Sygn. akt

II AKa 116/14

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
				Dnia		22 stycznia 2015 r.
Sąd Apelacyjny II Wydział Karny w Rzeszowie
w składzie:
		Przewodniczący:	SSA Zbigniew Różański
		Sędziowie:	SSA Stanisław Urban (spr.) SSA Stanisław Sielski
		Protokolant:	st. sekr. sądowy		Anna Łuksik
przy udziale Prokuratora Prokuratury Apelacyjnej w Rzeszowie
- Stanisława Rokity

po rozpoznaniu w dniu 22 stycznia 2015 r.

sprawy S. B. oskarżonego z art. 310 § 1 k.k.

M. T. oskarżonego z art. 310 § 3 k.k. w zw. z art. 310 § 1 k.k.

na skutek apelacji wniesionych przez obrońców oskarżonych

od wyroku Sądu Okręgowego w Rzeszowie

z dnia 21 października 2014 r., sygn. akt II K 64/14

u c h y l a zaskarżony wyrok i sprawę p r z e k a z u j e Sądowi Okręgowemu w Rzeszowie do ponownego rozpoznania.

Sygn. akt. II AKa 116/14

UZASADNIENIE

S. B. został oskarżony o to, że:

I.  daty dokładnie nie ustalonej, w okresie od września do listopada 2013r. w D., woj. (...), działając wspólnie i w porozumieniu z M. T. dokonał podrobienia środków pieniężnych w postaci banknotów o nominale 100 PLN, w ilości nie mniejszej niż 20 sztuk, poprzez ściągnięcie z Internetu pliku graficznego zawierającego obraz banknotu o nominale 100 zł i numerze seryjnym (...), a następnie zlecenie M. T. opracowania i wydruku kartek zawierających odwzorowanie grafizmu wspomnianego banknotu, które następnie wyciął przy pomocy nożyczek i posiadał tak podrobione banknotyw miejscu zamieszkania, tj. o przestępstwo określone w art. 310 k.k.

M. T. został oskarżony o to, że:

II.  daty dokładnie nie ustalonej, w okresie od września do listopada 2013r. w D., woj. (...), działając wspólnie i w porozumieniu z S. B., dokonał podrobienia środków pieniężnych w postaci banknotów o nominale 100 PLN, w ilości nie mniejszej niż 20 sztuk, w ten sposób, że na zlecenie S. B. dokonał opracowania i wydrukowania kartek zawierających odwzorowanie grafizmu wspomnianego banknotu, a następnie kartki z tak podrobionymi banknotami przekazał S. B., przyjmując iż czyn ten stanowi wypadek mniejszej wagi, tj. o przestępstwo określone w art. 310 §3k.k. w zw. z art.310§1k.k.

Sąd Okręgowy w Rzeszowie wyrokiem z dnia 21 października 2014r., sygn. akt II K 64/14:

1.  uznał oskarżonego S. B. za winnego popełnienia czynu wyżej w pkt I wyroku opisanego, a stanowiącego czyn z art. 310 § 1 k.k. i za to na podstawie art. 310 § 1 k.k. przy zastosowaniu art. 60 § 1 k.k. i art. 60 § 6 pkt 2 k.k. skazał oskarżonego na karę 2 (dwóch) lat pozbawienia wolności,

2.  na podstawie art. 69 k.k. i art. 70 § 2 k.k. warunkowo zawiesił wykonanie orzeczonej wobec oskarżonego S. B. kary pozbawienia wolności na okres próby lat 5 (pięciu),

3.  na podstawie art. 71 § 1 k.k. orzekł wobec oskarżonego S. B. karę 270 (dwustu siedemdziesięciu) stawek dziennych grzywny, przy ustaleniu wysokości stawki dziennej w kwocie 30 zł (trzydzieści złotych),

4.  na podstawie art. 73 § 2 oddał oskarżonego S. B. w okresie próby pod dozór kuratora sądowego,

