Sygn. akt I ACa 812/13

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 grudnia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 12 grudnia 2013 r. w Łodzi

na rozprawie

sprawy z powództwa B. S.

przeciwko Skarbowi Państwa - Sądowi Rejonowemu dla Ł. w Ł.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego Skarbu Państwa

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 25 kwietnia 2013 r. sygn. akt II C 169/11

I. zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 w ten sposób, że oddala powództwo w zakresie zasądzonej kwoty 93.165,43 zł oraz zasądza od B. S. na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 12.642,50 (dwanaście tysięcy sześćset czterdzieści dwa 50/100) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za wszystkie instancje;

II. nakazuje B. S. zwrot na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Ł. w Ł.kwoty 133.472,87 (sto trzydzieści trzy tysiące czterysta siedemdziesiąt dwa 87/100) zł spełnionego świadczenia z odsetkami ustawowymi od dnia 13 grudnia 2013 r.;

III. nie obciąża powoda kosztami zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym na rzecz strony pozwanej.

UZASADNIENIE

Powód B. S. w pozwie skierowanym przeciwko Skarbowi Państwa – Sądowi Rejonowemu dla Ł.w Ł. wniósł o zasądzenie 109.144,40 zł z ustawowymi odsetkami od 8 grudnia 2005 r. i kosztami procesu tytułem zwrotu bezpodstawnie pobranych od niego jako komornika sądowego w okresie od 1 stycznia 2002 r. do 31 października 2005 r. kwot stanowiących 20% opłat egzekucyjnych.

Wyrokiem z 10 marca 2009 r. Sąd Okręgowy w Łodzi uwzględnił w całości powództwo w zakresie należności głównej i częściowo w zakresie odsetek ustawowych - zasądzając je od 21 listopada 2007 r., oddalając dalej idące żądanie co do odsetek i rozstrzygając o kosztach procesu.

Wyrokiem z 15 października 2009 r. Sąd Apelacyjny w Łodzi oddalił apelację pozwanego od tego orzeczenia i zasądził od pozwanego na rzecz powoda poniesione przez niego koszty postępowania, nadto sprostował oczywistą omyłkę rachunkową w zaskarżonym wyroku.

Na skutek skargi kasacyjnej pozwanego Sąd Najwyższy wyrokiem z 6 października 2010 r. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego. Dokonując wykładni art. 59 ust. 4 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji, w wersji obowiązującej do 13 listopada 2004 r. (tekst pierwotny: Dz. U. Nr 133, poz. 882 ze zm. - dalej: „u.k.s.e”.) Sąd Najwyższy wskazał, że w świetle art. 8 ust. 1 ustawy nowelizacyjnej z 18 września 2001 r., przepis art. 59 ust. 4 u.k.s.e który nie został znowelizowany ani uchylony, powinien być nadal stosowany zarówno do czynności egzekucyjnych rozpoczętych przed, jak i po dniu wejścia w życie tej ustawy. Przepis art. 59 ust. 4 u.k.s.e. obowiązywał do 12 listopada 2004 r. i nie ma podstaw do uznania, że nie powinien być stosowany już od 1 stycznia 2002 r. Został on uchylony w wyniku wejścia w życie z dniem 13 listopada 2004 r. ustawy z 24 września 2004 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 236, poz. 2356). Zgodnie z art. 4 ust. 1 tej ustawy, stanowiącym przepis przejściowy, w sprawach egzekucyjnych oraz w sprawach o dokonanie zabezpieczenia wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe. Oznacza to, że w sprawach egzekucyjnych wszczętych przed dniem 13 listopada 2004 r. komornik obowiązany był stosować przepisy w dotychczasowym brzmieniu, w tym także art. 59 ust. 4, a zatem obowiązany był do odprowadzania do budżetu odpowiedniego sądu rejonowego 20% opłat egzekucyjnych ściągniętych od dłużnika. Obowiązek taki natomiast już nie istniał w sprawach wszczętych po dniu 13 listopada 2004 r. Z tych wszystkich Sąd Najwyższy uznał za uzasadniony zarzut kasacyjny w zakresie dotyczącym roszczenia obejmującego żądanie zwrotu kwot stanowiących 20% opłat egzekucyjnych pobranych od dłużników w sprawach wszczętych przed 13 listopada 2004 r., kiedy obowiązywał art. 59 ust. 4 i istniał obowiązek odprowadzenia do Skarbu Państwa tej części opłat pobranych od dłużników. Nie były one zatem odprowadzone do budżetu Sądu bez podstawy prawnej, wobec czego zarzut naruszenia art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 59 ust. 4 u.k.s.e. w brzmieniu obowiązującym do 13 września 2001 r., w odniesieniu do zasądzenia zwrotu tych kwot, jest uzasadniony. Z uwagi na to, że nie zostało ustalone, czy i jaka kwota z należności dochodzonej pozwem dotyczy 20% opłat egzekucyjnych pobranych od dłużników w sprawach, w których postępowanie wszczęte zostało po 13 listopada 2004 r., gdy nie obowiązywał już art. 59 ust. 4 i obowiązek odprowadzania do budżetu Skarbu Państwa takiej części opłat nie istniał, niemożliwe było wydanie przez Sąd Najwyższy wyroku reformatoryjnego i konieczne stało się uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Sąd Apelacyjny, któremu sprawa została przekazana przez Sąd Najwyższy, wyrokiem z 13 stycznia 2011 r. uchylił zaskarżone orzeczenie Sądu Okręgowego z 10 marca 2009 r. w punktach 1 i 3 i w tym zakresie przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów postępowania apelacyjnego i kasacyjnego.

Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu wskazał, że jest związany wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Sąd Najwyższy w zakresie przyjęcia, że na gruncie przepisu art. 59 ust. 4 u.k.s.e. w sprawach wszczętych przed 13 listopada 2004 r. istniał obowiązek komorników sądowych przekazywania do Skarbu Państwa kwoty stanowiącej 20% opłat egzekucyjnych pobranych od dłużników – zwrotu której powód domaga się w niniejszym procesie. Z załączonego do pozwu zestawienia kwot przekazanych przez powoda Skarbowi Państwa wynika, że wpłaty na rachunek wierzyciela zostały dokonane w okresie od 7 lutego 2002 r. do 9 listopada 2005 r. W konsekwencji postępowanie dowodowe winno zmierzać do ustalenia, czy i jaka kwota z należności dochodzonej pozwem dotyczy 20% opłat egzekucyjnych pobranych od dłużników w sprawach, w których postępowanie wszczęte zostało po 13 listopada 2004 r. Badaniu podlegać zatem winna wpłata dokonana 3 grudnia 2004 r. w wysokości 1.446,77 zł oraz wszystkie wpłaty dokonane w 2005 r. w łącznej wysokości 15.265,96 zł. Wymaga to poczynienia ustaleń dotyczących dat wszczęcia poszczególnych egzekucji, w ramach których wyegzekwowano od dłużnika 20% części opłat egzekucyjnych, przekazanych następnie stronie pozwanej we wskazanych wyżej datach. Wobec tego, że Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy, Sąd Apelacyjny orzekł jak wyżej.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy strony podtrzymały swoje stanowiska, przy czym pozwany wniósł o zwrot spełnionego świadczenia w kwocie 149.452,44 zł.

