Sygn. akt I ACa 566/15

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 stycznia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący:SSA Bogdan Świerczakowski (spr.)

Sędziowie:SA Beata Kozłowska

SO (del.) Anna Szymańska-Grodzka

Protokolant: referent stażysta Weronika Trojańska

po rozpoznaniu w dniu 15 stycznia 2016 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. W., E. P., P. B., W. M. (1), K. M. (1) i K. M. (2)

przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie (...)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 20 listopada 2014 r., sygn. akt II C 355/10

1.  zmienia zaskarżony wyrok:

- w punkcie I (pierwszym) w ten sposób, że oddala powództwo o zasądzenie od pozwanego na rzecz każdego z powodów kwot po 244.662,50 zł (dwieście czterdzieści cztery tysiące sześćset sześćdziesiąt dwa złote pięćdziesiąt groszy) wraz z ustawowymi odsetkami od tych kwot,

- w punkcie IV (czwartym) w ten sposób, że ustala, że powodowie ponoszą koszty procesu w 100 %;

2.  zasądza od każdego z powodów: M. W., E. P., P. B., W. M. (1), K. M. (1) i K. M. (2) na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwoty po 900 zł (dziewięćset) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Beata Kozłowska Bogdan Świerczakowski Anna Szymańska-Grodzka

Sygn. akt I ACa 566/15

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 20 listopada 2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od pozwanego Skarbu Państwa – Wojewody (...) na rzecz powodów: M. W., E. P., P. B., W. M. (1), K. M. (1) i K. M. (2) kwoty po 244.662,50 zł z ustawowymi odsetkami od 20 listopada 2014 r. do dnia zapłaty (pkt I), umorzył postępowanie w zakresie żądania kwoty 33.849,25 zł (pkt II), oddalił powództwo w pozostałym zakresie (pkt III) oraz ustalił, że pozwany ponosi koszty procesu w 88 %, a powodowie w 12 % (w tym zakresie każdy z powodów w 1/6), pozostawiając ich szczegółowe rozliczenie referendarzowi sądowemu (pkt IV).

Podstawa faktyczna wyroku jest następująca:

W. i A. małżonkowie M. byli właścicielami nieruchomości położonej w W. przy ul. (...), oznaczonej jako „Nieruchomość M. nr (...) rej. H.. (...) o pow. 1136,61 m.kw. W skład tej nieruchomości wchodził teren oznaczony jako działka nr (...) z obrębu(...). Nieruchomość znajduje się obecnie w granicach działek ewidencyjnych nr (...) (cześć),(...) (część) z obrębu (...).

Z dniem 27 maja 1990 r, nieruchomość stała się własnością D. – Gminy W. – M.. Obecnie działki stanowią własność(...) W..

Wnioskiem z dnia 19 sierpnia 1948 r. W. i A. M. (1) wnieśli o przyznanie im prawa własności czasowej do przedmiotowej nieruchomości.

Orzeczeniem z dnia 22 lutego 1952 r. Prezydium Rady Narodowej (...) W. odmówiło ustanowienia prawa własności czasowej, wobec uznania, że teren jest przeznaczony pod społeczne budownictwo mieszkaniowe, co nie da się pogodzić z korzystaniem z gruntu przez poprzednich właścicieli.

W. M. (2) zmarł 22 lipca 1968 r., a spadek po nim nabyli A. M. (1) w 1/3, S. M. w 1/3 oraz M. B. (1), E. B., P. B. i M. B. (2) po 1/12 każde z nich (postanowienie Sądu Powiatowego dla (...) z dnia 18 lutego 1969 r. I Ns II 74/62).

A. M. (1) zmarła 19 listopada 1979 r., a spadek po niej nabyli S. M. w 1/2, oraz M. B. (1), E. P. (z d. B.), P. B. i M. W. (z d. B.) po 1/8 każdy z nich (postanowienie Sądu Rejonowego dla Warszawy Mokotowa z dnia 08 stycznia 1990 r. I Ns 1546/89).

S. M. zmarł 1 lutego 1995 r., a spadek po nim nabyli I. M., K. M. (1), W. M. (1) i A. M. (2) po 1/4 każdy z nich (postanowienie Sądu Rejonowego dla Warszawy – Mokotowa I Ns 760/03).

Umową z dnia 7 maja 2010 r. A. M. (2) darował K. M. (2) roszczenie w 1/8 do odszkodowania wobec Skarbu Państwa za wydanie decyzji o sprzedaży lokali nr (...) w budynku przy ul. (...) (umowa k. 6 – 10).

