Sygn. akt II Ca 334/14

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 czerwca 2014r.

Sąd Okręgowy w Świdnicy, II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Anatol Gul

Sędziowie: SO Piotr Rajczakowski

SO Aleksandra Żurawska

Protokolant: Bogusława Mierzwa

po rozpoznaniu w dniu 10 czerwca 2014r. w Świdnicy

na rozprawie

sprawy

z powództwa J. Z.

przeciwko (...)

o zapłatę 33.908,30 zł

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w Świdnicy

z dnia 5 lutego 2014 r., sygn. akt I C 2208/13

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powoda 1.200 zł kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt II Ca 334/14

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 5 lutego 2014 r., Sąd Rejonowy w pkt I zasądził od strony pozwanej (...)z siedzibą w Ś.na rzecz powoda J. Z.kwotę 33.908,27 zł z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 18 marca 2013 roku do dnia zapłaty; w pkt II dalej idące powództwo oddalił, zaś w pkt III orzekł o kosztach procesu.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny: Powód jest przedsiębiorcą i prowadzi działalność gospodarczą pod firmą (...)z siedzibą w W.. W 2010 roku uczestniczył w przetargu nieograniczonym organizowanym przez stronę pozwaną na budowę sieci wodnej, kanalizacji sanitarnej i deszczowej przy ulicy (...)w Ś.dla zadania pod nazwą (...)w Ś.” w trybie ustawy o zamówieniach publicznych. Strona pozwana przedstawiła na piśmie Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia na to zadanie (karta 7-22). W punkcie 3 SIWZ określono, że zamawiający nie dopuszcza składania ofert wariantowych, termin wykonania zamówienia określono na 20 stycznia 2011 roku (pkt 6). W punkcie 7 ustalono warunki udziału w postępowaniu oraz sposób dokonywania oceny warunków, w punkcie 8 wykaz oświadczeń i dokumentów jakie mają dostarczyć wykonawcy w celu potwierdzenia spełnienia warunków udziału w postępowaniu. Punkt 9 zawierający opis sposobu przygotowania oferty przewidywał m.in., że oferta musi zawierać wypełniony formularz ofertowy wg załącznika nr 1 do niniejszej specyfikacji SIWZ, przy czym treść złożonej oferty musi odpowiadać treści Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia, a warunki oferty złożone w postaci załączników opracowanych przez wykonawcę mogły być przyjęte, ale pod warunkiem, że będą one identyczne, co do treści z formularzami opracowanymi przez pozwaną, zaś oferty wykonawców którzy dołączą do oferty załączniki o innej treści niż określona w SIWZ zostaną odrzucone, a wykonawca nie może zastrzec informacji dotyczących ceny, terminu wykonania zamówienia, okresu gwarancji i warunków płatności zawartych w ofercie. Punkt 19 natomiast, który określa warunki umowy o wykonanie zamówienia, stanowi, że ogólne warunki umowne i szczegółowe warunki umowy, które uwzględnione będą w umowie z wybranym w wyniku przetargu Wykonawcą zawiera załącznik nr 11 do niniejszej specyfikacji, przy czym w pkt. 19 ust. 2 - że zamawiający przewiduje możliwość dokonywania zmian postanowień zawartej umowy w stosunku do treści oferty, jeżeli konieczność wprowadzenia takich zmian będzie wynikała z okoliczności, których nie można było przewidzieć w chwili zawarcia umowy lub