Rozpoznając sprawę po raz kolejny Sąd Okręgowy ustalił między innymi, że powód do 31 marca 2008 r. był komornikiem sądowym Rewiru III Sądu Rejonowego dla Ł.w Ł. Od 1 stycznia 2002 r. do 31 października 2005 r. przekazał Skarbowi Państwa - Sądowi Rejonowemu dla Ł. w Ł. łącznie 109.144,40 zł tytułem 20% drugiej części opłat egzekucyjnych, na podstawie art. 59 ust. 4 u.k.s.e. Mimo istniejących wątpliwości co do obowiązku odprowadzania na rzecz Skarbu Państwa tej części opłat po nowelizacji ustawy o komornikach sądowych i egzekucji dokonanej od 1 stycznia 2002 r., komornicy uiszczali je nadal. Jak wynika z opinii biegłego z zakresu księgowości, kwota stanowiąca 20% z drugiej części opłat egzekucyjnych ściągniętych od dłużników i przekazana pozwanemu przez powoda w sprawach egzekucyjnych w okresie od 13 listopada 2004 r. do 30 listopada 2005 r. wynosi 15.979,57 zł. 7 stycznia 2010 r. pozwany przekazał powodowi z zastrzeżeniem zwrotu 147.975,25 zł tytułem spełnienia świadczenia głównego z odsetkami oraz kosztami postępowania.

Na podstawie tych ustaleń Sąd Okręgowy uznał powództwo za częściowo uzasadnione. Ocenił jako nietrafny zarzut przedawnienia roszczenia podniesiony przez pozwaną. Podkreśli też, że wiążące jest stanowisko wyrażone w tej sprawie przez Sąd Najwyższy i Sąd Apelacyjny, z którego wynika, że w sprawach egzekucyjnych wszczętych po dniu 13 listopada 2004 r. nie istniał obowiązek odprowadzania do budżetu odpowiedniego sądu rejonowego 20% opłat egzekucyjnych ściągniętych od dłużnika. Mając na uwadze ustalenie poczynione w drodze niekwestionowanej przez strony opinii biegłego, że kwota stanowiąca 20% z drugiej części opłat egzekucyjnych ściągniętych od dłużników i przekazana pozwanemu przez powoda w sprawach egzekucyjnych w okresie od 13 listopada 2004 r. do 30 listopada 2005 r. wynosi 15.979,57 zł, Sąd I instancji uznał, że różnica pobranych przez pozwanego części opłat egzekucyjnych w wysokości 109.144,40 zł i kwoty 15.979,57 zł wynosząca 93.165,43 zł stanowi świadczenie nienależne w rozumieniu art. 410 § 2 k.c., podlegające zwrotowi na rzecz powoda. Sąd Okręgowy wskazał też, że w pozostałym zakresie powództwo podlegało oddaleniu. Jednocześnie stwierdził, że nie zachodzi przesłanka wyłączająca żądanie zwrotu określona w art. 411 pkt 1 k.c.

Na podstawie art. 415 w zw. z art. 398 15 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy orzekł zwrot przez powoda na rzecz pozwanego spełnione świadczenie w zakresie różnicy pomiędzy kwota żądaną a zasądzoną – z pominięciem kosztów procesu rozliczonych ponownie w orzeczeniu kończącym postępowanie.

Apelację od powyższego wyroku wniosła strona pozwana, zaskarżając go w zakresie rozstrzygnięcia zawartego w pkt. 1, zarzucając naruszenie prawa materialnego, tj. art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 59 ust. 4 u.k.s.c. (w brzmieniu do 13 listopada 2004 r.) w zw. art. 8 ust. 1 ustawy z 18 września 2001 r. o zmianie u.k.s.c. poprzez ich błędne zastosowanie oraz art. 411 pkt 1 k.c. poprzez jego zastosowanie, a także prawa procesowego, tj. art. 386 § 6, art. 328 § 2, art. 233 § 1 k.p.c.

W konkluzji skarżący wniósł o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa z zasadzeniem kosztów zastępstwa procesowego za wszystkie instancje, ponadto zobowiązanie powoda do zwrotu spełnionego świadczenia w kwocie 133.472,87 zł z ustawowymi odsetkami od dnia następnego po wydaniu orzeczenia, ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania Sadowi I instancji.

Powód wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna.