Decyzją z dnia 5 listopada 2003 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze stwierdziło nieważność orzeczenia z dnia 22 lutego 1952 r. w części dotyczącej działki oznaczonej obecnie numerem ewidencyjnym (...) z obrębu (...), z wyłączeniem części dotyczącej 0,499 działki, przypadającej na lokale mieszkalne nr (...) i w tym zakresie stwierdziło, że orzeczenie z dnia 22 lutego 1952 r, zostało wydane z rażącym naruszeniem prawa, jednak odmówiło stwierdzenia nieważności z uwagi na wywołanie przez tę decyzję nieodwracalnych skutków prawnych (decyzja k. 11 – 16).

Postanowieniem z dnia 3 grudnia 2003 r. SKO uzupełniło postanowienie z dnia 5 listopada 2003 r. w ten sposób, że w punkcie I po słowach „orzeczenia administracyjnego w części” dodano słowa „dotyczącej działek oznaczonych obecnie nr (...) (część),(...) (część) z obrębu (...)(postanowienie k. 19 – 21).

W dniu 8 grudnia 2003 r. powodowie złożyli do SKO wniosek o przyznanie odszkodowania na podstawie art. 160 § 1 k.p.a. (wniosek k. 219 – 220). Orzeczeniem z dnia 17 marca 2004 r. SKO odmówiło przyznania odszkodowania za szkodę wywołaną decyzją (decyzja k. 17 – 18).

Postanowieniem z dnia 21 czerwca 2004 r. w SKO wznowiło postępowanie zakończone ostateczną decyzją administracyjną z dnia 5 listopada 2003 r. (postanowienie k. 221 – 222). W wyniku tego postępowania decyzją z dnia 22 marca 2005 r. SKO stwierdziło wydanie decyzji z dnia 5 listopada 2003 r. z naruszeniem prawa, jednak odmówiło jej uchylenia, ponieważ w wyniku wznowienia postepowania mogłaby zapaść wyłącznie decyzja odpowiadająca w swej treści decyzji dotychczasowej (decyzja k. 223 – 230).

Wnioskami z dnia 26 marca 2007 r. powodowie wystąpili do Sądu Rejonowego dla Warszawy Śródmieścia o zawezwanie do próby ugodowej, domagając się zapłaty przez Skarb Państwa – Wojewodę (...) kwot po 93.724,15 zł z tytułu odszkodowania za szkodę powstałą w wyniku wydania z naruszeniem prawa decyzji z dnia 22 lutego 1952 r. w zakresie lokali nr (...) (kopia wniosku k. 22 – 25, k. 231 – 234) oraz kwot po 119.083,14 zł z tytułu odszkodowania za szkodę powstałą w wyniku wydania z naruszeniem prawa decyzji z dnia 22 lutego 1952 r. w zakresie lokali nr (...) (kopia wniosku k. 26 – 29).

W dniu 17 marca 2008 r. (...) W. przekazało powodom zarząd i administrowanie budynku mieszkalnego w W. przy ul. (...), z wyłączeniem udziałów przypadających na sprzedane lokale mieszkalne nr (...) (protokół k. 239 – 241).

W sprawie I C 445/07 powodowie wystąpili przeciwko (...) W. o zasądzenie odszkodowania w kwotach po 83.947,50 zł z tytułu szkody spowodowanej decyzją z dnia 22 lutego 1952 r. (kopia pozwu k. 259 – 262). Wyrokiem z dnia 20 grudnia 2007 r. Sąd Okręgowy w Warszawie uchylił wyrok zaoczny tego Sądu z dnia 20 grudnia 2004 r. i oddalił powództwo (wyrok z uzasadnieniem k. 250 – 255). W tej sprawie powodowie wnieśli o wezwanie do udziału w sprawie Skarbu Państwa – Wojewody (...). Na rozprawie w dniu 20 grudnia 2004 r. powodowie cofnęli pozew ze zrzeczeniem się roszczenia wobec Skarbu Państwa – Wojewody (...). Postanowieniem z dnia 20 grudnia 2004 r. Sąd umorzył postępowanie w stosunku do Skarbu Państwa – Wojewody (...) (kopia protokołu k. 271 – 272, kopia postanowienia k. 273).