zmiany te są korzystne dla zamawiającego, w pkt. 19.4 .1 zamawiający dopuszcza zmianę terminu realizacji w przypadkach szczególnie wymienionych w podpunktach. Punkt 22 - Postanowienia końcowe - stanowił, że w sprawach nieuregulowanych niniejszą specyfikacją obowiązują przepisu ustawy, a integralną część Specyfikacji stanowią załączniki: a wśród nich Nr 1 – oferta i nr 11 – projekt umowy. Stanowiący załącznik nr 11 projekt umowy (k. 23) precyzował: w § 2 termin realizacji - rozpoczęcia 14 dni po podpisaniu umowy, a termin zakończenia 20 stycznia 2011, w § 3 wynagrodzenie ryczałtowe niezmienne, a w § 6 warunki płatności: poprzez rozliczenie fakturami częściowymi brutto, które nie może przekroczyć 80 % wynagrodzenia brutto za wykończone elementy, brutto i fakturą końcową po zakończeniu i odbiorze: z tym, że pierwsza płatność zrealizowana będzie przez zamawiającego w 2011 roku i nie może to być kwota wyższa niż 650.000 zł, przy czym rozliczenie końcowe nastąpi fakturą końcową w I kwartale 2012 roku. Powód złożył swoja ofertę (k. 32) z warunkami odpowiadającymi przedstawionym w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia, w której w pkt 9 potwierdził, że zapoznał się ze specyfikacją i z treścią projektu umowy oraz nie wnosi zastrzeżeń. Przetarg ten wygrał, a następnie podpisał ze stroną pozwaną umowę z dnia 23 sierpnia 2010 roku (k. 35), w której potwierdzono w § 2 termin realizacji jak w projekcie do 20 stycznia 2011 roku, w § 3 wynagrodzenie powoda netto 1.553.249,50 zł a brutto 1.894.964,39 zł, a w § 6 warunki płatności. Rozliczenie końcowe miało nastąpić fakturą końcową w I kwartale 2013 roku, przy czym wynagrodzenie rozliczone fakturami częściowymi nie może przekroczyć ogółem 80 % wynagrodzenia umownego brutto, w tym: w 2011 roku nie więcej niż 650.000 zł, w 2012 r. nie mogą przekraczać 980.000 zł (razem 1.630.000 zł). Zgodnie z tą umową w sprawach nieuregulowanych miały mieć zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego. Aneksem do tej do umowy z dnia 11 stycznia 2011 roku (k. 43), dokonano zmiany terminu zakończenia wykonania zadania do 31 maja 2011, aneksem nr 2 – (k 44) wprowadzono zmianę wysokości wynagrodzenia w związku ze zmiana podatku VAT na 23 % na kwotę netto 1.553.249,50 zł, brutto 1.905.169,38 zł, a nadto, że wynagrodzenie wykonawcy rozliczane fakturami częściowymi nie może przekroczyć ogółem 80 % wynagrodzenia umownego brutto, z czego w 2011 roku nie więcej niż 650.000 zł, a w 2012 nie więcej niż 991.000.00 zł oraz sposób zabezpieczenia wykonania umowy. Pismem z dnia 31 maja 2011 roku powód zgłosił zakończenie robót (k. 46). W dniu 5 sierpnia 2011 roku stwierdzono odbiór robót protokołem (k. 48). W dniu 22.08.2011 powód wystawił fakturę końcową VAT nr (...)(k. 51) - na kwotę 1.255.214,37 zł - w której płatność określił przelewem zgodnie z umową. Pismem z dnia 25 sierpnia 2011 r. (k. 47) (...)jako inwestor zastępczy przekazał tę fakturę stronie pozwanej jako zaakceptowaną do zapłaty. Strona pozwana otrzymała tę fakturę 29.08.2011 r. Na poczet tej faktury strona pozwana dokonała zapłaty: 15.05.2012 - 330 000 zł, 02.07.2012 - 330.000 zł, 13.08.2012 - 110.000 zł, 03.09.2012 - 110.000 zł, 12.09.2012 - 110.000 zł.

