Sygn. akt IV Ua 21/15

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 września 2015r.

Sąd Okręgowy w Elblągu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Grażyna Borzestowska

Sędziowie: SO Renata Żywicka

SO Tomasz Koronowski (spr.)

Protokolant : st. sekr. sądowy Łukasz Szramke

po rozpoznaniu w dniu 25 września 2015r. w Elblągu

na rozprawie sprawy z odwołań M. K. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E.

z dnia 18 lipca 2013r., znak: (...)

i z dnia 12 sierpnia 2013r., znak: (...)

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia i zasiłek chorobowy

na skutek apelacji wniesionej przez pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Elblągu

z dnia 10 marca 2015r., sygn. akt IVU 482/13

I.  oddala apelację,

II.  zasądza od pozwanego na rzecz ubezpieczonej kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za instancję odwoławczą.

Sygn. akt IV Ua 21/15

UZASADNIENIE

Ubezpieczona M. K. (1) wniosła do Sądu Rejonowego w Elblągu odwołanie od decyzji pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E. z dnia 18 lipca 2013r. znak (...), na mocy której zobowiązano ją do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego za okres od dnia 6 kwietnia 2013r. do dnia 5 maja 2013r. wraz z odsetkami, oraz od decyzji z dnia 12 sierpnia 2013r. znak; (...) którą odmówiono jej prawa do zasiłku chorobowego za okres od dnia 1 lipca 2013r. do dnia 13 sierpnia 2013r. W uzasadnieniu odwołań skarżąca wskazała, że nie wykonywała pracy w okresie orzeczonej niezdolności do pracy, a składki opłaciła w należytej wysokości.

W odpowiedziach na odwołania ZUS wniósł o ich oddalenie i zasadzenie kosztów zastępstwa procesowego wskazując, że podtrzymuje stanowisko przedstawione w uzasadnieniach zaskarżonych decyzji.

Sąd Rejonowy w Elblągu połączył w/w sprawy do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia. Wyrokiem z dnia 10 marca 2015r. Sąd ten zmienił zaskarżone decyzje w ten sposób, że zarówno uchylił nałożony na ubezpieczoną obowiązek zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego, jak i przyznał prawo do zasiłku chorobowego na dalszy okres, tj. od dnia 1 lipca 2013r. do dnia 13 sierpnia 2013r. Ponadto zasądzono na rzecz ubezpieczonej koszty zastępstwa procesowego.

Sąd Rejonowy oparł się na następujących ustaleniach: skarżąca podlegała ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, w ramach której prowadziła sklep spożywczy w T.. W ramach tego ubezpieczenia objęta była również dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. W swoim sklepie ubezpieczona świadczyła pracę osobiście i zatrudniała jedną osobę – brata M. K. (2). Gdy ubezpieczona dowiedziała się, że jest w ciąży i otrzymała zwolnienie lekarskie od dnia 6 kwietnia 2013r., zatrudniła na stanowisku sprzedawcy od dnia 8 kwietnia 2013r. swoją siostrę E. C.. Umowę o pracę z E. C. przygotował księgowy K. B., zaś wszelkie dokumenty niezbędne do zatrudnienia nowego pracownika przywiózł ubezpieczonej do domu jej partner R. K.. Szkolenie BHP przeprowadził M. W., a szkolenie stanowiskowe M. K. (2). Oprócz podpisania dokumentów związanych z zatrudnieniem nowego pracownika ubezpieczona nie wykonywała żadnych innych czynności.

W rozważaniach Sąd I instancji wskazał, że dokonując swych ustaleń faktycznych, opierał się na niekwestionowanej przez strony dokumentacji medycznej pod postacią zaświadczenia o okresowej niezdolności do pracy skarżącej w spornym okresie, potwierdzenia przelewu należności na składki na ubezpieczenie społecznego. Dokumentacja ta nie była kwestionowana w toku postępowania, co do okoliczności, które z niej wynikają. W toku postępowania nie ujawniły się również żadne takie informacje, które podważałyby wiarygodność tych dowodów.