Decyzją z dnia 28 lutego 1990 r. Kierownik Wydziału Geodezji i Gospodarki Gruntami (...) D. M. orzekł o sprzedaży lokalu nr (...). W wykonaniu tej decyzji została zawarta w dniu 28 lutego 1991 r. umowa sprzedaży lokalu wraz z oddaniem ułamkowej części terenu w użytkowanie wieczyste. Decyzją z dnia 28 października 2011 r. SKO stwierdziło wydanie z naruszeniem prawa decyzji Kierownika Wydziału Geodezji i Gospodarki Gruntami (...) D. M. z dnia 28 lutego 1990 r. w sprawie sprzedaży lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w W. przy ul. (...), uznając że nie można stwierdzić nieważności tej decyzji, wobec wywołania przez nią nieodwracalnych skutków prawnych. W dniu 4 grudnia 2012 r. Prokurator Okręgowy w Warszawie wniósł sprzeciw od orzeczenia SKO z dnia 28 października 2011 r. SKO z urzędu wszczęło postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji z dnia 28 października 2011 r. Decyzją z dnia 25 lutego 2013 r. SKO odmówiło stwierdzenia nieważności decyzji SKO z dnia 21 października 2011 r.

Decyzją z dnia 29 września 1979 r. Wydziału Architektury, (...) i Mieszkaniowej (...) orzeczono o sprzedaży lokalu mieszkalnego nr (...). W wykonaniu tej decyzji w dniu 6 listopada 1979 r. została zawarta umowa sprzedaży lokalu w formie aktu notarialnego, wraz z oddaniem ułamkowej części gruntu w użytkowanie wieczyste. Decyzją z dnia 28 października 2011 r. SKO stwierdziło wydanie z naruszeniem prawa decyzji Wydziału Architektury, (...) i Mieszkaniowej (...) z dnia 29 września 1979 r. w sprawie sprzedaży lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w W. przy ul. (...), uznając że nie można stwierdzić nieważności tej decyzji, wobec wywołania przez nią nieodwracalnych skutków prawnych. Prokurator Okręgowy w Warszawie wniósł sprzeciw od orzeczenia SKO z dnia 28 października 2011. SKO z urzędu wszczęło postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji dnia 2 października 2011 r. Decyzją z dnia 27 lutego 2013 r. SKO odmówiło stwierdzenia nieważności decyzji SKO z dnia 21 października 2011 r.

Decyzją z dnia 30 grudnia 1989 r. Kierownik Wydziału Architektury (...) D. M. orzekł o sprzedaży lokalu nr (...). W wykonaniu tej decyzji w dniu 11 maja 1990 r. została zawarta umowa sprzedaży lokalu i ustanowieniu użytkowania wieczystego ułamkowej części gruntu. Decyzją z dnia 28 października 2011 r. SKO stwierdziło wydanie z naruszeniem prawa decyzji Kierownika Wydziału Geodezji i Gospodarki Gruntami (...) D. M. z dnia 30 grudnia 1989 r. w sprawie sprzedaży lokalu nr (...), położonego w W. przy ul. (...), uznając że nie można stwierdzić nieważności tej decyzji, wobec wywołania przez nią nieodwracalnych skutków prawnych. W dniu 04 grudnia 2012 r. Prokurator Okręgowy w Warszawie wniósł sprzeciw od orzeczenia SKO z dnia 28 października 2011 r. SKO z urzędu wszczęło postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji z dnia 28 października 2011 r. Decyzją z dnia 23 października 2013 r. SKO odmówiło stwierdzenia nieważności decyzji SKO z dnia 28 października 2011 r.

Decyzją z dnia 30 grudnia 1989 r. Kierownik Wydziału Geodezji i Gospodarki Gruntami (...) D. M. orzekł o sprzedaży lokalu nr (...). W wykonaniu tej decyzji została zawarta w dniu 21 lutego 1991 r. umowa sprzedaży lokalu i ustanowenia użytkowania wieczystego do ułamkowej części gruntu. Decyzją z dnia 14 marca 2012 r. SKO stwierdziło wydanie z naruszeniem prawa decyzji Kierownika Wydziału Geodezji i Gospodarki Gruntami (...) D. M. z dnia 30 grudnia 1989 r. w sprawie sprzedaży lokalu nr (...) położonego w W. przy ul (...), uznając że nie można stwierdzić nieważności tej decyzji, wobec wywołania przez nią nieodwracalnych skutków prawnych. W dniu 4 grudnia 2012 r. Prokurator Okręgowy w Warszawie wniósł sprzeciw od orzeczenia SKO z dnia 14 marca 2012r. SKO z urzędu wszczęło postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji z dnia 14 marca 2012 r. Decyzją z dnia 10 czerwca 2013 r. SKO odmówiło stwierdzenia nieważności decyzji SKO z dnia 14 marca 2012 r.

