Sygn.akt III AUa 840/13

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 marca 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Barbara Orechwa-Zawadzka (spr.)

Sędziowie: SA Bożena Szponar - Jarocka

SA Dorota Elżbieta Zarzecka

Protokolant: Magda Małgorzata Gołaszewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 6 marca 2014 r. w B.

sprawy z odwołania K. R.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Ostrołęce III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 10 maja 2013 r. sygn. akt III U 19/13

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

Sygn. akt III AUa 840/13

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. decyzją z dnia 28 listopada 2012 roku, wydaną na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 153, poz. 1227 ze zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 roku, Nr 8, poz. 43 ze zm.) odmówił K. R. prawa do emerytury. Organ rentowy odmówił wnioskodawcy zaliczenia do stażu pracy w warunkach szczególnych okresu zatrudnienia od dnia 25 listopada 1977 roku do dnia 31 grudnia 1998 roku w (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w M..

K. R. w odwołaniu od powyższej decyzji domagał się przyznania prawa do emerytury po uprzednim zaliczeniu do stażu pracy wykonywanej w warunkach szczególnych zakwestionowanego przez organ rentowy okresu zatrudnienia, wskazując, że w tym okresie wykonywał pracę palacza c.o.

Sąd Okręgowy w Ostrołęce III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych po rozpoznaniu powyższego odwołania, wyrokiem z dnia 10 maja 2013 roku zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał K. R. prawo do emerytury począwszy od dnia 1 listopada 2012 roku (pkt I), stwierdził brak odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (pkt II) oraz zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. na rzecz K. R. kwotę 60 złotych tytułem kosztów zastępstwa procesowego (pkt III). Z ustaleń Sądu I instancji wynikało, że wnioskodawca urodził się w dniu (...). Na dzień 1 stycznia 1999 roku legitymuje się stażem ubezpieczeniowym w wymiarze 25 lat, 10 miesięcy oraz 5 dni. K. R. nie jest członkiem OFE, od dnia 1 listopada 2012 roku nie pozostaje w stosunku pracy. W okresie od dnia 25 listopada 1977 roku do dnia 17 lutego 2004 roku był zatrudniony w (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w M.. W okresie od dnia 1 stycznia 1978 roku do dnia 17 lutego 2004 roku stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę palacza c.o., czyli pracę w szczególnych warunkach, o której mowa w dziale XIV, pkt 1 wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, tj. prace nie zautomatyzowane palaczy i rusztowych kotłów parowych lub wodnych typu przemysłowego. Powyższy stan faktyczny Sąd I instancji ustalił w oparciu o dokumenty z akt emerytalnych, z akt osobowych, zeznania świadków M. K., S. B. i M. R. oraz zeznania wnioskodawcy przesłuchanego w charakterze strony. Sąd Okręgowy wskazał, że warunkami nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach są: ukończenie przez mężczyznę 60-go roku życia, udowodnienie na dzień 1 stycznia 1999 roku 25-letniego ogólnego stażu pracy i 15-letniego stażu pracy w warunkach szczególnych, nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym za pośrednictwem organu rentowego na dochody budżetu państwa oraz rozwiązanie stosunku pracy w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem - art. 184 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 153, poz. 1227 ze zm.) w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania zaskarżonej decyzji organu rentowego w zw. z § 4 w/w rozporządzenia. Nadto, zgodnie z uregulowaniem wynikającym z § 2 ust. 1 w/w rozporządzenia, okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Zasadniczo okresy pracy w szczególnych warunkach stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 w/w rozporządzenia, lub w świadectwie pracy (§ 2 ust. 2 w/w rozporządzenia). Jak wskazał Sąd Okręgowy, zgodnie jednak z ugruntowanym stanowiskiem Sądu Najwyższego, w postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecznych możliwe jest wykazywanie okoliczności, od których zależy nabycie uprawnień do świadczenia za pomocą wszelkich dostępnych dowodów. Sąd I instancji stwierdził, że poza sporem pozostawały następujące okoliczności: ukończenie przez wnioskodawcę 60-go roku życia, udowodnienie ogólnego stażu pracy, nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego oraz rozwiązanie stosunku pracy. Organ rentowy zakwestionował wydane przez (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w M. świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach, w którym