Dodatkowo Sąd Rejonowy ustalił fakty istotne dla rozstrzygnięcia w oparciu o zeznania świadków E. C., R. K., M. K. (2), M. W., K. B.. przyjęto, że ich zeznania mają kluczowe znaczenie dla weryfikacji wersji przedstawianej w toku postępowania przez ubezpieczoną co do zakresu wykonywanych prze nią czynności po uzyskaniu zwolnienia lekarskiego. Zeznania te są ze sobą zgodne i korelują wzajemnie. Potwierdzają w tym zakresie wersję prezentowaną przez skarżącą, z której wynika, że nie świadczyła pracy ani nie wykonywała czynności mogących pozbawić ją prawa do zasiłku chorobowego. Wykonywała jedynie czynności o charakterze incydentalnym, związane z koniecznością zapewnienia odpowiedniej obsady prowadzonego sklepu w obliczu jej niedyspozycji, uniemożliwiającej osobiste wykonywanie pracy zarobkowej w charakterze sprzedawcy. Świadkowie zgodnie zeznali, że ubezpieczona nie stawiła się w sklepie, że nie prowadziła szkolenia, nie wypłacała wynagrodzenia, nie była obecna w siedzibie firmy zajmującej się obsługą kadrowo-księgową jej działalności. Sąd I instancji nie podzielił stanowiska pozwanego, że ubezpieczona wykonywała pracę w okresie orzeczonej niezdolności do pracy. Bezsporne jest, że ubezpieczona podpisała jedynie dokumenty niezbędne do zatrudnienia pracownika zastępującego ją w czasie zwolnienia lekarskiego. Nie oznacza to jednak, że ubezpieczona wykonywała pracę zarobkową.

Wyjaśniono następnie, że ustalenia faktyczne stanowiące podstawę rozstrzygnięcia dokonywane muszą być przez Sąd w oparciu o rozważenie całokształtu materiału dowodowego. Nie mogą sprowadzać się do oceny i wyciągania wniosków w oparciu wyłącznie o powierzchowną ocenę. Przepis art. 233§1 kpc uprawnia Sąd do dokonania oceny wiarygodności i mocy dowodów wg własnego przekonania na podstawie wszechstronnego rozważenia materiału sprawy. Z tego wynika, że z jednej strony Sąd uprawniony jest do oceny tych dowodów wg własnego przekonania, z drugiej natomiast sam jest zobowiązany do wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Oczywiście powyższe uprawnienie nie stanowi przyzwolenia do oceny dowodów w sposób dowolny. W trakcie dokonywania tej oceny Sąd nie może pomijać zasad logiki, osiągnięć nauki, doświadczenia, czy też wyciągać wniosków nie wynikających z materiału dowodowego. Mając to na uwadze Sąd Rejonowy stanął na stanowisku, że zeznania prezentowane przez świadków w swym całokształcie przedstawiają logiczną całość, wyjaśniając, że ubezpieczona nie wykonywała pracy zarobkowej.

W tak ustalonym stanie faktycznym, który zdaniem Sądu I instancji jest logiczny i uzasadniony doświadczeniem życiowym, kwestią, która pozostała do oceny, jest stwierdzenie, czy tymi czynnościami ubezpieczona wykonywała pracę zarobkową lub wykorzystywała zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego celem. Konieczność ta determinowana była treścią przepisu art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (obecnie Dz.U. z 2014r. poz. 159 ze zmianami; dalej: ustawa zasiłkowa), zgodnie z którym ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Przepis ten przewiduje dwie niezależne od siebie podstawy odmowy prawa do zasiłku chorobowego, przy czym zaistnienie jednej z nich jest wystarczające do tego, by organ rentowy wydał decyzję o odmowie prawa do zasiłku za cały okres zwolnienia lekarskiego, w trakcie którego ziściła się zawarta w nim jedna z hipotez.