Wartość lokali nr (...) według stanu na datę wydania decyzji lokalowych, a według cen aktualnych, z uwzględnieniem obciążenia prawem najmu wynosi 1.957.300 zł.

Zdaniem Sądu Okręgowego powództwo zasługiwało na uwzględnienie w granicach wartości lokali ustalonych w opinii biegłego.

Jako podstawę prawną roszczenia powodowie wskazali art. 160 k.p.a., z tym że pierwotnie wskazywali zdarzenie rodzące odpowiedzialność pozwanego w postaci decyzji Prezydium Rady Narodowej (...) W. z dnia 22 lutego 1952 r. o odmowie ustanowienia własności czasowej a w toku procesu zmodyfikowali podstawę faktyczną żądania, wskazując na decyzje dotyczące sprzedaży lokali nr (...) z lat 1979 – 1990.

W wyniku decyzji dotyczących sprzedaży lokali, zostały one zbyte na rzecz osób trzecich, co stanowiło nieodwracalny skutek prawny, uniemożliwiający zwrot lokali powodom i wywołujący szkodę w ich majątkach, odpowiadającą wartości rynkowej lokali.

Zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, póz. 1692), do zdarzeń i stanów prawnych powstałych przed dniem wejścia w życie tej ustawy stosuje się przepisy art. 417, art. 419, art. 420, art. 420(1), art. 420(2) i art. 421 k.c. oraz art. 153, art. 160 i art. 161 § 5 k.p.a., w dotychczasowym brzmieniu (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2011 r., III CZP 112/10).

Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska pozwanego odnośnie nieistnienia związku przyczynowego pomiędzy wymienionymi decyzjami lokalowymi a szkodą. W przypadku dochodzenia naprawienia szkody polegającej na utracie lokali w budynkach na gruntach (...), gdy po bezprawnej odmowie uwzględnienia wniosku dekretowego, dotyczącego gruntu zabudowanego wielomieszkaniowym budynkiem mieszkalnym dokonano rozporządzeń lokalami znajdującymi się w budynku, w orzecznictwie wskazuje się na tzw. wieloczłonowy związek przyczynowy. W tak zakreślonej podstawie faktycznej żądania jak w niniejszej sprawie, szkodą powodów jest utrata części należącego do ich poprzedników budynku (lokali) i utrata możliwości ustanowienia na rzecz powodów prawa użytkowania wieczystego związanego z tymi lokalami.

Strona pozwana podnosiła, że źródłem szkody mogła być jedynie decyzja dekretowa, a wobec tego, z uwagi na stwierdzenie jej nieważności decyzją Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia 5 listopada 2003 r., roszczenie powodów uległoby przedawnieniu. Powodowie jednak jako źródło szkody wskazywali ostatecznie decyzje lokalowe. Wydanie decyzji nadzorczych – w tym wypadku decyzji z 28 października 2011 r, co do lokali nr (...) i z dnia 14 marca 2012 r. co do lokalu nr (...) – otworzyło dla powodów drogę do dochodzenia odszkodowania.

W orzecznictwie zarysowały się rozbieżności odnośnie uznania za źródło szkody decyzji lokalowej. Pogląd, że decyzje lokalowe nie stanowią źródła szkody, a są jedynie następstwem odmowy przyznania prawa własności czasowej został wyrażony m in. w wyrokach Sądu Najwyższego: z 27 listopada 2002 r., I CKN 1215/00 i z 3 czerwca 2011 r., III CSK 30/10 oraz w uchwale Sądu Najwyższego z 21 marca 2003 r., III CZP 6/03 i w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 27 września 2011 r., I A Ca 348/11. W orzeczeniach tych sądy uznawały, że pomiędzy zdarzeniem będącym podstawą faktyczną żądania (wadliwą decyzją lokalową), a szkodą, nie ma wymaganego art. 361 § 1 k.c. związku przyczynowego. W konsekwencji stwierdzenie wydania decyzji o sprzedaży lokali z naruszeniem prawa nie uzasadnia zakwalifikowania decyzji, jako samoistnego źródła szkody, polegającej na niewejściu do majątku powoda wartości, jaką stanowią sprzedane lokale i prawa z nimi związane. Decyzje lokalowe uznano jedynie za kolejne zdarzenia w łańcuchu przyczynowo – skutkowym zapoczątkowanym decyzją dekretową, które nie spowodowały utraty własności ani możności odzyskania prawa do części budynku i uzyskania prawa wieczystego użytkowania części gruntu. Szkoda powstała już wskutek decyzji odmawiającej przyznania prawa własności czasowej. Decyzje o sprzedaży lokali mają natomiast charakter wtórny, następczy i tylko łącznie tworzą wieloczłonowy łańcuch przyczynowo – skutkowy. Jego ogniwa są, tak jak tego wymaga art. 361 § 1 k.c., połączone przyczynowo, ale jedno z tych ogniw (decyzja lokalowa) nie może być traktowane, jako samoistne źródło szkody z uwagi na jego niesamodzielny charakter, nie jest nową przyczyną szkody. Stwierdzenie niezgodności z prawem decyzji samo przez się nie skutkuje powstaniem roszczenia odszkodowawczego, skoro warunkiem postania takiego roszczenia jest istnienie szkody wywołanej tą wadliwą decyzją.