stwierdzono, że w okresie od dnia 25 listopada 1977 roku do dnia 31 grudnia 1998 roku K. R. był zatrudniony na dwóch stanowiskach – palacza c.o. oraz hydraulika. Okolicznością sporną było zatem ustalenie, czy praca wnioskodawcy w okresie od dnia 25 listopada 1977 roku do dnia 31 grudnia 1998 roku była pracą wykonywaną w warunkach szczególnych, a w konsekwencji czy legitymuje się on 15-letnim stażem pracy w takich warunkach. W celu ustalenia charakteru pracy wnioskodawcy w powyższym okresie Sąd Okręgowy przesłuchał świadków M. K., S. B. i M. R., przesłuchał wnioskodawcę w charakterze strony oraz przeprowadził dowód z dokumentów znajdujących się w aktach osobowych oraz aktach ZUS wnioskodawcy. Z zeznań żony wnioskodawcy M. R. wynikało, iż w spornym okresie wnioskodawca wykonywał pracę palacza c.o., nie miał uprawnień hydraulika i w (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w M. nigdy nie pracował jako hydraulik. Świadek M. K. również podał, że K. R. wykonywał wyłącznie pracę palacza, musiał stale dozorować piece, wychodził z kotłowni jedynie po to, aby przynieść węgiel z kotłowni. Zgodnie z twierdzeniami świadka, wnioskodawca nie wykonywał prac hydraulicznych, gdyż w zakładzie byli zatrudnieni hydraulicy. Także świadek S. B. zeznał, że wnioskodawca pracował wyłącznie jako palacz, nigdy nie był hydraulikiem, gdyż w zakładzie była zatrudniona oddzielna grupa hydraulików. Również K. R., składając zeznania w charakterze strony wskazał, iż w spornym okresie zatrudnienia pracował wyłącznie jako palacz c.o. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Zaprzeczył aby pracował jako hydraulik, gdyż zakład zatrudniał odrębną grupę hydraulików. W ocenie Sądu I instancji, zeznania świadków były spójne, a co za tym idzie wiarygodne. Podkreślił, że za wyjątkiem żony wnioskodawcy, pozostali świadkowie są osobami obcymi dla wnioskodawcy, zatem nie mieli żadnego interesu w składaniu fałszywych zeznań. Nadto świadkowie pracowali razem w wnioskodawcą, zatem mieli wiedzę w przedmiocie charakteru jego pracy. Zdaniem Sądu Okręgowego, dokumenty znajdujące się w aktach osobowych K. R. zasadniczo korespondują z pozostałymi zgromadzonymi dowodami w sprawie. Jak zauważył, wprawdzie w większości tych dokumentów (świadectwo pracy, angaże, karta obiegowa) stanowisko pracy wnioskodawcy było określane jako palacz c. o. – hydraulik, jednakże zaznaczył – co wynika z ugruntowanego stanowiska orzecznictwa i doktryny, że dla oceny, czy pracownik wykonywał pracę w szczególnych warunkach, nie ma decydującego znaczenia nazwa zajmowanego stanowiska pracy, ale rodzaj faktycznie powierzonych i wykonywanych obowiązków. W ocenie Sądu I instancji, przeprowadzone postępowanie dowodowe, w szczególności zaś dowody z osobowych źródeł dowodowych, nie pozostawiają wątpliwości, że wnioskodawca co najmniej w okresie od dnia 1 stycznia 1978 roku do dnia 31 grudnia 1998 roku (21 lat) stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę w szczególnych warunkach, o której mowa w dziale XIV, pkt 1 wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, tj. prace nie zautomatyzowane palaczy i rusztowych kotłów parowych lub wodnych typu przemysłowego. Sąd I instancji podkreślił, że z zeznań K. R. wynikało, iż przez okres pierwszych 2-3 tygodni pracował jako operator sprężarek, zaś potem aż do końca okresu zatrudnienia wykonywał pracę palacza. Powyższa okoliczność nie wynika jednak ani z akt osobowych, ani też zeznań świadków, niemniej jednak Sąd Okręgowy przyjął, że wnioskodawca pracował w szczególnych warunkach od dnia 1 stycznia 1978 roku. Reasumując, Sąd I instancji stwierdził, że wnioskodawca spełnił wszystkie warunki do przyznania mu prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach, zatem zmienił zaskarżoną decyzję i stosownie do art. 129 ust. 1 w/w ustawy przyznał świadczenie od dnia 1 listopada 2012 roku, tj. od miesiąca złożenia wniosku o świadczenie. Nadto Sąd I instancji uznał, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, gdyż organ ten nie dysponował dokumentami pozwalającymi na uznanie pracy wnioskodawcy w spornym okresie jako pracy w szczególnych warunkach. Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy orzekł jak w pkt I sentencji wyroku na podstawie art. 477 14 § 2 k.p.c., jak w pkt II sentencji wyroku na podstawie art. 118 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zaś jak w pkt III sentencji wyroku na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 12 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2002 roku, Nr 163, poz. 1348 ze zm.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. zaskarżył powyższy wyrok w całości, zarzucając mu:

- naruszenie przepisu art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 153, poz. 1227 ze zm.) w zw. z § 2 ust. 1 i § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 roku, Nr 8, poz. 43 ze zm.), poprzez uznanie, iż wnioskodawca spełnia wszystkie warunki do nabycia prawa do emerytury, w tym pracował ponad 15 lat w warunkach szczególnych,

- istotne uchybienia procesowe, które miały wpływ na treść wyroku, w szczególności naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez niezachowanie wymogu wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego i niewyjaśnienie rozbieżności istniejących pomiędzy zeznaniami świadków a dokumentami w aktach osobowych i rentowych wnioskodawcy w zakresie charakteru jego pracy w okresie od dnia 1 stycznia 1978 roku do dnia 31 grudnia 1998 roku.

Wskazując na powyższe zarzuty organ rentowy domagał się zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia odwołania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna.

Rozpoznając niniejszą sprawę Sąd Okręgowy dokonał nieprawidłowych ustaleń faktycznych, uznając, że wnioskodawca K. R. w okresie od dnia 1 stycznia 1978 roku do dnia 31 grudnia 1998 roku, będąc zatrudniony w (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w M. wykonywał pracę w szczególnych warunkach, o której mowa w dziale XIV, pkt 1 wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 roku, Nr 8, poz. 43 ze zm.). W konsekwencji zaś dokonania powyższego błędnego ustalenia Sąd I instancji stosując przepisy prawa materialnego, tj. przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 153, poz. 1227 ze zm.) oraz w/w rozporządzenia, błędnie stwierdził, że wnioskodawca spełnia wszystkie warunki do przyznania prawa do emerytury.

W ocenie Sądu Apelacyjnego zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, wbrew stanowisku zaprezentowanemu przez Sąd I instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, nie pozwalał na dokonanie ustalenia, że praca świadczona przez K. R. w spornym okresie była pracą wykonywaną w szczególnych warunkach w myśl przepisów w/w rozporządzenia.

Dowody w postaci dokumentów znajdujących się w aktach osobowych wnioskodawcy (pomimo treści zeznań przesłuchanych w sprawie świadków oraz zeznań wnioskodawcy przesłuchanego w charakterze strony) nie dają podstaw do ustalenia, że wnioskodawca w spornym okresie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy (zgodnie z wymogiem wynikającym z § 2 ust. 1 w/w rozporządzenia) wykonywał pracę palacza c.o., a zatem pracę określoną w dziale XIV, pkt 1 wykazu A, stanowiącego załącznik do w/w rozporządzenia, tj. prace nie zautomatyzowane palaczy i rusztowych kotłów parowych lub wodnych typu przemysłowego.

Jak wynika z treści świadectwa pracy z dnia 23 lutego 2004 roku K. R. w (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w M. w okresie od dnia 25 listopada 1977 roku do dnia 17 lutego 2004 roku zajmował stanowisko palacza c.o., hydraulika. W świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach z dnia 13 kwietnia 2012 roku zakład pracy, poświadczając, iż - w jego ocenie – wnioskodawca w całym okresie zatrudnienia wykonywał pracę w szczególnych warunkach wymienioną w dziale IX, pkt 1 oraz w dziale XIV pkt 1 wykazu A, stanowiącego załącznik do w/w rozporządzenia, wskazał, że był on zatrudniony jako palacz c.o.- hydraulik. W aktach osobowych znajduje się wniosek o przeniesienie K. R. zatrudnionego w(...) na stanowisku hydraulika z dniem 1 lutego 1992 roku na stanowisko palacza hydraulika, motywowany reorganizacją zakładu pracy oraz pismo z dnia 29 stycznia 1992 roku, z którego wynika, iż takie przeniesienie miało miejsce oraz wniosek o przeniesienie ze stanowiska palacza z dniem 1 lipca 1995 roku na stanowisko palacza-hydraulika, który również został uwzględniony. Nadto w aktach tych znajduje się szereg angaży wnioskodawcy na stanowisku palacz-hydraulik, tj. angaże: z dnia 1 marca 1992 roku, z dnia 1 maja 1992 roku, z dnia 27 października 1998 roku, z dnia 28 października 1999 roku, z dnia 1 października 2000 roku, z dnia 2 stycznia 2002 roku, z dnia 2 stycznia 2003 roku, na stanowisku hydraulik: z dnia 1 czerwca 1992 roku, z dnia 1 kwietnia 1993 roku, z dnia 1 września 1993 roku, z dnia 1 stycznia 1994 roku oraz na stanowisku główny mechanik TM hydraulik: z dnia 25 marca 1995 roku, z dnia 27 grudnia 1995 roku, z dnia 29 grudnia 1995 roku, z dnia 11 marca 1996 roku, z dnia 11 grudnia 1996 roku, z dnia 21 czerwca 1996 roku oraz z dnia 2 października 1997 roku. Również w karcie obiegowej zmiany, wypełnionej po rozwiązaniu stosunku pracy, jak również w zaświadczeniach o zatrudnieniu i wynagrodzeniu jako stanowisko pracy wnioskodawcy wskazano palacz-hydraulik, zaś w kartach wynagrodzeń - palacz-hydraulik, palacz bądź hydraulik. Jednocześnie zauważyć należy, że – jak wynika z wniosków o zmianę stanowiska pracy wnioskodawcy zarówno z dniem 1 lutego 1992 roku, jak też z dniem 1 lipca 1995 roku, ze zmianą stanowiska wiązała się też zmiana wysokości wynagrodzenia.