Ciężar wykazania tych okoliczności spoczywał na organie rentowym. Wynika to z treści przepisu art. 3 kpc, w myśl którego strony i uczestnicy postępowania obowiązani są dawać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajania czegokolwiek oraz przedstawiać dowody. Konsekwencją tej zasady w procesie jest treść art. 232 kpc, nakładającego na strony obowiązek wskazywania dowodów, z których wywodzą skutki prawne. Dodatkowo ustawodawca przewidział ściśle określony tryb dochodzenia przez ZUS do ustaleń, które zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej mogą stanowić podstawę odmowy prawa do zasiłku chorobowego dla ubezpieczonego. Zasady te ujęte zostały w art. 68 ustawy zasiłkowej, który w ustępie 2 przewidział delegację ustawową dla ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, po uzyskaniu opinii (...), do ustalenia trybu przeprowadzania kontroli wykorzystywania zwolnień lekarskich. Tryb ten znalazł swoją regulację w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lipca 1999r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich (Dz.U. z 1999r. Nr 65 poz. 743 ze zmianami). Zgodnie z treścią §5 ust. 1 pkt 1 i 2 tego rozporządzenia kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy z powodu choroby polega na ustaleniu, czy ubezpieczony w okresie orzeczonej niezdolności do pracy: 1) nie wykonuje pracy zarobkowej, 2) nie wykorzystuje zwolnienia lekarskiego od pracy w sposób niezgodny z jego celem. Z kontroli tej sporządzany jest protokół wedle ustalonego wzoru, w którym kontrolujący podaje, na czym polegało nieprawidłowe wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego od pracy. Protokół należy przedłożyć ubezpieczonemu w celu wniesienia przez niego uwag. W przypadku wystąpienia wątpliwości, czy zwolnienie lekarskie od pracy wykorzystywane było niezgodnie z jego celem, kwestię rozstrzyga właściwa jednostka organizacyjna Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, uzyskując w miarę potrzeby opinię lekarza leczącego i wydaje w razie sporu decyzję, od której przysługują środki odwoławcze określone w odrębnych przepisach (§9 i §10 ww. rozporządzenia).

Każda ze spraw powinna być rozpoznawana z uwzględnieniem okoliczności specyficznych dla konkretnego ubezpieczonego, a zatem zarzut niewłaściwego wykorzystania zwolnienia lekarskiego nie powinien być podnoszony bez dodatkowej analizy, na co nacisk kładzie podmiot organizujący zasady i tryb prowadzenia kontroli, nakazując w sytuacjach wątpliwych zasięgać opinii specjalistów, co w tym wypadku nie miało miejsca na etapie postępowania przed ZUS (a przynajmniej nie wynika to z załączonej dokumentacji oraz uzasadnienia zaskarżonej decyzji).

W ocenie Sądu Rejonowego organ rentowy nie wykazał także, że ubezpieczona wykonywała pracę zarobkową i (jak to ujęto w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji) wykorzystywała to zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego celem.

Sąd I instancji wyszedł z założenia, że dla dokonania subsumcji stanu faktycznego związanego z zawieraniem umowy o pracę z nowym pracownikiem nie można dochodzić automatycznie. W każdym przypadku niezbędna jest analiza konkretnego przypadku, a więc czy zatrudnienie pracownika jest niezbędne dla utrzymania działalności gospodarczej, czy przeprowadzenie procesu rekrutacji może być dokonane z pominięciem chorego ubezpieczonego, np. przez osobę współpracującą, pełnomocnika, itp. Jest to konsekwencją przyjętej w orzecznictwie Sądu Najwyższego definicji pracy zarobkowej, na potrzeby stosowania art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej. W ramach sposobu interpretacji tego pojęcia przyjmuje się, że „pracą zarobkową” jest wszelka aktywność ludzka, która zmierza do uzyskania zarobku, nawet gdyby miała ona polegać na czynnościach nieobciążających organizmu ubezpieczonego w istotny sposób. Takie definiowanie pracy zarobkowej wypływa z konieczności ścisłego stosowania przepisów prawa ubezpieczeń społecznych, w którym przeważa - z uwagi na bezwzględnie obowiązujący charakter norm prawnych - formalistyczne ujęcie uprawnień ubezpieczonych. Z drugiej jednak strony wyraźnie zaznacza się w orzecznictwie Sądu Najwyższego koncepcja, która nie uznaje za taką pracę pewnych czynności składających się na pracę zarobkową, do których nie znajduje zastosowania dyspozycja art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Dopuszczalne jest bowiem wykonywanie czynności "sporadycznie" oraz "o formalnym charakterze". Właśnie sporadyczność i charakter tych czynności muszą wynikać z ustaleń faktycznych dokonanych przez sądy pierwszej i drugiej instancji Jeżeli czynności będą częste lub powtarzalne bądź - gdy będą miały charakter merytoryczny - związany z zapewnieniem prawidłowego funkcjonowania przedsiębiorstwa, ubezpieczony traci prawo do zasiłku. Ponadto, podejmowane przez osobę pobierającą zasiłek czynności muszą być wymuszone okolicznościami. (powołano tu wyroki Sądu Najwyższego I UK 370/04 z dnia 5 kwietnia 2005r., II UK 10/07 i z dnia 6 lutego 2008r., II UK 44/06 z dnia 15 czerwca 2007r.).