Sąd Okręgowy podzielił odmienny pogląd. Powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2013 r., I CSK 332/12, stwierdził, że związek przyczynowy może występować jako normalny również wtedy, gdy pewne zdarzenie stworzyło warunki powstania innych zdarzeń, z których dopiero ostatnie stało się bezpośrednią przyczyną szkody. W uzasadnieniu powołanego orzeczenia Sąd Najwyższy wskazał na możliwość konstruowania normalnego związku przyczynowego między decyzjami dotyczącymi sprzedaży lokali innym osobom a szkodą w postaci utraty części budynku (lokali) i związanego z tymi lokalami prawa użytkowania wieczystego (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 października 2012 r., I CSK 665/11). Odwołując się do konstrukcji tzw. wieloczłonowego związku przyczynowego, w którym określony ciąg zdarzeń pozwala oddzielić zdarzenie inicjujące taki ciąg i zdarzenie kolejne, które staje się już bezpośrednią przyczyną szkody uznano, że takie zdarzenie może być traktowane, jako samoistne źródło szkody z punktu widzenia art. 361 § 1 k.c. W stanie faktycznym sprawy, na gruncie której zapadł powołany wyrok, decyzję dekretową uznano w postępowaniu nadzorczym za nieważną ex tunc, a następnie stwierdzono też, że decyzje o sprzedaży lokalu wydano z naruszeniem prawa. W takiej sytuacji Sąd Najwyższy uznał, że również te decyzje mogły stanowić samodzielny czyn niedozwolony w rozumieniu art. 415 k.c. Decyzja dekretowa spowodowała niepowiększenie majątku byłych właścicieli nieruchomości o nowy element majątkowy (własność czasową), ale nie eliminowała możliwości uzyskania tego prawa w przyszłości, skoro wniosek o przyznanie własności czasowej został złożony w terminie. Natomiast decyzje o sprzedaży lokalu jako nowy delikt doprowadziły już do trwałego i definitywnego usunięcia z majątku powodów przysługującego im prawa majątkowego. Stwierdzenie nieważności decyzji dekretowej ze skutkiem ex tunc pozwala przyjąć, że bezprawie administracyjne nastąpiło w okresie przysługiwania poprzednikom prawnym uprawnienia do uzyskania prawa majątkowego zgodnie ze złożonym wnioskiem. Wyodrębnienie źródła szkody powodów – wadliwych decyzji o sprzedaży lokali i postaci tej szkody – definitywnej utraty lokali mieszkalnych, pozwoliło na konstruowanie związku przyczynowego także między tymi zdarzeniami. Sąd Okręgowy powołał się jeszcze na inne judykaty: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2012 r., I CSK 665/11 i z 15 lutego 2013 r., I CSK 332/12, a także wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 26 marca 2013 r., I ACa 1165/12. Poza tym w uchwale z dnia 21 sierpnia 2014 r., III CZP 49/14, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że jeżeli stwierdzono nieważność decyzji administracyjnej odmawiającej przyznania byłemu właścicielowi nieruchomości prawa własności czasowej na podstawie art. 7 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze (...) W. (Dz. U. Nr 50, poz. 279 ze zm.), źródłem poniesionej przez niego (jego następców prawnych) szkody może być także wydana z naruszeniem prawa decyzja zezwalająca na sprzedaż lokali w budynku położonym na tej nieruchomości.

Nieuzasadniony też był zarzut, że odnośnie decyzji lokalowej z 1990 r., pozwany nie ma legitymacji biernej. Słusznie wskazał pełnomocnik powodów, że decyzja ta została wydana przez komunalizacją, tj. przed 27 maja 1990 r., a zatem odpowiedzialność za wydanie decyzji z rażącym naruszeniem prawa ponosi pozwany Skarb Państwa.

