Sygn. akt II AKa 253/13

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 września 2013 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w II Wydziale Karnym w składzie:

Przewodniczący:	SSA Bogusław Tocicki
Sędziowie:	SSA Witold Franckiewicz SSA Andrzej Kot (spr.)
Protokolant:	Marzena Dobrowolska

przy udziale Prokuratora Prokuratury Apelacyjnej Urszuli Piwowarczyk - Strugały

po rozpoznaniu w dniu 11 września 2013 roku

sprawy M. B.

o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie w sprawie Prokuratury Rejonowej w Głogowie o sygn. akt 1 Ds. 570/11

z powodu apelacji wnioskodawcy

od wyroku Sądu Okręgowego w Legnicy

z dnia 14 maja 2013 r. sygn. akt III Ko 142/12

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądza od SkarbuPaństwa na rzecz wnioskodawcy M. B. dodatkowo 5.900 (pięć tysięcy dziewięćset) złotych tytułem zadośćuczynienia ponad kwotę zasądzoną wyrokiem Sądu Okręgowego w Legnicy z dnia 14 maja 2013 r. sygn. akt III Ko 142/12, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku;

II.  w pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymuje mocy;

III.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz M. B. kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu wydatków poniesionych na ustanowienie pełnomocnika w postępowaniu odwoławczym;

IV.  stwierdza, że koszty postępowania odwoławczego ponosi Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 14 maja 2013 r. Sąd Okręgowy w Legnicy

I. zasądził od Skarbu Państwa na rzecz M. B. (syna J. i A., ur. (...) w G.) tytułem odszkodowania kwotę 2.655 (dwa tysiące sześćset pięćdziesiąt pięć) zł, zaś tytułem zadośćuczynienia kwotę 2.100 (dwa tysiące sto) zł za niesłuszne tymczasowe aresztowanie w sprawie Prokuratury Rejonowej w Głogowie o sygn. akt 1 Ds 570/11 z ustawowymi odsetkami od daty uprawomocnienia się wyroku,

II. w pozostałym zakresie wniosek oddalił,

III. koszty postępowania zaliczył na rachunek Skarbu Państwa.

Powyższy wyrok, w części oddalającej żądnie wniosku ponad kwoty zasądzone wyrokiem, zaskarżył pełnomocnik M. B., wyrokowi temu zarzucając:

1. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, polegającą na niewłaściwym ustaleniu, że wskutek oczywiście niesłusznego tymczasowego aresztowania wnioskodawca nie utracił dobrego imienia ani szacunku społecznego, także, iż nie poniósł wskazywanej przez siebie szkody majątkowej, gdyż przedłożone dowody w postaci umów cywilnoprawnych zostały sporządzone wyłącznie w celu uzyskania kredytu bankowego;

2. obrazę prawa materialnego mogącą mieć wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 552§4 k.p.k., poprzez błędną subsumcję okoliczności faktycznych ujawnionych w sprawie, stanowiących podstawę ustalenia wysokości zadośćuczynienia, skutkujące uznaniem, że zadośćuczynienie w kwocie 2.100 złotych jest odpowiednie i będzie stanowiło stosowną rekompensatę za doznaną przez wnioskodawcę krzywdę;

3. obrazę prawa materialnego mogącą mieć wpływ na treść orzeczenia tj. art. 552§4 k.p.k. poprzez jego błędną wykładnię i w konsekwencji uznanie, że odszkodowanie w kwocie 2.655 złotych w pełni naprawi szkodę majątkową poniesioną przez wnioskodawcę.

Wskazując na powyższe wniósł o:

1. zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie na rzecz wnioskodawcy dodatkowo kwoty 56.345 zł tytułem odszkodowania oraz kwoty 17.900 zł tytułem zadośćuczynienia;

2. zasądzenie na rzecz wnioskodawcy zwroty kosztów postępowania apelacyjnego, w szczególności kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja w części zasługiwała na uwzględnienie.

