apelacji Sąd drugiej instancji umarza postępowanie apelacyjne i orzeka o kosztach jak przy cofnięciu pozwu. Umorzenie postępowania nastąpi przy ustaleniu, że cofnięcia dokonano ze skutkiem prawnym (por. art. 355 § 1 k.p.c.).

W sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych ustawodawca wprowadził szczególną regulację stanowiąc w art. 469 k.p.c., że Sąd uzna zawarcie ugody, cofnięcie pozwu, sprzeciwu lub środka odwoławczego oraz zrzeczenie się lub ograniczenie roszczenia za niedopuszczalne także wówczas, gdyby czynność ta naruszała słuszny interes pracownika lub ubezpieczonego.

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 17 stycznia 1997 r., I PKN 74/96, OSNP 1997/17/318 wskazał, że użycie w powyższym przepisie słowa „także” oznacza, że poza wymienioną w nim przesłanką dopuszczalności cofnięcia środa zaskarżenia, jaką jest „słuszny interes pracownika”, są jeszcze inne, które należy uwzględniać, a których trzeba poszukiwać w innych przepisach Kodeksu postępowania cywilnego – t.j. art. 203 § 4 k.p.c., który stanowi, że sąd może uznać za niedopuszczalne cofnięcie pozwu, zrzeczenie się lub ograniczenie roszczenia tylko wtedy, gdy okoliczności sprawy wskazują, że wymienione czynności są sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierzają do obejścia prawa. Wprawdzie art. 203 § 4 k.p.c. nie przewiduje takiej czynności, jak cofnięcie środka odwoławczego, lecz zarówno art. 398 21 k.p.c., jak i art. 391 k.p.c., odsyłając do innych przepisów dla siebie nieswoistych, stanowi o ich odpowiednim stosowaniu.

Wnioskodawczyni domagała się podjęcia wypłaty emerytury wstrzymanej od dnia 1 października 2011 r. decyzją organu rentowego z dnia 18 października 2011 r. Jednakże z uwagi na okoliczność, że pozwany wznowił wypłatę bieżącej emerytury od dnia 22 listopada 2012 r. apelująca ograniczyła apelację.

W ocenie Sądu Apelacyjnego cofnięcie apelacji we wskazanym zakresie w świetle przytoczonych okoliczności i uregulowań prawnych uznać należy za dopuszczalne.

Mając powyższe na względzie na podstawie art. 391 § 2 k.p.c. Sąd Apelacyjny orzekł, jak w punkcie pierwszym sentencji wyroku.

Przedmiotem sporu na etapie postępowania apelacyjnego było, czy organ rentowy powinien wznowić ubezpieczonej wypłatę świadczenia emerytalnego za okres od 1 października 2011 r. do 21 listopada 2012 r. wraz z należnymi odsetkami.

W tym zakresie Sąd Okręgowy przeprowadził stosowne postępowanie dowodowe, a w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające z przepisu art. 233 k.p.c., nie popełnił też uchybień w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej, uzasadniających ingerencję w treść zaskarżonego orzeczenia.

Bezspornym było, że ubezpieczona w dniu 14 maja 2008 r. wystąpiła do pozwanego o ustalenie uprawnień do emerytury. We wniosku zaznaczyła, że nie rozwiązała stosunku pracy. Decyzją z dnia 9 czerwca 2008 r. organ rentowy przyznał skarżącej prawo do emerytury od dnia 1 maja 2008 r. Decyzją z dnia 18 października 2011 r. organ rentowy z urzędu wstrzymał wypłatę świadczenia emerytalnego skarżącej od dnia 1 października 2011 r.

Ubezpieczona w dniu złożenia wniosku o emeryturę, a następnie przez cały okres jej pobierania nieprzerwanie pozostawała i nadal pozostaje w zatrudnieniu.

Sąd Apelacyjny wyraża stanowisko, że nabycie prawa do emerytury powinno być oceniane przez pryzmat reguł prawnych, jakie obowiązywały w tej właśnie dacie. Inna interpretacja, czy też przyjmowanie do stosowania przepisów późniejszych ograniczających prawo do emerytury osobie, która już to prawo nabyła może oznaczać naruszenie konstytucyjnej zasady praw nabytych.

Dodać należy, że w czasie, gdy wnioskodawczyni złożyła wniosek o emeryturę (14 maja 2008 r.) obowiązywał art. 103 ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. j. Dz.U. z 2004 r., Nr 39, poz. 353), który stanowił, że prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego.