5.  na podstawie art. 63 § 1 k.k. na poczet orzeczonej wobec oskarżonego kary grzywny zaliczył okres zatrzymania i tymczasowego aresztowania od dnia 10 stycznia 2014r. do dnia 14 lutego 2014r. , przy przyjęciu, że jeden dzień rzeczywistego pozbawienia wolności odpowiada dwóm stawkom dziennym grzywny,

6.  uznał M. T. za winnego popełnienia czynu wyżej w pkt II wyroku opisanego, a stanowiącego czyn z art. 310 § 3 k.k. w zw. z art. 310 § 1 k.k. i za to na podstawie art. 310 § 3 k.k. w zw. z art. 310 § 1 k.k. przy zastosowaniu art. 60 § 6 pkt 2 k.k. skazał oskarżonego na karę 1 roku i 10 miesięcy pozbawienia wolności,

7.  na podstawie art. 69 k.k. i art. 70 § 1 pkt 1 k.k. warunkowo zawiesił wykonanie orzeczonej wobec oskarżonego M. T. kary pozbawienia wolności na okres próby lat 3 (trzech),

8.  na podstawie art. 71 § 1 k.k. orzekł wobec oskarżonego M. T. karę 100 (stu) stawek dziennych grzywny przy ustaleniu wysokości stawki dziennej w kwocie 30 zł (trzydzieści złotych),

9.  na podstawie art. 63 § 1 k.k. na poczet orzeczonej wobec oskarżonego kary grzywny zaliczył okres zatrzymania od dnia 10 stycznia 2014r. do dnia 12 stycznia 2014r., przy przyjęciu że jeden dzień rzeczywistego pozbawienia wolności odpowiada dwóm stawkom dziennym grzywny,

10.  na podstawie art. 627 k.p.k. w zw. z art. 633 k.p.k. zasądził od oskarżonych na rzecz Skarbu Państwa koszty sądowe:

- od oskarżonego S. B. w kwocie 1679, 32 zł,

- od oskarżonego M. T. w kwocie 1 165, 32 zł.

Powyższy wyrok w całości na korzyść oskarżonych S. B. i M. T. zaskarżyli ich obrońcy.

Obrońca oskarżonego S. B. na podstawie art. 427 § 2 k.p.k. oraz art. 431 pkt 1 k.p.k. zarzucił wyrokowi obrazę przepisów prawa materialnego – art. 310 § 1 k.k. przez błędne przyjęcie, że w stanie faktycznym ustalonym przez Sąd mieszczą się przesłanki tego przestępstwa – tej zbrodni.

Wskazując na ten zarzut wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości przez uniewinnienie oskarżonego.

Obrońca oskarżonego M. T. na podstawie art. 438 pkt 2 i 3 k.p.k. zarzucił wyrokowi:

I.  obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść orzeczenia, a to art. 410 k.p.k. w zw. z art. 4 k.p.k. w zw. z art. 2 § 2 k.p.k. w zw. z art. 366 § 1 k.p.k. poprzez:

- pominięcie przy dokonywaniu ustaleń faktycznych istotnych okoliczności wynikających z opinii biegłego D. B., specjalisty z zakresu badań technicznych dokumentów jak i opinii uzupełniającej przedstawionej przez tego biegłego na rozprawie w dniu 21 października 2014r., które zostały uznane za w pełni wiarygodne i z których wprost wynika, że zabezpieczone banknoty dowodowe nie zawierały żadnych zabezpieczeń przeciwko fałszerstwom, brak w nich było niektórych elementów graficznych, czy znaku wodnego oraz nie posiadały oryginalnego koloru banknotu 100 zł, a tym samym oparcie ustaleń faktycznych jedynie na części ujawnionego materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie,