Stwierdzić należy, iż nie można przyjąć, że wyłącznie dowody z dokumentów są wiarygodnymi dowodami w sprawie dotyczącej ustalenia charakteru pracy pod kątem możliwości uznania jej za pracę w szczególnych warunkach. Nie można jednakże tych dowodów pomijać, lecz należy ocenić ich wiarygodność w zestawieniu z pozostałymi dowodami zgromadzonymi w sprawie. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, analiza szeregu dokumentów z akt osobowych wnioskodawcy prowadzi zaś do wniosku, iż w ramach spornego okresu zatrudnienia stanowiska pracy zmieniały się, przy czym najwięcej angaży dotyczyło stanowiska hydraulika oraz stanowiska łączonego palacza-hydraulika. W ocenie Sądu II instancji, nie można dać wiary twierdzeniom wnioskodawcy, jakoby nie miał wiedzy o tych zmianach stanowiska pracy, zaś stale wykonywał jedynie pracę palacza c.o. Takie stanowisko – zdaniem Sądu Apelacyjnego - K. R. prezentuje wyłącznie na potrzeby niniejszego postępowania. Zauważyć należy przy tym, iż przeniesienia pomiędzy stanowiskami pracy wiązały się ze zmianą stawek zaszeregowania. Powyższe przemawia również za tym, iż nie sposób jest dać wiarę twierdzeniom wnioskodawcy, jakoby charakter faktycznie świadczonej przez niego pracy nie zmieniał się i stale polegał na wykonywaniu wyłącznie czynności palacza c.o. Jak słusznie zauważył skarżący, wnioskodawca w odwołaniu od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. z dnia 8 czerwca 2004 roku, wstrzymującej wypłatę renty z tytułu niezdolności do pracy, wskazał, że pracował jako palacz-hydraulik (k. 33 akt ZUS dot. renty z tytułu niezdolności do pracy). Tym samym, sam K. R. uznawał, że pracował na stanowiskach łączonych, nie zaś wyłącznie jako palacz c.o. W ocenie Sądu Apelacyjnego, stanowi to dodatkowy argument za tym, że nie sposób jest uznać, aby wnioskodawca w spornym okresie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał obowiązki palacza c.o.

Reasumując, w zestawieniu z treścią w/w dokumentacji nie sposób jest dać wiarę zeznaniom świadków oraz K. R., iż wnioskodawca w spornym okresie wykonywał pracę palacza c.o. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy (stosownie do wymogu określonego w § 2 ust. 1 w/w rozporządzenia).

Nadto podkreślić należy, że wymogi stawiane przez ustawodawcę, które należy spełnić w celu uzyskania prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, należy interpretować ściśle. Dochodzone świadczenie jest emeryturą wcześniejszą, czyli niejako przywilejem dla osób wykonujących określone w przepisach prace i spełniającym inne warunki niezbędne do jego przyznania. Motywem przyświecającym ustawodawcy było przyznanie prawa do emerytury przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego tej grupie ubezpieczonych, która wykonuje prace mające szczególnie negatywny wpływ na zdrowie. W celu skutecznego ubiegania się o to świadczenie należy spełnić m.in. przesłankę wykonywania prac wymienionych w wykazie A, stanowiącym załącznik do w/w rozporządzenia, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, obowiązującym na danym stanowisku, stosownie do wymogu wynikającego z § 2 ust. 1 w/w rozporządzenia. Tymczasem przepisy w/w rozporządzenia nie uznają pracy hydraulika za pracę w szczególnych warunkach. Zatem wykonywanie pracy zarówno na stanowisku hydraulika, jak i na stanowisku łączonym, tj. palacza c.o.–hydraulika nie odpowiada warunkowi wykonywania pracy w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu.

Z tych względów jako zasadne należało ocenić zarzuty naruszenia przez Sąd Okręgowy zarówno art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z § 2 ust. 1 i § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji wyroku na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.

A.K.