Sygn. akt III AUa 52/12

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 marca 2012 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu Wydział III

Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Jacek Witkowski
Sędziowie:	SSA Jarosław Błaszczak (spr.) SSA Elżbieta Kunecka
Protokolant:	Adrianna Szymanowska

po rozpoznaniu w dniu 22 marca 2012 r. we Wrocławiu

sprawy z wniosku T. R.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L.

o emeryturę

na skutek apelacji T. R.

od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy

z dnia 25 listopada 2011 r. sygn. akt V U 914/11

oddala apelację.

UZASADNIENIE

Decyzją z 1 lipca 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. odmówił T. R. (1) prawa do emerytury z powodu nieudowodnienia przez niego 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Wskutek zaskarżenia decyzji sprawę rozpoznał Sąd Okręgowy w Legnicy, który wyrokiem z 25 listopada 2011 r. oddalił odwołanie. Powyższe rozstrzygnięcie Sąd I instancji wydał w oparciu o następująco ustalony stan faktyczny:

T. R. (1), urodzony (...), wiek 60 lat osiągnął 4 czerwca 2011 r., na dzień stycznia 1999 r. udowodnił 32 lata okresów składkowych i nieskładkowych, nie jest członkiem OFE, nie pozostaje w stosunku pracy. Wnioskodawca był zatrudniony w Kopalniach (...) w okresie od 10 września 1968 r. do 18 maja 2002 r. w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowiskach: ślusarz warsztatowy (od 10 września 1968 r. do 26 października 1970 r.), ślusarz remontowy (od 23 października 1972 r. do 14 marca 1976 r.), ślusarz remontowo-warsztatowy (od 21 czerwca 1977 r. do 12 września 1983 r.), mechanik napraw pojazdów samochodowych oraz kierowca (maszynista) samochodu (pojazdu) technologicznego (od 13 września 1983 r. do 24 maja 1995 r. oraz od 1 lipca 1995 r. do 12 czerwca 1996 r., od 21 lipca 1996 r. do 18 maja 2002 r.).

W trakcie zatrudnienia korzystał z urlopów bezpłatnych w okresach: od 15 marca 1976 r. do 20 czerwca 1977 r., od 25 maja do 30 czerwca 1995 r. oraz od 13 czerwca do 20 lipca 1996 r.

Zatrudnienie w okresie od 23 października 1972 r. do 14 marca 1976 r. organ rentowy uznał za wykonywanie pracy w szczególnych warunkach.

W spornych okresach (od 13 września 1983 r. do 24 maja 1995 r. oraz od 1 lipca 1995 r. do 12 czerwca 1996 r. i od 21 lipca 1996 r. do 18 maja 2002 r.) wnioskodawca jako mechanik samochodowy naprawiał wszystkie maszyny, które były używane do produkcji kruszywa: był to sprzęt ciężki, samochody ciężarowe przewożące bazalt z wyrobiska do kruszarki (K., B.), koparki, ładowarki, spycharki. Codziennie była awaria, sprzętu było dużo i kilku mechaników samochodowych. Wnioskodawca wykonywał swoją pracę na placu (nie było garaży, żeby wjechać do nich maszyną), pracował też w kanałach remontowych, gdzie naprawiał pęknięte resory, tłoki, podnośniki, wały pędne. Prace mechanika wykonywał też na wyrobisku, gdzie najczęściej wymieniane były koła z uwagi na uszkodzenie opon, naprawiane były uszkodzone gąsienice na spycharkach, wymieniane chłodnice. Stosunek napraw dokonywanych w kanale i w terenie był pół na pół, czasem było więcej pracy w terenie, a czasem więcej w kanałach. Wnioskodawca nie wykonywał zasadniczo pracy kierowcy, a jedynie wówczas, kiedy trzeba było wjechać samochodem na kanał, to sam wjeżdżał, ponieważ miał takie uprawnienia.

Sąd I instancji, powołując art. 184 w zw. z art. 32 Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS oraz przepisy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, uznał, że wnioskodawca nie spełnił przesłanki posiadania 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Sąd wskazał, że nazwa zajmowanego przez wnioskodawcę stanowiska w spornych okresach nie ma znaczenia w świetle przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r., gdzie jest mowa o wykonywaniu prac w szczególnych warunkach, a nie o zatrudnieniu na stanowiskach zaliczanych do szczególnych. W Wykazie A stanowiącym załącznik do tego rozporządzenia zawarto wykaz prac w szczególnych warunkach i w poszczególnych działach oraz pozycjach określono rodzaj prac, a nie nazwy stanowisk. Sąd stwierdził, że ze zgromadzonych w sprawie dowodów, w szczególności z treści przesłuchania wnioskodawcy, zeznań świadków: Z. A. i E. T. oraz dokumentów zgromadzonych w aktach osobowych i aktach ZUS, T. R.w spornych okresach zatrudnienia (od 13 września 1983 r. do 24 maja 1995 r., od 1 lipca 1995 r. do 12 czerwca 1996 r., od 21 lipca 1996 r. do 31 grudnia 1998 r.) w Kopalniach (...) SA w Z. na stanowiskach: mechanik napraw pojazdów samochodowych oraz kierowca (maszynista) samochodu (pojazdu) technologicznego pracował zasadniczo jako mechanik napraw pojazdów samochodowych. Jego prace, co wynika zarówno z zeznań świadków, jak i przesłuchania wnioskodawcy, skupiały się na wszelkiego rodzaju naprawach usterek występujących w pojazdach samochodowych będących własnością przedsiębiorstwa, w którym był zatrudniony. Naprawy dokonywane były zarówno na placu, jak i w kanałach remontowych, a kiedy ciężki sprzęt zepsuł się w terenie, na wyrobisku, to wnioskodawca naprawiał go na miejscu awarii. Swoje prace w mniej więcej 50% wykonywał w kanale, zależało to od rodzaju i miejsca awarii.