Stosując się do tych dyrektyw Sąd Rejonowy uznał, że specyfika funkcjonowania sklepu spożywczego prowadzonego przez skarżącą, dotychczasowa dwuosobowa obsada, uzasadniały podjęcie przez skarżącą czynności polegającej na podpisaniu dokumentów związanych z zatrudnieniem nowego pracownika. Była to czynność incydentalna, wymuszona okolicznościami, której nikt za ubezpieczoną nie był w stanie wykonać. Skutki zaniedbań w tym zakresie mogłyby rzutować na dalsze funkcjonowanie sklepu.

Warto też zwrócić uwagę na to, że z kompleksowej analizy uzasadnienia orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2008r., sygn. III UK 11/08 wynika, że Sąd Najwyższy wyraźnie wskazuje tam, że dla stwierdzenia, czy przedsiębiorca w okresie orzeczonej niezdolności do pracy wykonuje zakazaną pracę zarobkową, konieczna jest relatywizacja zachowań podejmowanych przez ubezpieczonego w czasie pobierania zasiłku chorobowego do rodzaju działalności oraz sposobu, w jaki jest ona prowadzona normalnie. Ustalony w toku postępowania stan faktyczny w ocenie Sądu I instancji wyraźnie wskazuje, że czynność, którą wykonywała ubezpieczona, miała charakter niestandardowy i podjęta została jednoznacznie dla utrzymania prowadzenia tej działalności, w której zawsze usługi świadczone były przez dwie osoby. W niniejszej sprawie okolicznością oczywistą jest, że zmniejszenie obsady z dwóch osób do jednej ewidentnie wpływa na zmniejszenie wydajności sklepu w obsłudze klientów i godzinach jego otwarcia.

Mając powyższe na uwadze zdaniem Sądu Rejonowego nie zachodziły okoliczności, które uzasadniałyby stosowanie art. 17 ust. 1 wobec ubezpieczonej.

Zaznaczono ponadto, że organ rentowy w żaden sposób wiarygodnie nie wykazał, aby ubezpieczenie chorobowe skarżącej ustało z mocy prawa z dniem 1 kwietnia 2013r. z uwagi na opłacenie składki w wysokości od pomniejszonej podstawy wymiaru. Tymczasem ubezpieczona przedstawiła potwierdzenia wpłat we właściwej wysokości, z uwzględnieniem faktu korzystania z zasiłku chorobowego, wydruki ze swego konta, stanowiące potwierdzenie wykonania operacji opłacenia składek na ubezpieczenie społeczne z dnia 7 sierpnia 2013r.

Stąd też Sąd I instancji na zasadzie art. 477 14§2 kpc zmienił zaskarżone decyzje. O kosztach zastępstwa procesowego orzeczono na podstawie przepisu art. 98 kpc w związku z art. 108 kpc i §11 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez Skarb Państwa z urzędu.

Pozwany złożył apelację od opisanego wyroku, zaskarżając go w całości i zarzucając:

1. naruszenie prawa materialnego w szczególności:

– art. 17 ust 1 ustawy zasiłkowej poprzez przyjęcie, że skarżąca w dniach 6-8 kwietnia 2013r. nie wykonywała czynności stanowiących wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego celem,

– art. 6 ust 1 ustawy zasiłkowej poprzez przyznanie prawa do zasiłku za sporny okres pomimo ustania ubezpieczenia chorobowego,

– art. 18 ust 9-10 i art. 14 ust 2 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (obecnie Dz.U. z 2015r. poz. 121 ze zmianami; dalej: ustawa systemowa) poprzez przyjęcie, że ubezpieczenie chorobowe skarżącej nie ustało z dniem 1 kwietnia 2013r. i ubezpieczona mogła pomniejszyć składkę za miesiąc kwiecień i maj 2013r. pomimo braku prawa do zasiłku chorobowego za okres od 6 kwietnia 2013r. do 5 maja 2013r., a przede wszystkim, że ubezpieczona mogła pomniejszyć składkę za miesiąc kwiecień 2013r. pomimo wykazania wyższej niż minimalna podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie;

2. naruszenie prawa procesowego, w szczególności art. 233§1 kpc poprzez wadliwą i dowolną ocenę dowodów polegającą na ustaleniu istotnych okoliczności sprawy sprzecznie ze stanem rzeczywistym.