Przepis powyższy był przedmiotem oceny Trybunału Konstytucyjnego, który w wyroku z dnia 7 lutego 2006 r., SK 45/04, OTK-A 2006/2/15, stwierdził, że art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS jest zgodny z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 i art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 30, art. 65 ust. 1, art. 70 ust. 5 i art. 73 Konstytucji.

W uzasadnieniu wyroku Trybunał Konstytucyjny wskazał, że kilkakrotnie wypowiadał się w kwestii dopuszczalności zawieszania lub ograniczania świadczeń emerytalnych (zob. orzeczenia z dnia: 3 listopada 1992 r., K 12/92, OTK w 1992 r., cz. II, poz. 24; 11 lutego 1992 r., K 14/91, OTK w 1992 r. cz. I, poz. 7; wyroki z: 27 listopada 1997 r., U 11/97, OTK ZU nr 5-6/1997, poz. 67; 20 grudnia 1999 r., K 4/99, OTK ZU nr 7/1999, poz. 165; 5 listopada 2002 r., P 7/01, OTK ZU nr 6/A/2002, poz. 80). W świetle dotychczasowego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, ograniczenie prawa do uzyskania świadczeń emerytalno-rentowych w sytuacji uzyskiwania innych dochodów, w tym wynagrodzenia z tytułu pracy, jest co do zasady dopuszczalne. Zawieszenie lub ograniczenie tych świadczeń nie powinno jednak przekraczać określonej miary i podlega ocenie z punktu widzenia zasady proporcjonalności i niearbitralności. W tak wyznaczonych granicach ustawodawca ma swobodę określenia konkretnych przesłanek zawieszania lub ograniczania świadczeń emerytalno-rentowych przez osoby uzyskujące dodatkowy dochód lub wynagrodzenie. Realizacja prawa do zabezpieczenia społecznego wymaga sprecyzowania w ustawie przesłanek nabycia i przesłanek korzystania z prawa do emerytury. Rozważany przepis konstytucyjny nie wyklucza uzależnienia pobierania świadczeń emerytalnych od przerwania lub ograniczenia dotychczasowej działalności zawodowej. Trybunał Konstytucyjny nie podzielił poglądu, że do istoty prawa do zabezpieczenia społecznego należy prawo emerytów, którzy osiągnęli powszechny wiek emerytalny, do pobierania świadczeń emerytalnych bez przerwania dotychczasowej działalności zawodowej. Umożliwienie pobierania świadczeń emerytalnych bez przerwania działalności zawodowej u dotychczasowego pracodawcy wykracza poza konstytucyjny zakres prawa do zabezpieczenia społecznego po osiągnięciu wieku emerytalnego. Przepis art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie narusza zatem istoty konstytucyjnego prawa do zabezpieczenia społecznego i nie pozbawia wymaganego przez konstytucję minimum życiowego osób, które osiągnęły wiek emerytalny. Trybunał podkreślił, że przesłanka zawieszenia prawa do emerytury określona w powyższym przepisie jest w pełni zależna od swobodnego wyboru dokonanego przez zainteresowanego. Ubezpieczony może zawsze doprowadzić do rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą, co umożliwia uzyskanie świadczeń emerytalnych. Osoby, które na gruncie przepisów ustawy nabyły prawo do emerytury, zachowują to prawo, jednakże realizacja uzależniona jest od rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego całkowite zawieszenie świadczeń w razie nierozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą nie ma charakteru arbitralnego i nie narusza zasady proporcjonalności, ponieważ odpowiada istocie konstytucyjnego prawa do zabezpieczenia społecznego i ma na celu realizację zadań państwa w zakresie zapewnienia pełnego, produktywnego zatrudnienia.