- pominięcie przy dokonywaniu ustaleń faktycznych istotnych okoliczności wynikających z wyjaśnień oskarżonego M. T. złożonych na rozprawie w dniu 22 września 2014r., z których wynika, iż „ja nie przywiązywałem wagi do tego, aby te banknoty były takie jak w oryginale (…) ja nawet nie wiem, czy jedna strona z drugą się pokrywały”, a które to wyjaśnienia zostały w całości uznane przez Sąd za wiarygodne i tym samy oparcie ustaleń faktycznych jedynie na części okoliczności ujawnionego w toku rozprawy głównej,

II.  błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku i mający wpływ na jego treść, polegający na:

- błędnym przyjęciu, że oskarżony M. T. działał z zamiarem bezpośrednim podrobienia środków pieniężnych w postaci banknotów o nominale 100 PLN, w ilości nie mniejszej niż 20 sztuk, podczas gdy zarówno strona przedmiotowa czynu w postaci wykonawczej, czy sposób działania oskarżonego, jak i przesłanki podmiotowe, takie jak zachowanie oskarżonego przed popełnieniem czynu i po jego popełnieniu, a także pobudki, motywy i tło zajścia, świadczy o tym, że oskarżonemu M. T. nie można przypisać chęci popełnienia czynu zabronionego, czyli chęci zrealizowania swoim zachowaniem ustawowych znamion czynu zabronionego z art. 310 § 1 k.k., co w konsekwencji doprowadziło do bezpodstawnego skazania oskarżonego za czyn z art. 310 § 3 k.k. w zw. z art. 310 § 1 k.k.,

- błędnym przyjęciu, iż doszło do podrobienia środków pieniężnych w postaci banknotów o nominale 100 PLN, w ilości nie mniejszej niż 20 sztuk, podczas gdy stopień podobieństwa wytworzonych banknotów do oryginału jest na tyle mały, iż każdy człowiek, nawet niedoświadczony, mógłby od razu przekonać się o nieprawdziwości wręczonego mu jako pieniądz przedmiotu, co potwierdzają okoliczności, iż zabezpieczone banknoty zostały wykonane na niewłaściwym podłożu papierowym, nie zawierały żadnych zabezpieczeń przeciwko fałszerstwom, brak było w nich niektórych elementów graficznych, czy znaku wodnego oraz nie posiadały oryginalnego koloru banknotu 100 zł,

- błędnym przyjęciu, iż oskarżony wypełnił swoim zachowaniem wszystkie, przewidziane ustawą znamiona czynu z art. 310 § 3 k.k. w zw. z art. 310 § 1 k.k., mimo że Sąd Okręgowy nie przedstawił w uzasadnieniu wyroku dowodów i zgodnej z przepisami procedury argumentacji na wykazanie podstaw do poczynienia tego rodzaju ustaleń, a z całokształtu materiału dowodowego, w tym z opinii zasadniczej biegłego D. B., specjalisty z zakresu badań technicznych dokumentów, jak i opinii uzupełniającej przedstawionej przez biegłego na rozprawie w dniu 21 października 2014r., wynikają okoliczności przesądzające o braku podstaw do poczynienia tego rodzaju ustaleń.

Wskazując na te zarzuty wniósł o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku przez uniewinnienie oskarżonego M. T. od popełnienia czynu zarzucanego mu w pkt. 6, a szczegółowo opisanego w pkt. II zaskarżonego wyroku,

2.  ewentualnie uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie w tym zakresie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji, a nadto