Wskazując na powyższe zarzuty pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy, polegające na oddaleniu odwołania, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu apelacji pozwany podniósł, że Sąd Rejonowy dokonał oceny materiału dowodowego wybiórczo, z pominięciem istotnych okoliczności w sprawie, a więc z naruszeniem art. 233 kpc. Sąd I instancji swoje ustalenia odnośnie konkretnych czynności, z których pozwany wywodził wykonywanie przez ubezpieczoną pracy zarobkowej i wykorzystywanie zwolnienia niezgodnie z jego celem, tj. podpisania umowy o pracę i przeprowadzenia instruktażu stanowiskowego, oparł się na zeznaniach świadków, którzy są krewnymi ubezpieczonej i jednocześnie jej pracownikami, a także na zeznaniach jej konkubenta. W związku z tym w ocenie pozwanego są to osoby zainteresowane korzystnym rozstrzygnięciem dla ubezpieczonej, a zatem ocena wiarygodności ich zeznań powinna zostać dokonana z uwzględnieniem tego faktu, a ich wypowiedzi winny być konfrontowane z pozostałym materiałem dowodowym w sprawie. Niewątpliwie natomiast dokonując oceny zeznań świadków Sąd pominął okoliczność, że twierdzeniom, jakoby instruktaż stanowiskowy przeprowadził brat ubezpieczonej M. K. (2), przeczy dokument w postaci karty szkolenia wstępnego załączony do akt sprawy (k.28 akt organu rentowego), jak również oświadczenie wnioskodawczyni złożone w odwołaniu: „W dniu 6.04.2013r. podpisałam z E. C. umowę o pracę, a w dniach 8 i 9 kwietnia 2013r. przeprowadziłam instruktaż stanowiskowy z nowo zatrudnionym pracownikiem". Wersję, co do tego, że to brat, a nie ona przeprowadził instruktaż stanowiskowy pracownika, ubezpieczona zmieniła dopiero na rozprawie. Zdaniem pozwanego, czynności podejmowane przez ubezpieczoną, związane z zatrudnieniem pracownika miały na celu osiągnięcie zarobku i stanowiły wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego przeznaczeniem.

W piśmiennictwie podnosi się, że pojęcie "pracy zarobkowej" jest bardzo pojemne i mające odniesienie do różnych sytuacji - stąd wielokrotnie konkretne stany faktyczne rozstrzygane były przed sądem i jednocześnie stawały się przedmiotem odmiennej oceny przez różne składy sądów niższych instancji, a także przez Sąd Najwyższy. W orzecznictwie Sądu Najwyższego daje się jednak zauważyć przewaga stanowiska rygorystycznego, uznającego za "pracę zarobkową" - każdy, bez wyjątku, przejaw aktywności zmierzającej do uzyskania zarobku, bez względu na to, czy stanowi to obciążenie organizmu wykonującego tę pracę. W szeregu judykatów Sąd Najwyższy opowiedział się za utratą prawa do zasiłku chorobowego w sytuacji podejmowania czynności związanych z prowadzoną działalnością w trakcie przebywania na zasiłku chorobowym, (por. Agnieszka Rzetecka-Gil Glosa do wyroku SN z dnia 15 czerwca 2007 r., II UK 223/06).

Ponadto pozwany nie zgodził się z Sądem Rejonowym, że organ rentowy w żaden sposób wiarygodnie nie wykazał, aby ubezpieczenie skarżącej ustało z mocy prawa z dniem 1 kwietnia 2013r. Istotnym jest w przedmiotowej sprawie, że skarżącej nie przysługiwało prawo do pomniejszenia składki na ubezpieczenie nie tylko z powodu zaistnienia przesłanek do odmowy prawa do zasiłku chorobowego na podstawie art. 17 ust 1 ustawy zasiłkowej, ale również wobec wykazania podstawy wymiaru składki różnej od najniższej. Artykuł 18 ust 9 i 10 ustawy systemowej stanowi bowiem, że za miesiąc, w którym nastąpiło odpowiednio objęcie ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi lub ich ustanie i jeżeli trwały one tylko przez część miesiąca, kwotę najniższej podstawy wymiaru składek zmniejsza się proporcjonalnie, dzieląc ją przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca i mnożąc przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniu. Zasady zmniejszania najniższej podstawy wymiaru składek, o których mowa w ust. 9, stosuje się odpowiednio w przypadku niezdolności do pracy trwającej przez część miesiąca, jeżeli z tego tytułu ubezpieczony spełnia warunki do przyznania zasiłku.

