Sygn. akt III A Ua 969/12

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 października 2012 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu

Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 25 października 2012 r. we Wrocławiu

sprawy z wniosku S. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o odsetki

na skutek apelacji S. W.

od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Opolu

z dnia 18 kwietnia 2012 r. sygn. akt V U 688/12

oddala apelację.

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 18 kwietnia 2012 r. Sąd Okręgowy w Opolu oddalił odwołanie S. W. od decyzji Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W. z 19 stycznia 2012 r. Podstawą rozstrzygnięcia były niżej przedstawione ustalenia faktyczne oraz ich prawna ocena:

Decyzją z 17 czerwca 2009 r. ZUS odmówił wnioskodawcy prawa do emerytury z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych, wskazując, że chociaż posiada wymagany staż ubezpieczeniowy ogólny, to jednak wykazał jedynie 4 lata, 9 miesięcy i 12 dni stażu pracy w warunkach szczególnych. Wyrokiem z 11 maja 2010 r. Sąd Okręgowy w Opolu oddalił odwołanie od ww. decyzji, podzielając ustalenia ZUS-u (sygn. akt V U 2012/09).

Wyrokiem z 3 listopada 2010 r. Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu I instancji i zaskarżoną decyzję, przyznając wnioskodawcy prawo do świadczenia z tytułu pracy w warunkach szczególnych począwszy od 1 maja 2009 r. (sygn. akt III A Ua 1259/10). Sąd II instancji uzupełnił postępowanie dowodowe i na podstawie akt osobowych ubezpieczonego, ustalił, że wnioskodawca w warunkach szczególnych pracował przez 15 lat i 14 dni. Odpis prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu wpłynął do organu rentowego 28 stycznia 2011 r.

Decyzją z 10 lutego 2011 r. ZUS przeliczył wnioskodawcy wysokość kapitału początkowego dla celów ustalenia wysokości emerytury. Decyzją z 28 lutego 2011 r., wykonując wyrok Sądu Apelacyjnego z 3 listopada 2010 r., Zakład przyznał wnioskodawcy począwszy od 1 maja 2009 r. emeryturę, lecz w kwocie zaliczkowej. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wyniósł 53,28%. Organ rentowy wskazał, że konieczne jest wyjaśnienie nieprawidłowości stwierdzonych na koncie ubezpieczeniowym wnioskodawcy w okresach, w których prowadził on działalność gospodarczą. Nadto Zakład przyjął za okresy zatrudnienia przypadające w latach 1972 – 1987 wynagrodzenia minimalne, gdyż ubezpieczony nie przedstawił kartotek zarobkowych z tych okresów pracy. ZUS wskazał, że w celu przeliczenia świadczenia za ww. okresy zatrudnienia wnioskodawca powinien złożyć odpowiednie kartoteki płacowe. Jednocześnie tą decyzją organ rentowy wyrównał świadczenie za okres od 1 maja 2009 r. do 28 lutego 2011 r. i ustalił odsetki ustawowe za okres od 24 lutego 2011 r. do 7 marca 2011 r. (dzień wypłaty wyrównania emerytury) w wysokości 114,07 zł.

Decyzją z 2 grudnia 2011 r. ZUS ustalił ostateczną wysokość emerytury wnioskodawcy, rozliczając zaliczkę na poczet przysługującej emerytury przyznanej decyzją z 28 lutego 2011 r. ZUS doliczył staż i wynagrodzenia za okres zatrudnienia przypadający po 1 stycznia 1999 r. Wskaźnik wysokość podstawy wymiaru świadczenia wzrósł nieznacznie do 53,65%. ZUS wypłacił także wyrównanie świadczenia za okres od 1 maja 2009 r. do 31 grudnia 2011 r. w kwocie 1401,24 zł oraz odsetki ustawowe za okres od 24 lutego 2011 r. do 6 stycznia 2012 r. w kwocie 134,13 zł. Organ rentowy wskazał, że wniosek z 26 września 2011 r. rozpozna odrębną decyzją.