3.  zasądzenie na rzecz oskarżonego kosztów ustanowienia obrońcy z wyboru w postępowaniu przed Sądem I i II instancji wg norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Kluczową kwestią w niniejszej sprawie jest odpowiedź na pytanie o ocenę prawną zachowania obu oskarżonych, a mianowicie – czy wyczerpuje ono znamiona przestępstwa z art. 310 § 1 k.k., ewentualnie zawiera cechy usiłowania nieudolnego, a wreszcie – nie zawiera w sobie kryminalnej zawartości w postaci podrobienia pieniędzy w rozumieniu art. 310 § 1 k.k. Sąd Okręgowy, dokonując subsumcji zachowania oskarżonych pod przepis art. 310 § 1 k.k., poza odwołaniem się do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 1 lutego 1988r., II KR 7/88, OSNPG 1989, Nr 1, poz. 9, nie przedstawia rzetelnej argumentacji, także poprzez wskazanie powodów, dla których odrzucił możliwość dokonania innej oceny prawnej. Wskazane braki w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku prowadzić muszą do uchylenia orzeczenia i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu w Rzeszowie do ponownego rozpoznania.

Obrońcy oskarżonych zgodnie wskazują, że ocena prawna zachowań obu sprawców w znacznej części rozmija się z ustaleniami faktycznymi. Sąd Okręgowy między innymi wskazuje, że sfałszowanie nastąpiło na niewłaściwym podłożu. Podrobienie nastąpiło w sposób nieudolny, a osoba wytwarzająca banknoty nie posiadała żadnej wiedzy fachowej (uzasadnienie, s. 2). W ocenie biegłego D. B., zabezpieczone banknoty nie zawierają znaku wodnego oraz nie posiadają oryginalnego koloru banknotu 100 zł (opinia, k. 141 i n.). Słuchany na rozprawie w dniu 21 października 2014r. (k. 247/2 – 248), biegły wprost wskazał, że banknoty „podrobione zostały nieudolnie, ot takie banknoty do zabawy”, a ich kolorystyka „nie odpowiada barwie oryginalnych banknotów. Można stwierdzić, że osoba nie dokonała żadnych starań do uzyskania oryginalnego koloru”.

„Podrabianiem” w rozumieniu art. 310 § 1 k.k. będzie wykonanie imitacji jakiejś rzeczy, która następnie ma uchodzić za oryginał, sfałszowanie czegoś (zob. Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, t. II, Warszawa 1979, s. 745). Za „podrobienie” uznać należy nadanie takich cech oryginału dowolnemu przedmiotowi, którym będzie zazwyczaj papier, bibuła, tektura, folia, plastik, by mógł on uchodzić za prawdziwy środek płatniczy lub dokument, o którym mowa w przywołanym przepisie. Technika dokonania zmian jest dowolna. Może to być na przykład rysunek, malowidło, druk, wydruk komputerowy, odbitka kserograficzna lub faksowa, zdjęcie czy odcisk pieczęci.

W orzecznictwie i doktrynie sporo uwagi poświęca się sposobowi rozumienia poziomu imitacji. Dominuje stanowisko, zgodnie z którym do przyjęcia, że nastąpiło podrobienie pieniędzy, nie jest konieczne osiągnięcie przez sprawcę łudzącego podobieństwa, by mogło to wprowadzić w błąd nawet doświadczoną osobę, lecz wystarcza takie podobieństwo, aby człowiek niedoświadczony nie mógł od razu przekonać się o nieprawidłowości wręczonego mu jako pieniądza przedmiotu (zob. wyrok SN z 26.07.1982r., I KR 321/81, OSP 1983, Nr 7-8, poz. 161, jak również wyrok SN z 3.10.1975r., IV KR 221/75, OSNKW1975, Nr 12, poz. 161; wyrok SA w Gdański z 24.02. 1993r., II AKr 357/92, OSP 1994, Nr 10, poz. 188; wyrok SA w Lublinie z 7. 06. 2004r., II AKa 131/04, Prok. i Pr. – wkł. 2005, Nr 3, poz. 23; wyrok SA w Krakowie z 8. 03. 2005r., II AKa 35/05, KZS 2005, Nr 4, poz. 32).