Sąd wskazał, że spośród prac wymienionych w wykazie A ww. rozporządzenia, które ewentualnie można by przyporządkować wnioskodawcy wziął pod uwagę prace wymienione dziale XIV pod poz. 16, tj. prace wykonywane w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych. Jednakże z treści § 2 ust. 1 cytowanego rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. wynika, że okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Zdaniem Sądu z analizy twierdzeń wnioskodawcy i zeznań świadków wynika, że prace w warunkach szczególnych - tj. wykonywane w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych - nie były przez T. R. wykonywane stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, a zatem sporne okresy nie mogą zostać zaliczone jako wykonywanie pracy w warunkach szczególnych.

Apelację wywiódł wnioskodawca, zaskarżając wyrok w całości. Orzeczeniu zarzucił naruszenie art. 184 ust. 1 w zw. z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz § 4 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze poprzez błędną wykładnie tych przepisów oraz naruszenie przepisów proceduralnych przez niezrozumienie zeznań świadków i nieuwzględnienie ich opisu rzeczywistego wykonywania obowiązków zawodowych wnioskodawcy na danym stanowisku pracy i ich rzeczywistego charakteru. Wniósł o zmianę wyroku i przyznanie mu prawa do emerytury.

W uzasadnieniu zarzutów wnioskodawca wskazał, że w okresie zatrudnienia w Kopalniach (...) SA w Z. wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązki mechanika urządzeń i sprzętu technicznego, co wynika ze świadectwa pracy w warunkach szczególnych wystawionego przez pracodawcę 26 marca 2002 r. Specyfikę tego stanowiska pracy określa ww. rozporządzenie Rady Ministrów a także wykaz stanowisk zamieszczonych w załączniku nr 1 do zarządzenia nr 64 ministra komunikacji z 29 czerwca 1983 r. w sprawie prac w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu komunikacji. Stanowisko wnioskodawcy dodatkowo doprecyzowywał obowiązujący w (...) SA w Z. taryfikator kwalifikacyjny dla pracowników zawodów robotniczych, który wnioskodawca przedstawił. Charakter zatrudnienia wnioskodawcy potwierdzili na rozprawie świadkowie.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja wnioskodawcy nie zasługuje na uwzględnienie. Nie było sporu między stronami co do faktu, że wnioskodawca ukończył 60 rok życia oraz, że na dzień 1 stycznia 1999 r. legitymuje się ponad 25-letnim stażem pracy. Organ rentowy uznał za udowodniony staż pracy w warunkach szczególnych w wymiarze 3 lat, 4 miesięcy i 23 dni.

Przepis art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227 jednolity tekst) pozwala mężczyznom urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. nabyć, po osiągnięciu wieku przewidzianego, m. in. w art. 32, prawo do emerytury, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 1999 r.) osiągnęli:

1)  okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym 65 lat oraz

2)  okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27, tj. 25 lat.

Emerytura przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem (ust. 2 omawianego art. 184 ustawy).

Wiek emerytalny pracowników wykonujących pracę w warunkach szczególnych określa wydane na podstawie art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r., nr 8, poz. 4 ze zm.). Przepis § 4 ust. 1 rozporządzenia stanowi, że pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1)  osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla mężczyzn,

2)  ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Z wyżej przedstawionej regulacji prawnej wynika, że warunkiem nabycia prawa do emerytury według art. 184 jest spełnienie przesłanki stażu ubezpieczeniowego przed dniem 1 stycznia 1999 r., tj. dniem wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Ubezpieczeni, którzy w chwili wejścia w życie ustawy emerytalno-rentowej posiadali wymagany okres ubezpieczenia (także w warunkach szczególnych), mogą nabyć prawo do emerytury po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego dla mężczyzn 60 lat (art. 32 ustawy). Wiek emerytalny mogą jednak osiągnąć po 1 stycznia 1999 r.