W dniu 26 września 2011 r. wnioskodawca złożył w organie rentowym wniosek o przeliczenie emerytury, załączając nowe dowody w postaci zaświadczeń o wynagrodzeniach w latach 1974, 1976 – 1097, 1980 – 1987, 2005 – 2009. Wobec powyższego decyzją z 13 stycznia 2012 r. ZUS ponownie przeliczył wnioskodawcy wysokość kapitału początkowego. Natomiast zaskarżoną decyzją z 19 stycznia 2012 r. Zakład przeliczył wnioskodawcy wysokość świadczenia począwszy od 1 września 2012 r., tj. od dnia złożenia wniosku o przeliczenie, przy przyjęciu w.w.p.w. z 20 lat kalendarzowych z całego okresu ubezpieczenia w wysokości 77,34%. Staż ubezpieczeniowy wyniósł 34 lata, 4 miesięcy i 27 dni okresów składkowych i nieskładkowych zwiększony o kapitał początkowy ww. decyzją. Wysokość emerytury obliczona została na podstawie art. 183 ustawy emerytalnej. Jednocześnie organ rentowy przyznał wnioskodawcy wyrównanie za okres od 1 września 2011 r. do 29 lutego 2012 r. wraz z odsetkami.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd uznał, że odwołanie wnioskodawcy nie podlega uwzględnieniu. Sąd oparł się na przepisach art. 85 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i art. 118 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, które przytoczył. Sąd wskazał, że wnioskodawca w odwołaniu domagał się zasądzenia mu odsetek ustawowych od wyrównania emerytury wyliczonej w kwocie 1521,28 zł za okres od 1 maja 2009 r. do 1 września 2011 r.

Sąd wskazał, że ostatnią okolicznością pozwalającą na przyznanie wnioskodawcy emerytury była data wpływu prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego z 3 listopada 2010 r. do organu rentowego. Wyrokiem tym Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu Okręgowego i przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych. ZUS nie ponosi odpowiedzialności za to opóźnienie w przyznaniu świadczenia, bowiem stało się to możliwe dopiero po uzupełnieniu postępowania przed sądem II instancji.

W decyzji zaliczkowej z 28 lutego 2011 r. organ rentowy przyznając wnioskodawcy emeryturę, wyrównał także należną kwotę świadczenia od dnia nabycia uprawnień emerytalnych, tj. od 1 maja 2009 r. do 28 lutego 2011 r. Organ rentowy pouczył także wnioskodawcę o możliwości i powinności złożenia dokumentacji płacowej w celu prawidłowego wyliczenia świadczenia.

Wnioskodawca dopiero we wniosku z 29 września 2011 r. przedłożył karty zarobkowe z 1974, 1976 – 1997, 1980 – 1987, 2005 – 2009. Z tym także dniem Zakład miał możliwość prawidłowego wyliczenia wysokości świadczenia, co nastąpiło decyzją z 19 stycznia 2012 r. ZUS, co prawda miał wydania decyzji w terminie 30 dni od złożenia ww. dowodów płacowych, czyli najpóźniej do 26 października 2011 r. Sąd wskazał jednak, że organ rentowy zaskarżoną decyzją wyrównał świadczenie od 1 września 2011 r., oraz przyznał odsetki za opóźnienie od 8 listopada 2011 r. Skoro jednak data 26 października 2011 r. przypadał już po terminie płatności emerytury za październik, to wyrównanie ZUS winien wypłacić w najbliższym terminie płatności czyli do 6 listopada 2011 r. Jako, że był to dzień wolny od pracy przelew winien ZUS wykonać do 7 listopada 2011 r., a zatem wnioskodawcy przyznano odsetki od 8 listopada 2011 r. do 6 lutego 2012 r.

Apelację wywiódł wnioskodawca, zarzucając brak staranności w ocenie materiału dowodowego sprawy oraz naruszenie prawa materialnego wskutek niewłaściwego zastosowania art. 85 ust. 1 ustawy emerytalno-rentowej przez uznanie, że ZUS nie ponosi odpowiedzialności za opóźnienie w przyznaniu i wypłaceniu świadczenia i nie ma z tego tytułu obowiązku wypłaty należnych wnioskodawcy odsetek. Apelujący wniósł o zmianę wyroku przez uwzględnienie odwołania, ewentualnie – o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie kosztów procesu.