Wysokość szkody została ustalona na podstawie opinii biegłego, ustalającej wartość lokali z uwzględnieniem obciążenia obligatoryjnym prawem najmu na kwotę 1.957.300 zł. Ponieważ każdemu z powodów wyniku dziedziczenia po przeddekretowych właścicielach przysługuje udział 1/8, w odniesieniu do ustalonych udziałów przypadających powodom – wysokość odszkodowania wyniosła po 244.662,50 zł. Takie kwoty zostały zasądzone na rzecz każdego z powodów. Sąd nie uwzględnił zarzutu pozwanego dotyczącego pomniejszenia odszkodowania o koszty remontu, wobec braku ku temu podstawy prawnej i nieudowodnienia, że w ogóle remont miał miejsce. O odsetkach Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art.481 § 1 k.c. Umorzenie postępowania w zakresie cofniętej części roszczenia nastąpiło przy zastosowaniu art. 355 § 1 k.p.c.

W końcowej części uzasadnienia Sąd Okręgowy jeszcze wyjaśnił, że jakkolwiek powodowie ostatecznie wskazali jako źródło szkody decyzje lokalowe, to ma rację pozwany, że ich oświadczenie o zrzeczeniu się roszczenia przeciwko Skarbowi Państwa, złożone w sprawie I C 445/07, obejmowało całość roszczenia opartego na decyzji dekretowej. Strona w pozwie może ograniczyć żądanie, dla którego domaga się ochrony prawnej w procesie, do części świadczenia, jednak musi to wyraźnie wynikać z jej stanowiska, tzn. wyraźnie należy w takim wypadku wskazać, że dochodzona kwota stanowi część przysługującej – zdaniem strony – należności. W sprawie I C 445/07, w której powodowie wnieśli o wezwanie do udziału w sprawie w charakterze pozwanego Skarbu Państwa, ze sformułowanych żądań nie można w żaden sposób wnioskować, iż intencją powodów było dochodzenie jedynie części należności. Analogicznie należałoby ocenić zarzut przedawnienia w kontekście przerwania biegu terminu przedawnienia przez złożenie wniosku o zawezwanie do próby ugodowej. Także z treści wniosków nie wynika, że obejmowały jedynie część należności. Wobec tego, o ile wnioski te skutkowały przerwaniem biegu terminu przedawnienia, na podstawie art. 123 § 1 pkt 1 k.c., to dotyczyło to jedynie wierzytelności w zawezwaniu tym precyzyjnie określonej zarówno co do przedmiotu, jak i jej wysokości (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 17 czerwca 2014 r., V CSK 586/13 i w wyroku z dnia 16 kwietnia 2014 r., V CSK 274/13).

Pozwany zaskarżył apelacją wyrok w części, w jakiej Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo oraz w części jakiej obciążył pozwanego kosztami postępowania, tj. w punktach I i IV, zarzucając naruszenie:

1.  art. 361 § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że miedzy decyzjami administracyjnymi o sprzedaży przez Skarb Państwa lokali najemcom a szkodą powodów zachodzi związek przyczynowy,

2.  art. 160 § 6 k.p.a. poprzez jego niezastosowanie, co doprowadziło do błędnego uznania, że roszczenie powodów nie uległo przedawnieniu,

3.  art. 508 k.c. w zw. z art. 353 § 1 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na pominięciu tych przepisów w sytuacji gdy powodowie zrzekli się roszczenia co skutkowało wygaśnięciem zobowiązania i brakiem obowiązku świadczenia po stronie pozwanego i błędnym uznaniem, że pomimo zrzeczenia się roszczenia powodowie mogą się domagać od pozwanego jego realizacji.

Skarżący wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części i oddalenie w tym zakresie powództwa oraz o zasądzenie od powoda kosztów za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa według norm prawem przepisanych, ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego od pozwanego na rzecz każdego z powodów według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna.