W ocenie apelanta z powyższego przepisu wynika niezbicie, że prawo do pomniejszenia składki za okres zasiłku chorobowego przysługuje tylko osobom wykazującym najniższą podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie. Tak też orzekł Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z dnia 11 czerwca 2014r. sygn. akt III AUa 361/14, wskazując że możliwość korekty występuje tylko w przypadku, gdy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą była ustalona (zadeklarowana) w wysokości 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, o którym mowa w ust. 8 art. 18 ustawy. Tymczasem wskazana przez ubezpieczoną podstawa wymiaru składki za miesiąc kwiecień to kwota 1.537,63 zł (dowód: wydruk imiennego raportu miesięcznego ZUS RCA za miesiąc 04/2013). Za miesiąc styczeń i luty 2013r. wnioskodawczyni wykazała podstawę wymiaru w wysokości 8.775,55 zł, za miesiąc marzec 2013r. - 9.225,75 zł (dowód: wydruk karty wypłat zasiłku chorobowego - akta ZUS k. 24). Pełna wysokość podstawy wymiaru w 2013r. wynosiła dla przedsiębiorców kwotę 2.227,80 zł. W przypadku pomniejszenia o okres zwolnienia lekarskiego (25 dni) wyniosłaby 371,30 zł (2227,80 : 30 x 5). Ubezpieczona wykazała więc nieprawidłową (zaniżoną) podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne za kwiecień 2013r. i w związku z tym opłaciła składkę za ten miesiąc w zaniżonej wysokości, a zatem słusznie organ rentowy podawał w zaskarżonych decyzjach, że ubezpieczenie chorobowe Pani K. ustało z dniem 1 kwietnia 2013r.

Na rozprawie pozwany wniósł ponadto o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.

Ubezpieczona wniosła o oddalenie apelacji pozwanego i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja podlegała oddaleniu, gdyż nie zawierała zarzutów, które skutecznie mogłyby podważyć zaskarżone rozstrzygnięcie.

Wstępnie należy odnieść się do zarzutu naruszenia art. 18 ust 9-10 w związku z art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej i art. 6 ust. 1 ustawy zasiłkowej, gdyż jego zasadność niweczyłaby a priori potrzebę rozważania prawa skarżącej do zasiłku chorobowego, skoro nie podlegałaby ona ubezpieczeniu chorobowemu. Wynika to właśnie z art. 6 ust. 1 ustawy zasiłkowej, zgodnie z którym zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego.

W ocenie Sądu Okręgowego zarzut ten jest nieuzasadniony. Wprawdzie wykładnia językowa przytoczonych wyżej art. 18 ust. 9 i 10 ustawy systemowej przemawiałaby za stanowiskiem pozwanego, jednak oparty na niej pogląd Sądu Apelacyjnego w Lublinie, wyrażony w wyroku z dnia 11 czerwca 2014r. w sprawie III AUa 361/14, ma charakter odosobniony. Sąd Okręgowy nie podziela takiego kierunku wykładni omawianych przepisów, przychylając się do poglądu przeciwnego, prezentowanego w szeregu orzeczeń innych sądów, ostatnio np. w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 28 kwietnia 2015r. w sprawie III AUa 104/14. Pogląd organu rentowego, zgodnie z którym ustawodawca wyraźnie precyzuje w art. 18 ust. 9 ustawy systemowej, że prawo do proporcjonalnego zmniejszenia podstawy wymiaru składek mają tylko te osoby prowadzące pozarolniczą działalność, które opłacają składki na ubezpieczenia społeczne od najniższej podstawy wymiaru składek, nie zasługuje na aprobatę. Zaprezentowanej przez organ rentowy interpretacji sprowadzającej się jedynie do literalnego odczytania treści przepisów nie sposób zaakceptować. Wymowa tego przepisu jest bowiem inna co wyjaśnił Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku dnia 17 maja 2011r. w sprawie III AUa 2177/10, czy z dnia 9 lipca 2009r. w sprawie III AUa 908/09 (LEX nr 1213894). Tożsamy pogląd, z akceptacją dla wskazanych powyżej orzeczeń, zaprezentował Sąd Apelacyjny w Poznaniu w sprawie III AUa 1510/12 (LEX nr 1324852). Również w ocenie Sądu Okręgowego omawiane przepisy nie odbierają ubezpieczonym, którzy zadeklarowali składkę na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w rozmiarze przekraczającym ustawowe minimum, prawa do proporcjonalnego zmniejszenia podstawy wymiaru składki w miesiącu, w którym nastąpiło objęcie ubezpieczeniem, bądź w przypadku niezdolności do pracy trwającej przez część miesiąca. Skoro prawo takie zachowują osoby deklarujące minimalną podstawę wymiaru składek, to tym bardziej winni z niego korzystać także ubezpieczeni wnoszący składki wyższe od minimalnych. Przyjęcie odmiennego stanowiska prowadziłoby do naruszenia zasady równego traktowania wszystkich ubezpieczonych w zakresie obowiązku opłacania i obliczania wysokości składek na ubezpieczenie społeczne. Regulacja zawarta w art. 18 ust. 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych miała na celu uniknięcie wątpliwości co do możliwości pomniejszenia składek zadeklarowanych w kwocie minimalnej w wypadku zaistnienia określonych w nich przesłanek. Brzmienie art. 18 ust. 9 ustawy systemowej nie daje podstaw do akceptacji stanowiska co do braku możliwości proporcjonalnego pomniejszenia składek na ubezpieczenia społeczne przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą i deklarujące ich podstawę wymiaru w kwocie wyższej od minimalnej.