W świetle art. 386 § 6 i art. 398 20 k.p.c. Sąd I instancji był związany wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Sąd Najwyższy w wyroku z 6 października 2010 r. oraz stanowiącymi jej rozwinięcie oceną prawną i wskazaniami co do dalszego postępowania zawartymi w wyroku Sądu Apelacyjnego z 13 stycznia 2011 r. Postępowanie dowodowe w niniejszej sprawie winno zatem ograniczać się do ustalenia, czy i jaka kwota z należności dochodzonej pozwem dotyczy 20% opłat egzekucyjnych pobranych od dłużników w sprawach, w których postępowanie wszczęte zostało po 13 listopada 2004 r. Spośród więc wszystkich wpłat dokonanych na rachunek wierzyciela w okresie od 7 lutego 2002 r. do 9 listopada 2005 r. w zakresie zainteresowania Sądu Okręgowego pozostawały jedynie wpłaty dokonane 3 grudnia 2004 r. w wysokości 1.446,77 zł oraz wszystkie wpłaty dokonane w 2005 r. w łącznej wysokości 15.265,96 zł. Innymi słowy, powództwo mogło być uwzględnione maksymalnie do sumy tych dwóch wymienionych kwot.

Wprawdzie Sąd I instancji wypełnił wskazania Sądu II instancji w zakresie postępowania dowodowego i na podstawie opinii biegłego ustalił, że kwota stanowiąca 20% z drugiej części opłat egzekucyjnych ściągniętych od dłużników i przekazana pozwanemu przez powoda w sprawach egzekucyjnych w okresie od 13 listopada 2004 r. do 30 listopada 2005 r. wynosi 15.979,57 zł, niemniej jednak z niezrozumiałych powodów zasądził na rzecz strony powodowej nie tę kwotę, ale różnicę między dochodzoną pozwem (109.144,40 zł) a ustaloną sumą 15.979,57 zł. Nie wydał też żadnego rozstrzygnięcia do dalszej części żądania, natomiast jedynie w uzasadnieniu wyroku podał, że powództwo w pozostałej części podlegało oddaleniu. Z pisemnych motywów rozstrzygnięcia zdaje się wynikać, że uzyskany przez Sąd I instancji wynik działania arytmetycznego dający zasądzoną kwotę 93.165,43 zł stanowi najprawdopodobniej pomyłkę, bo zamiast uwzględnić powództwo w zakresie prawidłowo ustalonej kwoty 15.979,57 zł stanowiącej 20% z drugiej części opłat egzekucyjnych ściągniętych od dłużników i przekazanej pozwanemu przez powoda w sprawach egzekucyjnych w okresie od 13 listopada 2004 r. do 30 listopada 2005 r., Sąd Okręgowy uwzględnił je w zakresie nadwyżki ponad nią, czyli na odwrót.

Pominięcie rozstrzygnięcia o roszczeniu powoda w dalszym zakresie obejmującym kwotę 15.979,57 zł czyniło zbędnym odniesienie się przez Sąd Apelacyjny do zarzutu naruszenia art. 411 pkt 1 k.c.

Z tych względów apelacja była zasadna i zaskarżony wyrok podlegał zmianie na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. poprzez oddalenie powództwa w zakresie zasądzonej kwoty 93.165,43 zł, bo w tym zakresie stanowiła ona świadczenie należne i nie podlegające zwrotowi.

W oparciu o art. 415 w zw. z art. 398 15 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny stosownie do zapadłego ostatecznie rozstrzygnięcia kończącego postępowanie w sprawie i będąc związany granicami wniosku o zwrot spełnionego świadczenia, orzekł jego zwrot co do kwoty 133.472,87 zł z odsetkami od 13 grudnia 2013 r., czyli w istocie pomniejszając je o kwotę 15.979,57 zł.

Z uwagi na skomplikowany charakter sporu na płaszczyźnie prawnej Sąd Apelacyjny nie obciążył strony powodowej kosztami zastępstwa procesowego strony przeciwnej (art. 102 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.).