W uzasadnieniu zarzutów wskazał, że roszczenie wypłaty odsetek z tytułu opóźnienia za okres od 1 maja 2009 r. do 1 września 2011 r. jest uzasadnione, bowiem pozwany organ rentowy dysponował od początku całym materiałem dowodowym, pomimo tego nie uwzględnił go, wydając dla wnioskodawcy decyzję niekorzystną. Sąd Apelacyjny przyznający ubezpieczonemu emeryturę był w posiadaniu tych samych, co organ rentowy, dokumentów. Uprawniony nie może ponosić negatywnych konsekwencji w braku staranności Zakładu, a Sąd nie może przerzucać ciężaru odpowiedzialności za ów brak staranności w wykonywaniu swych ustawowych obowiązków na skarżącego. Wnioskodawca zaprzeczył, by na etapie dopiero postępowania sądowego dołączał jakieś dokumenty pracownicze. Skoro Sąd Apelacyjny uzupełnił postępowanie dowodowe, nic, w ocenie apelującego, nie stało na przeszkodzie, by to już Sąd I instancji uzupełnił postępowanie. Ubezpieczony wskazał nadto, że nie zgłasza roszczeń za okres pozostający poza sporem, w którym uzupełniał dokumenty skutkujące podwyższeniem emerytury.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zarzuty apelacji są nieuzasadnione.

Zgodnie z art. 85 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r., nr 205, poz. 1585 t.j.), jeżeli ZUS nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia w terminach prawem przewidzianych, jest obowiązany do wypłaty odsetek ustawowych określonych w przepisach prawa cywilnego.

Natomiast art. 118 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ustawy z 17 grudnia 1998 r. (Dz. U. tj. z 2009 r., nr 153, poz. 1227 ze zm.) stanowi, że organ rentowy wydaje decyzję w sprawie prawa do świadczenia lub ustalenia jego wysokości po raz pierwszy w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji, z uwzględnieniem ust. 2 i 3 oraz art. 120. Ustawa emerytalno-rentowa w art. 118 ust. 1 określa szczegółowy termin do wydania decyzji ustalającej prawo do świadczenia lub ustalenia jego wysokości po raz pierwszy, który wynosi trzydzieści dni i płynie od momentu wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Odstępstwo od tej zasady następuje w sytuacji, gdy opóźnienie w przywróceniu lub wypłacie świadczenia jest następstwem okoliczności, za które organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności.

Według ustępu 1a wskazanego przepisu w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego.

Przepis ten został poddany kontroli co do jego zgodności z konstytucją. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 11 września 2007 r., P 11/07 (OTK-A 2007, nr 8, poz. 97) orzekł, że art. 118 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS rozumiany w ten sposób, że za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uznaje się dzień wpływu prawomocnego orzeczenia tylko w sytuacji, gdy za nieustalenie tych okoliczności nie ponosi odpowiedzialności organ rentowy, jest zgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Konsekwencją aktualnie obowiązującego uregulowania art. 118 ust. 1a będzie przyjęcie przez ZUS daty wpływu prawomocnego orzeczenia sądu, jako ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, gdy sąd nie stwierdzi odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Wypłata świadczenia wynikająca z decyzji, ponownie ustalającej prawo do świadczenia lub jego wysokość, następuje w najbliższym terminie płatności świadczenia albo w następnym terminie płatności, jeżeli okres między datą wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji a najbliższym terminem płatności jest krótszy niż 30 dni (ust. 4 i 5 art. 118).

W § 2 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 1 lutego 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad wypłacania odsetek za opóźnienie w ustaleniu lub wypłacie świadczeń z ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 1999 r., nr 12, poz. 104), wydanego na podstawie art. 85 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, uregulowano, że odsetki wypłaca się za okres od dnia następującego po upływie terminu na ustalenie prawa do świadczeń lub ich wypłaty, przewidzianego w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń - do dnia wypłaty świadczeń. Zaś okres opóźnienia w ustaleniu prawa do świadczeń i ich wypłacie, dla których przepisy określające zasady ich przyznawania i wypłacania przewidują termin na wydanie decyzji, liczy się od dnia następującego po upływie terminu na wydanie decyzji.

Składając w dniu 5 maja 2009 r. wniosek o prawo do wcześniejszej emerytury wnioskodawca dołączył jedynie zwykłe świadectwa pracy, w których nie było wskazane, że pracował w warunkach szczególnych w spornych latach. Same nazwy stanowisk, na których wnioskodawca świadczył pracę, także nie dawały podstaw do uznania, że były to prace w warunkach szczególnych. Sąd Okręgowy w Opolu w sprawie z odwołania wnioskodawcy prowadził obszerne postępowanie dowodowe. Sąd z urzędu zwrócił się do instytucji przechowujących akta pracownicze ubezpieczonego i dołączył je w poczet materiału dowodowego. Przesłuchał także świadków. Nawet tak przeprowadzone postępowanie dowodowe, w ocenie Sądu Okręgowego, nie pozwoliło na uznanie, że wnioskodawca pracował w warunkach szczególnych przez okres co najmniej 15 lat, jak tego wymaga ustawa. Dopiero Sąd Apelacyjny dokonał odmiennej oceny dowodów, uznając warunek posiadania 15 lat stażu pracy w warunkach szczególnych za spełniony i przyznał ubezpieczonemu prawo do wcześniejszej emerytury z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych.