W konsekwencji nie można było przyjąć, że zadeklarowanie przez ubezpieczoną proporcjonalnej podstawy składek za kwiecień 2013r. i w związku z tym zapłata składki odpowiadającej takiej tylko podstawie wymiaru, wyklucza skarżącą z ubezpieczenia chorobowego. Nie zaistniały bowiem tym samym przesłanki z art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej, zgodnie z którym dobrowolne ubezpieczenie chorobowe osób prowadzących pozarolniczą działalność ustaje albo od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie, albo – jeżeli za część miesiąca został pobrany zasiłek – ubezpieczenie takie ustaje od dnia następującego po dniu, za który zasiłek ten przysługuje.

W związku z omówieniem zarzutu naruszenia art. 17 ust 1 ustawy zasiłkowej należy odnieść się do zarzutu dotyczącego naruszenia prawa procesowego, jako że prawidłowe ustalenie stanu faktycznego sprawy jest warunkiem wstępnym właściwego zastosowania wskazanego tu przepisu prawa materialnego.

W ocenie Sądu Okręgowego Sąd Rejonowy poczynił w niniejszej sprawie prawidłowe ustalenia faktyczne w zakresie wystarczającym dla rozstrzygnięcia. Sąd odwoławczy aprobuje ustalenia co do przebiegu ubezpieczenia oraz zakresu i sposobu prowadzenia przez ubezpieczoną działalności gospodarczej, jak i okoliczności zawarcia umowy o pracę. Również dokonana ocena prawna w kontekście art. 17 ust. 1 i 68 ustawy zasiłkowej, poparta szczegółowymi i dogłębnymi rozważaniami, nie nasuwa zastrzeżeń co do właściwej wykładni przepisów prawa oraz ich prawidłowego zastosowania. Wobec tego zbędnym jest ich szczegółowe powtarzanie w niniejszym uzasadnieniu (tak postanowienie SN z dnia 22 kwietnia 1997r., II UKN 61/97; wyrok SN z dnia 5 listopada 1998r., I PKN 339/98). Trzeba natomiast zaznaczyć, że wprawdzie istotnie – w świetle treści uzasadnienia odwołań – mogła budzić wątpliwości ocena co do tego, kto przeprowadził szkolenie stanowiskowe E. C., jednak okoliczność ta nie miała wpływu na ostateczną ocenę prawidłowości zaskarżonego wyroku. Wynika to stąd, że zdaniem Sądu Okręgowego nawet w sytuacji, gdyby to skarżąca, a nie jej brat, przeprowadziła to szkolenie, nie można by uznać takiego zachowania za naruszenie zasad korzystania ze zwolnienia lekarskiego w świetle specyfiki prowadzonej przez ubezpieczoną działalności, tj. małego sklepu z obsadą dwuosobową, w którym zatrudnienie kolejnego pracownika ma charakter zdarzenia szczególnego, wyjątkowego rodzaju.