Sąd Okręgowy nie tylko nie odniósł się do powyższych wypowiedzi doktryny i orzecznictwa, ale za reprezentatywny uznał pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dni 1 lutego 1988r., II KR 7/88, gdzie mowa o tym, że: „Dla bytu przestępstwa z art. 227 § 1 k.k. [obecnie – art. 310 k.k.] nie jest istotne jakich środków działania (np. prymitywnych czy doskonałych), użyto do podrobienia pieniądza, gdyż sam fakt podrobienia pieniądza nawet w sposób prymitywny, ale w warunkach umożliwiających puszczenie go w obieg za autentyczny należy uznać za przestępstwo. Takimi warunkami może być np. półmrok, pośpiech przyjmującego pieniądze, wada wzroku itp.”

Gdyby nawet podzielić powyższy pogląd, będący (jak zaznaczono wyżej) na uboczu głównego nurtu orzeczniczego, to z cytowanej tezy Sądu Najwyższego należy wyciągnąć wniosek, że nie wyczerpuje znamion przestępstwa z art. 310 § 1 k.k. zachowanie polegające na próbie nadania określonemu przedmiotowi właściwości pieniądza, kiedy na pierwszy rzut oka nawet w niesprzyjających ku temu warunkach istnieje możliwość rozpoznania fałszerstwa (zob. Z. Ćwiąkalski [w:] Kodeks Karny. Część szczególna. Komentarz pod red. A. Zolla, Tom III. Komentarz do art. 278-363 k.k., Wydanie II, Zakamycze 2006, s. 885-886).

Sąd Okręgowy kwestiom tym w ogóle nie poświęca uwagi, co oznacza obrazę art. 424 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. i skutkuje brakiem możliwości dokonania pełnej oceny zaskarżonego wyroku przez Sąd odwoławczy. Sąd Najwyższy wielokrotnie wypowiadał się w kwestii, że niezależnie od uchybień procesowych w toku rozprawy sądowej, samo tylko uzasadnienie wyroku pozbawione wnikliwości w ocenie wszystkich dowodów (stanowiące obrazę art. 424 k.p.k.) musi skutkować uchyleniem wyroku z powodów wskazanych w zdaniu poprzedzającym (por. wyrok SN z 18. 01. 1980r., III KR 424/79, OSNPG 1980, Nr 7, poz. 98).

Dokonując ponownej, kompleksowej oceny zabezpieczonych w sprawie falsyfikatów w postaci podrobionych banknotów o nominale 100 złotych, Sąd Okręgowy winien udzielić odpowiedzi na pytanie, czy spełniają one warunki karalności z art. 310 § 1 k.k. W przypadku odpowiedzi pozytywnej sprawcy poniosą odpowiedzialność za fałszowanie środków płatniczych. Jeśli jednak Sąd orzekający dojdzie do przeciwnej konstatacji, ocena prawna nie będzie tak jednoznaczna, albowiem możliwe są dwojakiego rodzaju rozstrzygnięcia, a mianowicie – uniewinnienie oskarżonych lub skazanie ich za usiłowanie nieudolne.

Pierwsze ze stanowisk reprezentuje m.in. A. Marek (zob. Komentarz do art. 310 k.k., Lex Omega, t. 11), który stoi na stanowisku, że nie jest istotne, jakich środków użył sprawca (prymitywnych czy doskonałych), jeśli uczynił to w warunkach umożliwiających puszczenie pieniędzy w obieg. Z kolei M. Kulik wyraża pogląd, iż gdy nieprawdziwość podrobionego lub przerobionego pieniądza albo dokumentu jest oczywista, mamy do czynienia z usiłowaniem nieudolnym. Niekiedy będzie to usiłowanie karalne z uwagi na użycie środka nienadającego się do popełnienia czynu, niekiedy będzie bezkarne. Chodzi o sytuację, w której sprawca użył środków tak prymitywnych, że puszczenie pieniądza w obieg w żadnych warunkach nie jest możliwe. Właśnie tu widać możliwość zastosowania konstrukcji usiłowania nieudolnego, usiłowania dlatego, że w istocie sprawca nie zdołał podrobić lub przerobić pieniądza lub innego środka, a nieudolnego, ponieważ uczynił to tak, że podrobienie było niemożliwe.