Zgodnie z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Rozporządzenie stanowiło akt wykonawczy do ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. z 1982 r., nr 40, poz. 267). Utrzymane w większości w mocy przez ustawę o emeryturach i rentach z FUS (art. 32 ust. 4 tej ustawy) przepisy rozporządzenia określają rodzaje prac wykonywanych w szczególnych warunkach i szczególnym charakterze w § 4 – 15 oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia. Prace wykonywane w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych zaliczane są w wykazie A, dziale XIV (prace różne) pkt 16 załącznika do w/w rozporządzenia z 7 lutego 1983 r., jako zatrudnienie w warunkach szczególnych. Do prac w warunkach szczególnych w budownictwie zaliczane są także prace maszynistów ciężkich maszyn budowlanych lub drogowych, co wynika z działu V, poz. 3. Wykaz A nie zalicza natomiast takich stanowisk pracy jak ślusarz czy mechanik samochodowy, operator ładowarki do pracy w szczególnych warunkach.

Prawidłowo wskazał Sąd I instancji, że w postępowaniu sądowym, opartym na zasadzie swobodnej oceny dowodów, nie obowiązują ograniczenia dowodowe zawarte w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz.U. z 1983 r., nr 10, poz. 49 ze zm.). Jednak zauważyć należy, że w rozporządzeniu przewidziana została pewna hierarchia dowodów, którą sąd winien kierować się przy rozpoznawaniu sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych. W pierwszej kolejności, przy ustalaniu okresów zatrudnienia, winny być uwzględniane dokumenty z przebiegu zatrudnienia – świadectwa pracy wystawione przez pracodawcę, umowy o pracę, angaże, legitymacje ubezpieczeniowe i inne dokumenty potwierdzające okresy ubezpieczenia. Dopiero gdy dokumentacja pracownicza jest niepełna lub zawiera pewne rozbieżności dopuszczalne jest posiłkowanie się zeznaniami świadków, ale jako dowodem uzupełniającym, potwierdzającym przebieg zatrudnienia. Nie jest natomiast dopuszczalne oparcie się wyłącznie na zeznaniach świadków, w sytuacji gdy z dokumentów wynikają okoliczności przeciwne.

W rozpoznawanej sprawie należało przede wszystkim oprzeć ustalenia na dostępnej w aktach emerytalnych oryginalnej dokumentacji pracowniczej wnioskodawcy, co też uczynił Sąd I instancji, jednak ze względu na rozbieżności co do charakteru wykonywanych przez wnioskodawcę obowiązków wskazanych w angażach i świadectwach pracy w warunkach szczególnych z 25 listopada 2010 r. oraz z 26 marca 2002 r. Sąd posiłkował się zeznaniami świadków oraz dowodem z przesłuchania samego wnioskodawcy. Tak zebrany materiał dowody pozwolił Sądowi na wyprowadzenie prawidłowych wniosków odnośnie rzeczywistego stanowiska pracy wnioskodawcy zajmowanego w spornym okresie.

Z angaży wynika, że pod koniec sierpnia 1983 r. wnioskodawca zmienił stanowisko pracy ze ślusarza remontowego lub warsztatowego na mechanika naprawy pojazdów samochodowych (w skrócie mechanika samochodowego) i maszynisty pojazdów technologicznych. W 1988 r. pracodawca powierzył mu dodatkowo stanowisko mechanika naprawy urządzeń sprzętu górniczego. Takie stanowisko zajmował wnioskodawca do 1 stycznia 1999 r. Z zeznań świadków i wnioskodawcy wynika natomiast, że praca mechaników samochodowych oraz sprzętu górniczego odbywała się na powierzchni, nie była zatem pracą górniczą. Wnioskodawca dokonywał napraw wszystkich pojazdów używanych przy produkcji i transporcie kruszywa; był to sprzęt ciężki. Jednakże świadkowie i sam wnioskodawca zeznali, że naprawy odbywały się zarówno na placu, bezpośrednio na wyrobisku (odkrywce) jak i w kanałach remontowych. Prawidłowo zatem uznał Sąd I instancji, że z analizy ww. dowodów wynika, że prace w warunkach szczególnych - tj. wykonywane w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych - nie były przez T. R. wykonywane stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, wbrew treści świadectw pracy, a zatem sporne okresy nie mogą zostać zaliczone jako wykonywanie pracy w warunkach szczególnych.

Oceny charakteru zatrudnienia wnioskodawcy w żaden sposób nie zmienia opis jego stanowiska pracy zawarty w Taryfikatorze Kwalifikacyjnym dla pracowników zawodów robotniczych. Z taryfikatora nie wynika bowiem, w jakich warunkach ubezpieczony wykonywał obowiązki mechanika pojazdów, w szczególności, czy były to prace wykonywane w kanałach remontowych.

Podsumowując, zebrany materiał dowodowy został poddany prawidłowej ocenie przez Sąd I instancji zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów. Sąd I instancji prawidłowo uznał, że wnioskodawca nie wykazał 15 lat pracy w warunkach szczególnych, nie spełnia zatem prawa do wcześniejszej emerytury. Apelację ubezpieczonego Sąd Apelacyjny oddalił na podstawie art. 385 kpc.

R.S.