Zgodnie z art.552§4 k.k. odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługuje w wypadku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania. Zadośćuczynienie, o którym mowa w tym przepisie stanowi odszkodowanie za szkodę niematerialną wynikłą z tymczasowego aresztowania lub zatrzymania. Szkodę tą stanowią negatywne przeżycia psychiczne wiążące się z faktem pozbawienia wolności (izolacja więzienna, przebywanie z innymi osobami pozbawionymi wolności, dolegliwe warunki odbywania kary itp.). Wskazuje się również, że szkodę tą stanowią również negatywne przeżycia wynikłe z utraty tego, co nazywa się dobrym imieniem. Trzeba jednak pamiętać, że owa utrata dobrego imienia musi wynikać z niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania (lub zatrzymania), nie zaś np. przedstawienia określonej treści zarzutu. Wskazuje na to bowiem przepis art. 552§1 k.p.k. w zw. z art.552§4 k.p.k. Z przepisu tego wynika, że w toku postępowania toczącego się na podstawie przepisów rozdziału 58 k.p.k., Skarb Państwa odpowiada za szkodę lub krzywdę wynikłą z wykonania tymczasowego aresztowania (skazania lub zatrzymania).

W orzecznictwie wskazuje się, że prawidłowe ustalenie wysokości zadośćuczynienia wymaga uwzględnienia wszystkich okoliczności mogących mieć znaczenie w danym przypadku. Kryteria oceny wysokości zadośćuczynienia powinny być rozważane w związku konkretną osobą pokrzywdzonego (zob. np. wyroki Sn z dnia 26 listopada 2009 r., III CSK 62/09, Lex 738354, z dnia 17 września 2010 r., II CSK 94/10, Lex 672675; z dnia 22 czerwca 2005 r., III CK 392/2004). Wśród kryteriów, które należałoby uwzględnić przy określaniu wysokości zadośćuczynienia wymienia się m.in. stopień i rodzaj cierpień fizycznych i psychicznych, ich intensywność i czas trwania, wiek pokrzywdzonego, rodzaj doznanych obrażeń, nieodwracalność następstw uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia (zob. A. Rzetacka-Gil, Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania - część ogólna, Lex-el, teza 15 do art. 445). Wskazuje się także, że zasadniczym kryterium ustalenia wysokości zadośćuczynienia jest rozmiar cierpień i rozmiar niekorzystnych zmian w życiu pokrzywdzonego będących następstwem deliktu, zaś rozmiar krzywdy jest jedyną przesłanką, przy czym zadośćuczynienie ma na celu kompensatę cierpień fizycznych, ale i niekorzystnych następstw zdarzeń w sferze psychiki poszkodowanego (zob. wyr. SN z dnia 8 czerwca 2011 r. I P 275/10, Lex 1164114). Zwraca się również uwagę, że z uwagi na kompensacyjny charakter zadośćuczynienia jego wysokość musi przestawiać wartość ekonomiczną, adekwatną do warunków gospodarki rynkowej (zob. wyr. SN z dnia 10 marca 2006 r., IV CSK 245/07, OSNC 2006 nr 10, poz.175).

Zestawiając powyższe z treścią uzasadniania Sądu I instancji stwierdzić należy, że Sąd ten prawidłowo przyjął, że dla określania wysokość zadośćuczynienia znaczenie ma rodzaj, natężenie i czas trwania doznanych przez niego cierpień fizycznych oraz psychicznych wynikłych faktycznego pozbawienia go wolności. Błędnie jednak uznał, że kwota 2.100 zł stanowi sumę odpowiednią za krzywdę wynikłą z niewątpliwie niesłusznego aresztowaniem wnioskodawcy.