Jednocześnie konieczne jest zastrzeżenie, że pole zastosowania tej konstrukcji będzie wąskie, ponieważ zawsze wtedy, gdy nawet prymitywnie podrobiony lub przerobiony pieniądz może w pewnych okolicznościach być puszczony w obieg jako autentyczny, mamy do czynienie z dokonaniem omawianego czynu (por. J. Skorupka, Przedmiot ochrony przestępstwa z art. 310 k.k. Palestra 2002, z. 7-8). Można zatem przyjąć, że usiłowanie nieudolne dotyczy tylko takich wypadków, kiedy nieautentyczność jest ewidentna. Podobne stanowisko zajmuje Z. Ćwiąkalski, z tym iż uważa on, że w opisanych warunkach czyn może wyczerpywać znamiona usiłowania nieudolnego przestępstwa z art. 310 k.k. lub stanowic przestępstwo innego typu, na przykład oszustwo (zob. Z. Ćwiąkalski, A. Zoll, Przegląd orzecznictwa, PS 1993, Nr 5, s. 96).

Wsparciem dla koncepcji usiłowania nieudolnego są przywołane w apelacji oskarżonego S. B. wypowiedzi J. Makarewicza (zob. Kodeks Karny z komentarzem, wyd. IV, Lwów 1935, z. 22) i L. Gardockiego ( Prawo Karne, C. H. Beck 2011, s. 349).

Uwadze Sądu orzekającego uszło również to, iż dla bytu przestępstwa z art. 310 k.k. istotne jest to, czy sprawca zamierzał posłużyć się sfałszowanym środkiem płatniczym jako autentycznym. Lektura uzasadnienia zdaje się prowadzić do przeciwnego wniosku. Otóż, Sąd orzekający daje wiarę wyjaśnieniom oskarżonego S. B., iż „…wydruki banknotów miały być sporządzone dla jego młodszego brata, o czym powiedział oskarżonemu T.. Po wydrukowaniu zabrał wszystkie arkusze do domu, gdzie wyciął z nich nożyczkami banknoty i przechowywał je w swoim pokoju” (s. 4). Z kolei na stronie 8 znajdziemy stwierdzenie, iż tenże oskarżony „…podrobionych banknotów nie wprowadzał do obrotu, a jedynie przechowywał je w swoim pokoju”.

W tym miejscu wskazać należy, że dla bytu mawianego przestępstwa podstawowe znaczenie mieć będzie odpowiedź na pytanie postawione na wstępie. Sąd odwoławczy w tym składzie nie podziela stanowiska sprowadzającego się do możliwości zakwalifikowania (w określonych warunkach) zachowania sprawcy (-ów) jako usiłowania nieudolnego, a tym

samym podziela pogląd, że podrobienie pieniądza winno być – w zależności od ustaleń faktycznych – uznane bądź to za dokonanie przestępstwa z art. 310 § 1 k.k., bądź prowadzić do uniewinnienia sprawcy. Równocześnie jednak nie oznacza to, iż Sąd orzekający powtórnie winien czuć się związany tą wypowiedzią. Skoro bowiem zarówno doktryna, jak i przywołane orzeczenie Sądu Najwyższego z 3 października 1978r., IV KR 221/75, dopuszczają przyjęcie innej konstrukcji prawnej, możliwe jest odmienne rozstrzygnięcie, pod warunkiem wszakże, iż poprzedzone zostanie wszechstronną, wolną od schematyzmu i uproszczeń oceną dowodów oraz analizą prawną (por. postanowienie SN z 11.08.1979r., IV KZ 65/79, OSNKW1979, Nr 11-12, poz. 20; wyrok SN z 28.02.1983r., II KR 25/83, OSNPG 1984, Nr 3, poz. 17).

Mając to wszystko na względzie, orzeczono jak w wyroku.