Zgodnie z ustalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego dotyczącym zasady ochrony zaufania jednostki do państwa i stanowionego przez nie prawa, istota tej zasady sprowadza się do nakazu takiego stanowienia i stosowania prawa, by obywatel mógł układać swoje sprawy w zaufaniu, że nie naraża się na skutki prawne, których nie mógł przewidzieć w momencie podejmowania decyzji (zob. np. orzeczenie TK z dnia 24 maja 1994 r., K 1/94, OTK w 1994 r., cz. I, poz. 10, s. 78; wyrok z z dnia 2 czerwca 1999 r., K 34/98, OTK ZU nr 5/1999, poz. 94, s. 482). Z ogólnej zasady ochrony zaufania jednostki do państwa i stanowionego przez nie prawa wynika szereg zasad szczegółowych, do których należy m.in. zasada niedziałania prawa wstecz, obowiązek wprowadzania zmian do systemu prawnego z zachowaniem odpowiedniej vacatio legis oraz zasada ochrony praw nabytych. Ta ostatnia zasada ochrony praw nabytych zakazuje arbitralnego znoszenia lub ograniczania praw podmiotowych przysługujących jednostce lub innym podmiotom prywatnym występującym w obrocie prawnym. Zasada ochrony praw nabytych zapewnia ochronę praw podmiotowych - zarówno publicznych, jak i prywatnych, a także maksymalnie ukształtowanych ekspektatyw tych praw, a więc sytuacji prawnych, w których zostały spełnione wszystkie zasadnicze przesłanki ustawowe nabycia określonych praw podmiotowych określone przez prawo. Ochrona praw nabytych nie oznacza przy tym nienaruszalności tych praw i nie wyklucza stanowienia regulacji mniej korzystnych. Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał, że odstąpienie od zasady ochrony praw nabytych jest dopuszczalne, jeżeli przemawiają za tym inne zasady, normy lub wartości konstytucyjne. Zasada ochrony praw nabytych chroni wyłącznie oczekiwania usprawiedliwione i racjonalne. Istnieją dziedziny życia i sytuacje, w których uprawniony musi liczyć się z tym, że zmiana warunków społecznych lub gospodarczych może wymagać zmian regulacji prawnych, w tym również zmian, które znoszą lub ograniczają dotychczas zagwarantowane prawa podmiotowe.

Odnosząc powyższe rozważania Trybunału Konstytucyjnego do niniejszej sprawy należało stwierdzić, że dniu nabycia prawa do emerytury ubezpieczoną obowiązywało ograniczenie wynikające z treści art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Ubezpieczona miała świadomość, że składając wniosek o emeryturę świadczenie z tego tytułu nie będzie jej wypłacane, gdyż nie rozwiązany został stosunek pracy i ubezpieczona kontynuowała zatrudnienie z dotychczasowym pracodawcą. Ubezpieczona dokonała zatem stosownego wyboru i należy przyjąć, że akceptowała ten wybór.

Zdaniem Sądu II instancji skoro treść art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS jest identyczna z nieobowiązującym już art. 103 ust. 2a tej ustawy to można uznać analogicznie, że również w przedmiotowej sprawie nie doszło do naruszenia zasady ochrony praw nabytych wyrażonej art. 2 Konstytucji RP. W związku z tym wystąpienie do Trybunału Konstytucyjnego z zaproponowanym przez wnioskodawczynię pytaniem prawnym było bezprzedmiotowe. Jedynie od sądu orzekającego zależy, czy w konkretnej sprawie zasadne jest wniesienie pytania prawnego co do zgodności aktu normatywnego z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 16 lutego 2012 r., II FSK 2491/11, LEX nr 1137651).

Wnioskodawczyni powołała się na art. 193 Konstytucji RP mylnie wskazując, że Sąd miał obowiązek zadać pytanie prawne Sądowi Najwyższemu, a nie Trybunałowi Konstytucyjnemu.

Przepis art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS został uchylony z dniem 8 stycznia 2009 r. przez art. 37 pkt 5 lit. b ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych (Dz. U. nr 228, poz. 1507).

Powyższa zmiana oznaczała, że od dnia 8 stycznia 2009 r. możliwe było pobieranie świadczenia emerytalnego wraz z wynagrodzeniem ze stosunku pracy.

W niniejszej sprawie jest bezsporne, że ubezpieczona nie rozwiązała stosunku pracy z pracodawcą, u którego była zatrudniona w dniu nabycia prawa do emerytury.

Z dniem 1 stycznia 2011 r. do ustawy o emeryturach i rentach z FUS został dodany – przez art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 257, poz. 1726) - art. 103a, który stanowi, że prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego.

Z kolei w myśl przepisu art. 28 ustawy nowelizującej - do emerytur przyznanych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy [tj. przed 1 stycznia 2011 r.] przepisy ustawy, o której mowa w art. 6 [tzn. ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych] oraz ustawy, o której mowa w art. 18, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, stosuje się, poczynając od dnia 1 października 2011 r.

Biorąc powyższe pod uwagę należało uznać, że ubezpieczona prawo do emerytury nabyła przed dniem 8 stycznia 2009 r. W okresie między 8 stycznia 2009 r. a 30 września 2011 r. uzyskała możliwość pobierania zarówno emerytury, jak i wynagrodzenia z tytułu nierozwiązanego stosunku pracy. Od dnia 1 października 2011 r. zaczął obowiązywać przepis art. 103a ustawy o emeryturach i rentach, który – podobnie jak w stanie prawnym obowiązującym w dniu nabycia przez ubezpieczoną prawa do emerytury, tj. w dniu 1 marca 2007 r. – wyklucza możliwość pobierania emerytury oraz wynagrodzenia ze stosunku pracy.

Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 13 listopada 2012 r., sygn. akt K 2/12 orzekł, że art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726 oraz z 2011 r., Nr 291, poz. 1707) w związku z art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, z 2010 r. Nr 40, poz. 224, Nr 134, poz. 903, Nr 205, poz. 1365, Nr 238, poz. 1578 i Nr 257, poz. 1726, z 2011 r. Nr 75, poz. 398, Nr 149, poz. 887, Nr 168, poz. 1001, Nr 187, poz. 1112 i Nr 205, poz. 1203 oraz z 2012 r. poz. 118 i 251), dodanym przez art. 6 pkt 2 ustawy z 16 grudnia 2010 r., w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z tym wyrokiem wymieniony wyżej przepis utracił moc z dniem 22 listopada 2012 r., tj. z dniem jego publikacji w Dzienniku Ustaw RP, na podstawie art. 190 ust. 3 Konstytucji RP (Dz. U. 2012, poz. 1285).

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego dotyczył jednak sytuacji odmiennej niż ta, w jakiej znalazła się ubezpieczona. Orzeczenie powyższe odnosi się jedynie do tych ubezpieczonych, którzy nabyli prawo do emerytury w okresie od 8 stycznia 2009 r. do 30 września 2011 r., czyli w czasie, gdy przepisy ustawy o emeryturach i rentach z FUS umożliwiały nabycie prawa do emerytury oraz kontynuowania dotychczasowego zatrudnienia (bez konieczności rozwiązania stosunku pracy). Tylko ci ubezpieczeni nie musieli dokonywać wyboru między kontynuowaniem zatrudnienia a przejściem na emeryturę. Zmiana tych zasad przez art. 28 ustawę z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw – tj. przez art. 28 - oznaczała w istocie wprowadzenie nowej treści „ryzyka emerytalnego”. Tymczasem zasada zaufania do państwa i prawa, oparta na pewności prawa, powinna być szczególnie zachowywana w przypadku, gdy dotyczy ona decyzji o poważnym znaczeniu życiowym. Im dłuższa jest perspektywa czasowa działań podejmowanych przez jednostkę, tym silniejsza powinna być ochrona zaufania do państwa i stanowionego prawa. Przepis art. 28 w/w ustawy zasadę tą naruszył. Wskazany przepis spowodował, że osoby, które przeszły na emeryturę w okresie, kiedy nie było obowiązku rozwiązania stosunku pracy w celu uzyskania emerytury (czyli od stycznia 2009 r. do końca 2010 r.), musiały mimo to zrezygnować z pracy do końca września 2011 r. Gdyby w momencie przejściana emeryturę osoby te wiedziały, że muszą przerwać zatrudnienie, to wówczas być może w ogóle nie składałyby wniosków emerytalnych i kontynuowałyby zatrudnienie. Podstawy stosunku ubezpieczeniowego - także w zakresie ubezpieczeń społecznych - powinny się opierać na przeświadczeniu, że po upływie określonego czasu ubezpieczony otrzyma określone świadczenie.

Jak wskazano wyżej orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego nie odnosi się do sytuacji ubezpieczonej, wobec której w dniu nabycia prawa do emerytury, jak i od dnia 1 października 2011 r. obowiązywały analogiczne zasady. Przepisy wykluczały możliwość łącznego pobierania emerytury i wynagrodzenia z tytułu kontynuowanego stosunku pracy. W przypadku ubezpieczonej art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw nie miał w ogóle zastosowania. Należy też podkreślić, że Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 13 listopada 2012 r., K 2/12, nie stwierdził niekonstytucyjności przepisu art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Wskazać również należy, że Sąd Okręgowy prawidłowo zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa (art. 98 § 1 k.p.c. i 108 § 1 k.p.c. w zw. z § 12 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu /Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm./) zasądził w punkcie drugim wyroku od wnioskodawczyni na rzecz pozwanego kwotę 60 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Zaznaczyć jednak należy, że nie uzasadnił tego rozstrzygnięcia.

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację H. O. w pozostałym zakresie, o czym orzekł w punkcie drugim sentencji wyroku.

Wniosek ubezpieczonej o wypłatę odsetek zgłoszony po raz pierwszy w piśmie procesowym z dnia 25 lutego 2013 r. Sąd Apelacyjny - na podstawie art. 477 10 § 2 k.p.c. - przekazał do rozpoznania organowi rentowemu, o czym orzeczono w punkcie trzecim sentencji wyroku.

W punkcie czwartym sentencji wyroku Sąd II instancji orzekł o kosztach procesu za drugą instancję zgodnie z treścią przepisu art. 98 § 1 k.p.c. i 108 § 1 k.p.c. w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).