Uwzględniając żądanie Sąd Okręgowy opowiedział się za koncepcją wieloczłonowego związku przyczynowego, uwzględniającego tzw. decyzje lokalowe, które – co stwierdzono w trybie nadzorczym – zostały wydane z naruszeniem prawa. Zasadniczą argumentację Sąd wywiódł z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2013 r., I CSK 332/12, obszernie cytując uzasadnienie tego orzeczenia, nie dostrzegając jednakże istotnej odmienności w sytuacji powodów w tej sprawie od sytuacji powódek w sprawie I CSK 332/12. Różnica polega na tym, że w niniejszej sprawie nie została stwierdzona nieważność decyzji odmawiającej przyznania własności czasowej co do części dotyczącej 0,499 działki, przypadającej na lokale mieszkalne nr (...) - relewantnej z punktu widzenia przedmiotu sporu. Samorządowe Kolegium Odwoławcze orzeczenie z 22 lutego 1952 r. uznało w tej części za wydane z rażącym naruszeniem prawa, odmawiając stwierdzenia jego nieważności z uwagi na wywołanie przez decyzję nieodwracalnych skutków prawnych. Nie przystaje więc do okoliczności tej sprawy kluczowe, przytoczone w motywach zaskarżonego wyroku zdanie: „Stwierdzenie nieważności decyzji dekretowej ze skutkiem ex tunc pozwala przyjąć, że bezprawie administracyjne nastąpiło w okresie przysługiwania poprzednikom prawnym uprawnienia do uzyskania prawa majątkowego zgodnie ze złożonym wnioskiem.” Można w tym miejscu odnotować, że także stan faktyczny sprawy III CZP 49/14, której teza została przytoczona in extenso w odpowiedzi na apelację, obejmuje stwierdzenie nieważności decyzji dekretowej, a nie wydanie jej z naruszeniem prawa.

Skoro w zakresie odnoszącym się do lokali mieszkalnych nie stwierdzono nieważności decyzji dekretowej, to nie można utrzymywać, iż decyzje lokalowe były wydawane w okresie, kiedy poprzednikom prawnym powodów przysługiwało uprawnienie do uzyskania prawa majątkowego zgodnie ze złożonym wnioskiem. Wydając w latach 1979-1990 decyzje o sprzedaży lokali, uprawniony organ administracji państwowej decydował o sprzedaży nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa. To decyzja z 22 lutego 1952 r., a nie decyzje lokalowe, spowodowała utratę własności w zakresie objętym niniejszym sporem.

Ostatecznie pojawiające się w tym przedmiocie wątpliwości wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z 3 września 2015 r., III CZP 22/15: „Jeżeli stwierdzono wydanie z naruszeniem prawa decyzji odmawiającej byłemu właścicielowi przyznania prawa do gruntu na podstawie art. 7 ust. 1 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze (...) W.(Dz.U. Nr 50, poz. 279 ze zm.), źródłem poniesionej przez niego (jego następców prawnych) szkody nie jest decyzja zezwalająca na sprzedaż lokalu w budynku położonym na nieruchomości, także w razie stwierdzenia jej wydania z naruszeniem prawa.”

Gdy nadzorcza decyzja dekretowa stwierdza wydanie decyzji dekretowej z naruszeniem prawa (art. 158 § 2 w zw. z art. 156 § 2 k.p.a.), to decyzja ta istnieje nadal w obrocie prawnym i pozostaje jedynym zdarzeniem sprawczym wywołującym szkodę. Utrzymanie jej w mocy stabilizuje sytuację prawną oraz wyznacza wyłączny prejudykat odpowiedzialności odszkodowawczej.

Wydanie wskazanych decyzji lokalowych nie stanowiło zdarzeń prowadzących do powstania lub powiększenia albo stwarzających warunki do powstania uszczerbku w majątku byłych właścicieli polegającego na utracie części nieruchomości budynkowej, która wcześniej przestała istnieć jako samodzielny przedmiot prawa rzeczowego, lub nieruchomości lokalowej, która w dacie składania przez niego wniosku i wydawania decyzji dekretowej w ogóle nie istniała. Sytuacja prawna poszkodowanych w wyniku wydania kolejnych decyzji nadzorczych (tym razem dotyczących decyzji lokalowych) nie ulegała zmianie. Skutkiem każdej decyzji lokalowej jest jedynie ograniczenie sposobu zaspokojenia szkody wynikającej z decyzji dekretowej poprzez wyłączenie restytucji naturalnej i ograniczenie odszkodowania, obejmującego wartość udziałów w prawie rzeczowym do gruntu oraz prawie własności nieruchomości budynkowej, do formy pieniężnej. Utrzymanie w mocy decyzji dekretowej wydanej z naruszeniem prawa obejmuje wszystkie jej następstwa, zamyka związek przyczynowy i ostatecznie wyznacza początek biegu terminu dochodzenia roszczeń oraz zakres szkody (por. uzasadnienie cytowanej uchwały składu 7 sędziów SN).