Rozważając tak ustalony stan faktyczny, Sąd Rejonowy stanął na stanowisku, iż powództwo zasługiwało na uwzględnienie. Sąd podzielił zarzuty strony pozwanej podniesione w sprzeciwie od nakazu zapłaty, że cytowane przez powoda w pozwie konkretne przepisy ustawy o zamówieniach publicznych nie mają zastosowania w okolicznościach niniejszej sprawy. Przepisy Ustawy Prawo Zamówień Publicznych w zakresie przetargu nieograniczonego nakładają na uczestników postępowania prowadzonego w tym trybie ścisłe rygory i przystępujący do przetargu z góry znają istotne warunki umowy, które muszą być klarowne i oczywiste m.in. po to, aby zgłoszenie oferty było poprzedzone przez potencjalnych wykonawców rachunkiem ekonomicznym co do możliwości wykonania zadania, dysponowania odpowiednia ilością pracowników, sprzętu i poniesienia ciężaru finansowego tego przedsięwzięcia - do czasu otrzymania wynagrodzenia, a przede wszystkim po to, aby znając istotne warunki umowy - wszyscy potencjalni oferenci mieli jednakowe szanse. Niemniej jednak, Sąd Rejonowy wskazał, iż jak to wynika z treści umowy stron, a nadto z przepisu art. 139 cytowanej wyżej ustawy: do umów w sprawach zamówień publicznych, zwanych dalej "umowami", stosuje się przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny, jeżeli przepisy ustawy nie stanowią inaczej w tym przepis art. 353 1 kc ustalający zasadę swobody umów, o ile treść lub cel nie sprzeciwiają się właściwości umowy, ustawie lub zasadom współżycia społecznego, a żadna z takich okoliczności w tej sprawie nie zaistniała. W ocenie Sądu, umowa stron po wygranym przez powoda przetargu w części określającej termin końcowego rozliczenia, a co za tym idzie zapłaty wynagrodzenia powoda - na I kwartał 2013 roku zamiast I kwartału 2012 roku była sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Powód będąc przekonany, że warunki umowy są identyczne jak w projekcie - przez niedopatrzenie w II połowie 2011 roku nie zauważył, że zapis umowy dot. terminu końcowego rozliczenia odbiega od przewidzianego w projekcie umowy stanowiącym integralną część Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia, a strona pozwana nie wskazała w sprzeciwie z jakich przyczyn jednostronnie odstąpiła od tego przewidzianego w projekcie, zaakceptowanym przez powoda postanowienia umownego. Niewątpliwie, zdaniem Sądu, był to błąd w rozumieniu przepisu art. 84 kc, który powód z łatwością mógł zauważyć, a zatem z uwagi na upływ terminu przewidzianego w art. 88 kc, nie mógł się już uchylić od złożonego oświadczenia woli w tym zakresie, zaś zadanie już zostało przez powoda wykonane. Sąd podkreślił jednak, że warunki zamówienia były kategoryczne i stanowcze, m.in. pod rygorem odrzucenia oferty przede wszystkim dlatego, że treść złożonej oferty musiała odpowiadać treści Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia. Niedopuszczalna była oferta z wariantowymi propozycjami, a zatem powód miał uzasadnione podstawy przypuszczać, że umowa będzie odpowiadała treścią co do istotnych warunków - projektowi umowy. Nie ulegało wątpliwości Sądu pierwszej instancji, że termin końcowego rozliczenia był elementem istotnym umowy, a zmiana terminu płatności aż o cały kolejny rok była zdecydowanie krzywdząca dla powoda, który prowadząc działalność gospodarczą, miał prawo do otrzymania wynagrodzenia w godziwym terminie. Nie do przyjęcia bowiem jest z jednej strony wykonanie dzieła w umówionym terminie, a drugiej strony „zamrożenie aktywów firmy” przez oczekiwanie na zapłatę tak znacząco wysokiej kwoty przez ponad rok czasu. Powód zgłaszając swoją ofertę już godził się oczekiwać na zapłatę końcowa przez ponad rok od wykonania zadania, co niewątpliwie musiało być poprzedzone rachunkiem ekonomicznym. Jeśli zatem odmienna data rozliczenia końcowego wpisana w umowie terminu nie została uzgodniona z powodem, to w okolicznościach niniejszej sprawy nie sposób przyjąć, aby takie zachowanie strony pozwanej mieściło się w pojęciu zasady swobody zawierania umów, albowiem w ocenie Sądu Rejonowego, było rażąco sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, a przede wszystkim z zasadą równego traktowania stron, ekwiwalentności świadczeń oraz bezpieczeństwa i pewności obrotu gospodarczego. W oparciu o przepis art. 58 § 2 kc, Sąd uznał, że część umowy stron co do terminu końcowego rozliczenia, ponad dzień 31 marca 2012 roku była nieważna, a zatem strona pozwana zapłaciła pozwanemu część wynagrodzenia w kwocie 990.000 zł z opóźnieniem. Ponadto, w świetle art. 481 § 1 i 2 kc, skoro pozwana zapłaciła powodowi z opóźnieniem kwoty wymienione w pozwie, to za czas opóźnienia należą się powodowi odsetki ustawowe. Skapitalizowane odsetki ustawowe w wysokości 13 % w stosunku rocznym odpowiednio wyniosły: od kwoty 330.000 zł – zapłaconej 15.05.2012, tj. za okres od 1.04.2012 roku do 14.05.2012 r. (44 dni) - 5.171,51 zł; od kwoty 02.07.2012 - 330.000 zł zapłaconej 03.07.2012, tj. za okres od 1.04.2012 roku do 02.07..2012 r. (93 dni) - 10.930,68 zł; od kwoty 110.000 zł zapłaconej 13.08.2012, tj. za okres od 1.04.2012 r. do 12.08.2012 r. (134 dni) - 249,86 zł; od kwoty 110.000 zł zapłaconej 03.09.2012 roku, tj z okres od 1.04.2012 - do 02.09.2012 r. (155 dni) – 6.072,60 zł; od kwoty 110.000 zł zapłaconej 12.09.2012 roku, tj. za okres od 1.04.2012 roku do 11.09.2012 r. (164 dni) – 6.483,62 zł, co stanowi łącznie kwotę 33.908,27 zł. Mając na względzie art. 482 § 1 kc Sąd Rejonowy wskazał, że jeśli pozew został wniesiony 18 marca 2013 roku, to na podstawie cyt. wyżej przepisów orzeczono jak w pkt. I sentencji wyroku, zaś w pozostałym zakresie (co do 0,03 gr) wobec odmiennie ustalonej sumy odsetek powództwo oddalono. O kosztach procesu, na które składają się opłata sądowa od pozwu 1.696 zł oraz koszty zastępstwa procesowego 2.417 zł, Sąd orzekł stosownie do treści przepisu art. 98 kpc.