Po pierwsze organ rentowy nie mógł wykonać czynności należących do Sądu, czyli uzupełnić z urzędu materiał dowodowy przez uzyskanie akt osobowych z archiwum ani nie mógł przesłuchać świadków. Przed organem rentowym sprawy dotyczące ubezpieczeń społecznych rozpoznawane są przy stosowaniu procedury administracyjnej. W szczególności Zakład obowiązany jest postępować zgodnie z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz.U. z 1983 r., nr 10, poz. 49, obecnie obowiązujące Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe – Dz.U.2011.237.1412). Rozporządzenie szczegółowo wymienia w przepisach § 20-21, jakimi dokumentami zainteresowany powinien wykazywać wysokość zarobków i okresy zatrudnienia. Są nimi zaświadczenia zakładów pracy, wystawione według określonego wzoru, legitymacje ubezpieczeniowe, zawierające wpisy dotyczące okresów zatrudnienia i wysokości osiąganych zarobków, a także inne dowody z przebiegu ubezpieczenia. Dowodem stwierdzającym okresy pracy w warunkach szczególnych jest natomiast świadectwo pracy, w którym pracodawca zaświadczył, że pracownik wykonywał pracę w warunkach szczególnych wraz z podaniem stanowiska. Z powyższych uregulowań wynika, że organ rentowy opiera się przede wszystkim na dokumentach.

Po drugie ustawa emerytalno-rentowa nakłada na ubezpieczonych obowiązek dołączania do wniosku dowodów uzasadniających prawo do świadczeń i ich wysokości, wymienionych we wskazanym rozporządzeniu (art. 116 ust. 5 ustawy o FUS). Wobec powyższego ubezpieczony nie może przerzucać na organ rentowy obowiązku prawidłowego zebrania i dostarczenia całej dokumentacji z przebiegu zatrudnienia, czego nie uczynił. Zakład nie ma natomiast obowiązku z urzędu prowadzić postępowania dowodowego, ani nawet nie jest do tego uprawniony.

W rozpoznawanej sprawie istotnie należało stwierdzić, że dopiero wyrok Sądu Apelacyjnego z 3 listopada 2010 r. ostatecznie przesądził o nabyciu przez wnioskodawcę prawa do wcześniejszej emerytury. Wyrok Sądu II instancji uprawomocnił się 17 listopada 2010 r. a do organu rentowego wpłynął 28 stycznia 2011 r. W dniu 28 lutego 2011 r. ZUS wydał decyzję wykonującą prawomocny wyrok Sądu Apelacyjnego, jednak wysokość emerytury obliczył zaliczkowo, gdyż wnioskodawca nie dostarczył niektórych kartotek zarobkowych za poszczególne lata pracy. Nadto organ rentowy wyrównał świadczenie za okres od 1 maja 2009 r. do 28 lutego 2011 r.

Organ rentowy nie uchybił zatem trzydziestodniowemu terminowi do wydania decyzji, wskazanemu w art. 118 ust. 1 ustawy emerytalno-rentowej. Od sytuacji nieprawidłowego działania (w tym zaniechania) organu rentowego, skutkujących przypisaniem Zakładowi odpowiedzialności za nieterminowe ustalenie lub wypłatę świadczeń należy odróżnić opóźnienie w działaniu samego ubezpieczonego lub płatnika, polegające np. na nieprzedłożeniu (mimo żądania organu rentowego) dokumentów koniecznych do ustalenia prawa. W tej sytuacji nie budzi wątpliwości, że odpowiedzialność powinien ponosić ubezpieczony. Konsekwencją takiego postępowania jest pozbawienie ubezpieczonego prawa do odsetek.

Podsumowując, prawo do odsetek z tytułu opóźnienia w ustaleniu i wypłacie świadczenia w niniejszej sprawie wnioskodawcy nie przysługuje. Jego apelacja podlegała oddaleniu, na podstawie art. 385 kpc.

R.S.