W praktyce jedyną podstawą pozbawienia ubezpieczonej prawa do zasiłku chorobowego było przyjęcie przez pozwanego, że w odniesieniu do osób prowadzących działalność gospodarczą przez wykonywanie pracy zarobkowej rozumie się nie tylko wykonywanie konkretnej pracy, ale również wszelkie czynności związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, w czym mieści się m.in. zapewnienie skutecznego zastępstwa na czas niezdolności skarżącej do pracy. W ramach tych czynności kwestionuje się m.in. wydawanie osobistych poleceń przez krótki czas świeżo zatrudnionemu pracownikowi – bo na tym przecież polega instruktaż stanowiskowy – gdyż traktuje się również tego rodzaju aktywność jako wykonywanie pracy zarobkowej, będącej przesłanką utraty prawa do zasiłku chorobowego. Tymczasem art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej literalnie stanowi, że "ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia". Z cytowanego przepisu wynika więc, że pracownik traci przyznane prawo do zasiłku chorobowego, gdy - po pierwsze, korzystając ze zwolnienia lekarskiego wykonuje w tym okresie pracę zarobkową lub - po drugie, wykorzystuje zwolnienie w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia. Co prawda przez pracę zarobkową należy rozumieć wszelką pracę wykonywaną na każdej podstawie prawnej albo nawet bez takiej podstawy, niemniej jednak należy odróżniać "pracę zarobkową" wykonywaną jednoosobowo w ramach działalności gospodarczej, od formalnoprawnych czynności do jakich jest zobowiązany ubezpieczony jako pracodawca. W wyroku z dnia 5 października 2005r., I UK 44/05 (OSNP z 2006 r., nr 17 - 18, poz. 279), Sąd Najwyższy stwierdził, że "wykonywanie pracy zarobkowej w rozumieniu art. 17 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. polega na podjęciu działań stanowiących realizację obowiązków pracowniczych lub wynikających z innego stosunku prawnego obejmującego świadczenie pracy", niemniej jednak w ocenie Sądu Okręgowego pracami takimi w przypadku prowadzenia małego sklepu będzie wykonywanie konkretnych czynności związanych wprost z tą działalnością gospodarczą, tj. codzienny nadzór nad zatrudnionym pracownikiem, obsługa klientów, przyjmowanie i sprzedaż towaru itp. Nie stanowi natomiast takiej pracy zarobkowej uzyskiwanie w trakcie korzystania ze zwolnienia lekarskiego dochodów niepołączonych z osobistym świadczeniem pracy zwykłego rodzaju (w odniesieniu do typu prowadzonej działalności). W realiach niniejszej sprawy czynności polegające na nadzwyczajnych w działalności skarżącej czynnościach w postaci podpisania umowy o pracę z osobą, która miała zastąpić ubezpieczoną i ewentualnie udzieleniu jej instruktażu, na czym ma polegać praca tej osoby, to nie praca zwykłego rodzaju, która dotąd była wykonywana codziennie przez ubezpieczoną. Czynności te nie były więc ani pracą zarobkową w rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej, ani wykorzystaniem zwolnienia od pracy niezgodnie z jego celem, za które uważa się nieprzestrzeganie wskazań lekarskich, np. nakazu leżenia w łóżku, czy zakazu wykonywania różnych prac domowych, gdy się zważy, że celem zwolnienia od pracy jest odzyskanie przez ubezpieczonego zdolności do pracy.

Skoro żaden z zarzutów apelacji nie doprowadził do podważenia prawa ubezpieczonej do zasiłku chorobowego w obu omawianych okresach, z jednej strony nie zachodziły przesłanki z art. 66 ust. 2 ustawy zasiłkowej do żądania zwrotu już wypłaconego zasiłku, z drugiej zaś – do odmowy na podstawie art. 6 ust. 1 ustawy zasiłkowej prawa do wypłaty zasiłku za kolejny okres niezdolności do pracy. Skutkowało to oddaleniem apelacji na podstawie art. 385 kpc, gdyż zaskarżony wyrok odpowiada prawu.

O kosztach instancji odwoławczej orzeczono na podstawie art. 108§1 kpc, art. 98§1 i 3 kpc, art. 99 kpc oraz §11 ust. 2 (w brzemieniu sprzed dnia 1 sierpnia 2015r.) i §12 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. z 2013r. poz. 490 ze zmianami). Organ rentowy jest stroną przegrywającą w procesie dotyczącym dwóch decyzji w przedmiocie wypłaty świadczeń, jest więc obowiązany zwrócić ubezpieczonej koszty zastępstwa prawnego, które wynoszą 120 zł (dwie stawki minimalne po 60 zł).

SSO Tomasz Koronowski SSO Grażyna Borzestowska SSO Renata Żywicka