W apelacji od powyższego, strona pozwana, zaskarżając go w całości zarzuciła mu naruszenie prawa materialnego, tj. art. 5 Kodeksu cywilnego poprzez błędne jego zastosowanie. W uzasadnieniu podniosła, iż powód w swych pismach nie zgłaszał zarzutu naruszenia tego przepisu, nie czynił tego również w trakcie toczącego się postępowania. Z tego względu, w ocenie skarżącej, Sąd pierwszej instancji wyszedł ponad żądanie strony. Ponadto, brak jest szczególnych okoliczności występujących w sprawie, które uzasadniałyby skorzystanie z art. 5 kc. Powód jest natomiast profesjonalnym podmiotem gospodarczym, zawodowo wykonującym oferowane usługi, w związku z czym należy od niego oczekiwać wyższej staranności w zakresie podpisywanych przez niego dokumentów. Mając na uwadze powyższe, skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa.

Sąd Okręgowy zważył:

Apelacja nie jest uzasadniona, a przedstawione w niej argumenty w żaden sposób nie podważają trafności rozstrzygnięcia Sądu I instancji. Sąd Okręgowy, rozpoznając apelację, wziął pod uwagę ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd pierwszej instancji, gdyż są prawidłowe, szczegółowe i nie wymagają uzupełnienia. Podzielił również, jako wszechstronną i logiczną, dokonaną przez ten Sąd ocenę materiału dowodowego oraz argumentację zawartą w rozważaniach prawnych uzasadnienia zaskarżonego wyroku, która legła u podstaw przyjęcia sprzeczności z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 kc) zawartego w umowie o wykonanie robót budowlano-montażowych określenia terminu końcowego rozliczenia, a co za tym idzie – zapłaty wynagrodzenia powoda. Zarzut apelacji sprowadza się natomiast jedynie do kwestionowania zasadności rzekomego zastosowania przez Sąd Rejonowy klauzuli generalnej wyrażonej w art. 5 kc, co jakoby było wykroczeniem poza żądaniem pozwu. W uznaniu Sądu Okręgowego, wywody strony pozwanej dotyczące tego zarzutu są bezzasadne. Wskazać bowiem należy, iż podstawą uwzględnienia powództwa w przedmiotowej sprawie nie był i nie mógł być art. 5 kc, znajdujący zastosowanie w przypadkach obrony przed roszczeniami, które są sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem jego prawa lub z zasadami współżycia społecznego (zob. wyrok SN z dnia 11 lipca 2012 r., II CSK 677/11, wyd./el. Lex nr 1228438 i powołane tam orzecznictwo). Sąd Rejonowy, co trafnie przywoływał również powód w odpowiedzi na apelację, wyraźnie jako podstawę swojego orzeczenia wskazał art. 58 § 2 kc, zgodnie z treścią którego, nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Natomiast w przypadku gdy nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana (art. 58 § 3 kc). W przedmiotowej sprawie strona pozwana (...), mając na uwadze Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia, umówiła się z kontrahentem, że zawrze z nim umowę o treści określonej w załączniku 11 – projekcie umowy, a zmiana postanowień umowy w stosunku do treści oferty możliwa jest tylko wtedy, gdy konieczność ta wynikałaby z okoliczności, których nie można było przewidzieć, bądź będzie korzystna dla drugiej ze stron. Następnie, we właściwej umowie pozwany dokonał jednostronnej i samowolnej zmiany takich ustaleń, nie uzasadniając tego w żaden sposób, również na etapie postępowania przed Sądem pierwszej instancji jak i w trakcie postępowania apelacyjnego. Trudno zatem uznać za uczciwym zachowanie polegające na dodaniu w § 6 pkt 2 umowy o wykonanie robót budowlano-montażowych z dnia 23 sierpnia 2010 r., całego zdania ograniczającego wysokość płatności realizowanej przez zamawiającego w następnym roku, jak i przesunięcie terminu rozliczenia końcowego o cały rok (pkt 3), w przypadku, gdy zaakceptowana oferta powoda została wykonana na podstawie innych okoliczności.

Podsumowując, w ocenie Sądu Okręgowego, trafnie przyjął Sąd pierwszej instancji, iż ta część czynności prawnej jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, co uzasadniało uwzględnienie powództwa na podstawie art. 58 § 2 kc. Apelacja pozwanej, sprowadzając się natomiast jedynie do chybionego zarzutu, iż Sąd zastosował art. 5 kc, nie mogła podlegać uwzględnieniu.

W świetle tych okoliczności, Sąd Okręgowy, stosownie do treści art. 385 kpc oddalił w pkt I apelacje jako bezzasadną, a o kosztach procesu (pkt II) orzekł na podstawie art. 98 § 1 kpc w zw. z art. 391 § 1 kpc oraz § 6 pkt 5 i § 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r., poz. 461)