Reasumując, zasadny okazał się zarzut naruszenia art. 361§ 1 k.c., poprzez jego błędną wykładnię i w konsekwencji wadliwe przyjęcie, że pomiędzy decyzjami administracyjnymi o sprzedaży lokali najemcom a szkodą powodów zachodzi związek przyczynowy wymagany tym przepisem. Stwierdzenie braku adekwatnego związku przyczynowego musiało zaś prowadzić do uwzględnienia apelacji i oddalenia powództwa.

Zarzut niezastosowania art. 160 § 6 k.p.a. mógłby mieć znaczenie wówczas, gdyby powodom przysługiwało dochodzone roszczenie (art. 117 § 2 k.c.).

W piśmie z dnia 17 lutego 2014 r. (k. 618) pełnomocnik powodów jako źródło szkody wskazał decyzje o sprzedaży lokali, co jednoznacznie potwierdził na rozprawie w dniu 20 listopada 2014 r., powołując się na tak zmodyfikowaną, inną w pozwie a nie ewentualną, podstawę żądania (k.809; cd k.811 - 00:09:31). Taka też postać roszczenia była przedmiotem rozpoznania w niniejszej sprawie, na co zresztą zwrócili uwagę powodowie w odpowiedzi na apelację: „Pozwany ignoruje fakt, że podstawą uwzględnienia powództwa były decyzje o sprzedaży lokali w powiązaniu z decyzją nadzorczą z dnia 5 listopada 2003 r. Z tego powodu dalsze rozważania o rzekomym przedawnieniu są bezzasadne.” (k.867).

Ze względu na tak zakreślony przedmiot sporu, badanie zasadności powództwa w kontekście szkody wyrządzonej wadliwą decyzją dekretową nie mogłoby wpłynąć na wynik sprawy. Niemniej, pozostaje faktem, że Sąd Okręgowy zawarł w motywach orzeczenia dodatkowe rozważania dotyczące takiego żądania. Sąd Apelacyjny aprobuje je w całości. Przedmiotem sporu w sprawie I C 445/07 (poprzednia sygnatura akt I C 795/04) były roszczenia odszkodowawcze powodów co prawda w mniejszych kwotach niż obecnie dochodzone, ale nie dlatego, że dochodzili oni wówczas tylko części roszczeń. Z uzasadnienia pozwu o odszkodowanie wynika, że powodowie określili wysokość kwoty dochodzonej z tego tytułu jako 30-40% wartości rynkowej lokali sprzedanych przez poprzednika prawnego pozwanego. Odwołali się przy tym do bliżej nieokreślonego orzeczenia Sądu Najwyższego (k.262). A zatem pozew i w konsekwencji zrzeczenie (k.271) nie dotyczyło części, lecz całego roszczenia odszkodowawczego w zakresie obejmującym lokale nr (...), którego wysokość została przez powodów skalkulowana jako określony procent wartości tych lokali. Cofnięcie pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia, po którym nastąpiło umorzenie postępowania (k.273), spowodowało niemożność skutecznego dochodzenia w przyszłości mogącego istnieć roszczenia materialno-prawnego w tym samym stanie faktycznym i wobec tego samego pozwanego, bez względu na kwotę dochodzonego ponownie roszczenia (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 13 lutego 2004 r., II CK 442/02, Lex nr 424439 i z 26 września 2012 r., II CSK 3/12 Lex nr 1224679). Pod względem skutków materialnoprawnych zrzeczenie się roszczenia, będące przedmiotem regulacji prawa procesowego jest podobne do zwolnienia z długu, które jest uregulowane w prawie materialnym (wyrok Sądu Najwyższego z 3 lutego 2009 r., I PK 142/08, Lex nr 724988). W takiej sytuacji powtórne wystąpienie z powództwem o to samo powoduje oddalenie powództwa, tylko na tej podstawie, że powód zrzekł się sądowego dochodzenia roszczenia (wobec Skarbu Państwa), bez badania oraz ustalenia dalej idących przesłanek rozstrzygających o wygaśnięciu roszczenia. O ile więc Sąd I instancji zasądziłby dochodzone kwoty na podstawie okoliczności podanych w pozwie, nie uwzględniając zmienionej podstawę faktyczną roszczenia, to naruszyłby wskazane w apelacji art. 508 k.p.c. w zw. z art. 353 § 1 k.c. (poza tym jeszcze art. 321 k.p.c.).

Z przedstawionych względów, przyjmując za swoje ustalenia Sądu Okręgowego, Sąd Apelacyjny uwzględnił apelację na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. Orzeczenie o kosztach za obie instancje zapadło przy zastosowaniu zasady odpowiedzialności za wynik procesu (art. 98 k.p.c. w zw. z art. 105 § 1 k.p.c.).