Zważyć jednak należy, że wnioskodawca nie był dotychczas karany, tak więc pobyt w warunkach izolacji więziennej stanowił dla niego szczególny rodzaj dolegliwości. Umieszenie go pośród innych osób, w tym również oskarżonych o ciężkie przestępstwa, było dla niego przeżyciem bardzo traumatycznym. Zważyć przy tym należy, iż najtrudniejszy dla osadzonego jest pierwszy okres pozbawienia wolności. Łączy się z nim bowiem bardzo wysoki poziom stresu, który wynika z poczucia niepewności oraz silnego napięcia nerwowego. Nie bez znaczenia pozostaje również długość okresu pozbawienia wolności. Oczywistym jest bowiem, że im jest on dłuższy, tym większe jest poczucie krzywdy wynikłej z niesłusznego pozbawienia wolności. Okoliczności te w sposób jednoznaczny rzutują na rozmiar wyrządzonej wnioskodawcy krzywdy. Zasądzona zaskarżony wyrokiem kwota 2.100 zł nie czyni jej zadość. Biorąc bowiem pod uwagę rozmiar doznanych przez niego cierpień (zwłaszcza psychicznych) należało ją podwyższyć do 8.000 zł. Dopiero taka kwota jawi się jako odpowiednia, przedstawiająca wartość ekonomiczną, adekwatną do warunków gospodarki rynkowej. Z tych względów należało zmienić zaskarżony wyrok i podwyższyć kwotę zasądzonego na rzecz wnioskodawcy zadośćuczynienia o 5.900 zł.

Nnie ma dowodów na to (a przynajmniej nie wskazał ich wnioskodawca), że w następstwie tymczasowego aresztowania, w istotny sposób pogorszył się stan zdrowia wnioskodawcy (tj., że zapadł on na depresję oraz, że stale korzysta z pomocy medycznej).

Z książeczki zdrowia osadzonego wynika, że w trakcie pobytu w areszcie śledczym, korzystał on z pomocy lekarskiej. Trudno jednak uznać, aby stwierdzone w niej dolegliwości takie jak dna moczanowa, czy nadciśnienie tętnicze (poza wzmiankowanymi przez wnioskodawcę kłopotami ze snem, wskazującymi na bardzo wyzyski poziom stresu), wynikają z tymczasowego aresztowania. Są to przypadłości, na które cierpiał on jeszcze przed osadzeniem, tak więc nie mogą być uznane za następstwo wykonywania izolacyjnego środka zapobiegawczego, a tym samym nie mogą być brane pod uwagę, przy miarkowaniu należnego mu zadośćuczynienia.

Skarżący nie przedstawił również dowodów na to, że po opuszczeniu Aresztu Śledczego korzysta z konsultacji lekarskich. Trudno zatem uznać ten argument, za okoliczność uzasadniającą zamianę zaskarżonego wyroku.

Jak to już wyżej wskazano zadośćuczynienie, o którym mowa w art. 552§1 i 4 k.p.k. dotyczy krzywdy wynikłej z niewątpliwie niesłusznego aresztowania (lub zatrzymania), nie zaś z faktu przedstawienia określonej treści zarzutu. Tak więc w ramach niniejszego postępowania nie może być kompensowana krzywda wynikła z tego, że „ z uwagi na postawienie mu zarzutu psychicznego znęcania się nad żoną, wszyscy sąsiedzi odwrócili się od poszkodowanego i unikają kontaktu z nim”. Utrata dobrego imienia powinna bowiem wynikać z tymczasowego aresztowania (zatrzymania lub skazania).

Z zeznań T. L. (współwłaściela Gospodarstwa Rolnego (...) S.C.) oraz I. M. (prezes firmy (...)) - kontrahentów wnioskodawcy - wynika, że osoby te nadal z nim współpracują, tak więc tymczasowe aresztowanie nie miało wpływu na ich wzajemne relacje. Ponadto Sąd Okręgowy słusznie wskazał, że z akt śledztwa wynika, iż działania podejmowane przez wnioskodawcę jeszcze przed jego tymczasowym aresztowaniem, mogły mieć wpływ na jego opinię w środowisku (zob. np. k.10 akt śledztwa). Nie można zatem jednoznacznie stwierdzić, że to tymczasowe aresztowanie spowodowało utratę dobrego imienia wnioskodawcy.

Niezależnie od powyższego stwierdzić należy, że oczywiście rację ma skarżący twierdząc, że w małym, lokalnym środowisku, w którym wszyscy mieszkańcy się znają i utrzymują bliskie relacje, tymczasowe aresztowanie może stanowić odium, które osobę nim dotkniętą naraża na krytykę, szykany i separację ze społeczeństwa, niemniej jednak, w tym samym środowisku, wyrok stwierdzający niesłuszność takiego aresztowania (zatrzymania, skazania), odium to może w istotny sposób zmniejszyć. Jak była już mowa o tym wyżej z relacji osób zawodowo współpracujących z wnioskodawcą wynika, że jego tymczasowe aresztowanie nie miało wpływu na dalszą współpracę (przede wszystkim nie spowodowało jej zerwania).

Natomiast wbrew zarzutom skarżącego Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił wysokość wyrządzonej oskarżonemu szkody majątkowej.

Nie jest prawdą, że Sąd meriti nie wziął pod uwagę załączonych przez wnioskodawcę dowodów w postaci faktur VAT. Faktury te zostały zaliczone w poczet materiału dowodowego przedmiotowej sprawy. Żaden z przeprowadzonych na rozprawie dowodów nie wskazuje, że tuż przed aresztowaniem faktyczny dochód wnioskodawcy oscylował w granicach 20.000 złotych brutto miesięcznie.

Nie dowodzą tego załączone do akt sprawy faktury. Wskazują one na wysokość uzyskiwanych przez wnioskodawcę przychodów (obejmują zarówno wynagrodzenie za wykonaną usługę, jak też nakłady poniesione w związku z jej wykonaniem tzw. koszt materiałów). Tymczasem szkodę stanowi utracony przez wnioskodawcę dochód. Wysokość utraconego dochodu Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił na podstawie informacji Naczelnika Urzędu Skarbowego w G. - o czym szerzej w dalszej części uzasadnienia.

Prawdą jest, że bezpośrednio przed zatrzymaniem, wnioskodawca prowadził działalność gospodarczą z zakresu transportu międzynarodowego, a także przyjmował zlecenia naprawy pojazdów rolniczych i mechanicznych, których dokonywał wspólnie ze swoim pracownikiem oraz innymi osobami, działającymi na podstawie umowy zlecenia. Zgadza się również to, że wskutek tymczasowego aresztowania nie wywiązał się należycie z przyjętych na siebie zobowiązań (przyznali to przesłuchani na rozprawie świadkowie). Niemniej jednak Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił, że umowy, na które powoływał się wnioskodawca, w celu uprawdopodobnienia wysokości poniesionej szkody, zostały sporządzone w związku z ubieganiem się przez niego o kredyt bankowy. Nie stanowią one zatem odzwierciedlenia rzeczywistej wysokości utraconych przez niego dochodów. Podstawę rozliczeń stron stanowiły bowiem wyłącznie faktury wystawiane w związku z wykonaniem określonych napraw. Był to przyjęty przez strony sposób wzajemnych rozliczeń.

Szkodę wnioskodawcy stanowi zatem suma utraconych przez niego dochodów, które uzyskałby on, gdyby nie zaistniało zdarzenie, z którego szkoda wynika (a więc, gdyby go nie aresztowano).

Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił, że na skutek tymczasowego aresztowania wnioskodawca utracił dochód nie większy niż 2.655 zł. (co odpowiada ¾ jego miesięcznych dochodów). Skoro bowiem nie udowodnił on, że w tym okresie, mógł liczyć na wyższe niż dotychczas osiągane dochody, to tym samym, za podstawę ich ustalenia, należało przyjąć zwykle osiągane przez niego dochody. Ich wysokość wynika z informacji Naczelnika Urzędu Skarbowego w G.. Z informacji tej wynika, że z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej w roku 2011 wnioskodawca uzyskał dochód w łącznej kwocie 42.484,78 zł. Odpowiada to miesięcznemu dochodowi w kwocie 3.540,39 zł. Skoro zatem wnioskodawca był pozbawiony wolności przez okres 24 dni, to tym samym utracony przez niego dochód nie był większy niż 2.655 zł. (Sąd Okręgowy słusznie przyjął, że stanowi on ¾ tej sumy). Taka też kwota została mu zasądzona tytułem odszkodowania. Brak jest zatem podstaw do korekty rozstrzygnięcia w tym zakresie.

Mając to wszystko na względzie orzeczono jak na wstępie.

O kosztach postępowania rozstrzygnięto na zasadzie art.554§2 k.p.k. O wynagrodzeniu dla pełnomocnika Wnioskodawcy orzeczono na podstawie przepisów Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 października 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenie przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U.2005.219.1872 ze zm.).