Sygn. akt I ACa 916/14

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 marca 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący	:	SSA Magdalena Pankowiec
Sędziowie	:	SSA Beata Wojtasiak SSO del. Dariusz Małkiński (spr.)
Protokolant	:	Urszula Westfal

po rozpoznaniu w dniu 19 marca 2015 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa U. K. i B. K.

przeciwko (...) S.A. w G. Oddział w O.

o zapłatę i nakazanie

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie

z dnia 20 sierpnia 2014 r. sygn. akt I C 67/13

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I w ten sposób, że oddala powództwo w tym zakresie;

II.  oddala apelację powodów w całości;

III.  zasądza od powodów solidarnie na rzecz pozwanego kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.

UZASADNIENIE

Powodowie : U. K. i B. K. wystąpili przeciwko pozwanemu : (...) S.A. w G. Oddziałowi w O. o zapłatę kwoty 84750 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 8 grudnia 2012 r. do dnia zapłaty a ponadto o nakazanie pozwanemu przesunięcia z ich działek o nr (...) słupa trakcji linii energetycznej wraz z zawieszoną linią średniego napięcia w sposób opisany w załączniku do pisma modyfikującego żądanie.

Pozwany (...) S.A. w G. Oddział w O. wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie na jego rzecz należnych kosztów procesu.

Sąd Okręgowy w Olsztynie w wyroku z dnia 20 sierpnia 2014 roku , wydanym w sprawie o sygn. akt : I C 67/13 , zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 5085 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 8 grudnia 2013 r. ( pkt I) ;oddalił powództwo w pozostałej części ( pkt II) ; zasądził od powodów na rzecz pozwanego kwotę 4295 zł tytułem zwrotu kosztów procesu ( pkt III ) i nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa- Sądu Okręgowego w Olsztynie kwotę 1002,77 zł, zaś od pozwanego kwotę 58,36 zł tytułem wyłożonych przez Skarb Państwa wydatków ( pkt IV ).

Rozstrzygnięcie powyższe zapadło na gruncie następujących ustaleń faktycznych i prawnych.

Powodowie są współwłaścicielami działek gruntu o numerach ewidencyjnych : (...) , położonych w (...), które obecnie przeznaczone są na cele zabudowy mieszkaniowej - jednorodzinnej. Grunty te nabyli na podstawie umowy zawartej w dniu 17 kwietnia 1996 r. od Skarbu Państwa , jako należące do byłego Państwowego Funduszu Ziemi. W chwili sprzedaży w planach gminnych działki były przeznaczone pod budownictwo mieszkalno- usługowe.

Na w/w działkach znajdują się urządzenia elektroenergetyczne pozwanego w postaci linii elektroenergetycznej SN 15 kV, które uniemożliwiają zabudowę działek na łącznej powierzchni 418,2 m.kw., natomiast przy innym wykorzystaniu nieruchomości powierzchnia wyłączona spod użytkowania wynosi 7,75 m.kw. Linie te zostały wybudowane przez poprzednika prawnego pozwanego w roku 1969 w ramach powszechnej elektryfikacji wsi. Pozwany nie posiada obecnie jakiegokolwiek orzeczenia (dokumentu) obrazującego tytuł prawny, uprawniający formalnie do korzystania z terenu , na którym zostały posadowione jego urządzenia.

Przy wykonywaniu robót budowlanych nie jest dopuszczalne sytuowanie stanowisk pracy, składowisk wyrobów i materiałów lub maszyn i urządzeń bezpośrednio pod napowietrznymi liniami lub w odległości mniejszej niż 5 m od skrajnych przewodów licząc w poziomie. Z kolei minimalna bezpieczna odległość od budynków wynosi 3,1 m od skrajnego przewodu linii.

Wysokość stawki rocznej czynszu dzierżawnego za 1 m 2 gruntu wskazanego w pozwie , możliwa do uzyskania w uczciwym obrocie , wynosi 2,5 - 3 zł za m 2 /rok, co stanowi bezpośrednią pochodną wartości nieruchomości i stopy zwrotu (kapitalizacji).

Powodom nie przysługuje wobec pozwanego skuteczne roszczenie z art. 222 § 2 k.c. Nabyli oni przedmiotowe działki od Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa zarządzającej w ramach swych ustawowych kompetencji mieniem Skarbu Państwa , w tym nieruchomością powodów , wcześnie wchodzącą w skład byłego Państwowego Funduszu Ziemi, co pozwala przyjąć , iż linie wysokiego napięcia zostały wybudowane na gruntach Skarbu Państwa.

Zgodnie z treścią art. 7 k.c., jeżeli określone skutki prawne zależą od dobrej lub złej wiary, domniemywa się dobrą wiarę. W tych warunkach to powodowie, chcąc wywieść korzystne dla siebie skutki prawne, czyli ustalenie , że do posadowienia linii przez przedsiębiorstwo państwowe na ich gruncie, który wcześniej stanowił własność Skarbu Państwa, doszło w sposób bezprawny, w szczególności wbrew zgodzie właściciela gruntu- winni okoliczność tę nie tylko podnieść , ale wobec takiego a nie innego stanowiska strony pozwanej- udowodnić, czego nie uczynili. Jest przy tym oczywiste, iż linie stały się elementem infrastrukturalnym zbywanych działek, zaś działka „macierzysta” stanowiła przedmiot własności Skarbu Państwa.

W niniejszej sprawie, z uwagi na fakt, że właścicielem nieruchomości należącej obecnie do powodów, na której były budowane urządzenia elektroenergetyczne, był w chwili budowy tych urządzeń Skarb Państwa, nie zachodziła potrzeba wydawania np. decyzji o wywłaszczeniu (na podstawie ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości - Dz. U. z 1974 r. Nr 10, poz. 64) i ograniczeniu praw właściciela – Skarbu Państwa ; nielogicznym więc byłoby formalne ograniczenie praw właściciela przez ten sam podmiot.

Następstwo prawne pozwanej Spółki po dotychczasowych posiadaczach urządzeń i linii objętych pozwem nie było kwestionowane. Jak wynika z modelu przekształceń własnościowych i wyposażania kolejnych podmiotów w majątek będący własnością Skarbu Państwa (zob. art. 5 ustawy z dnia 5 lutego 1993 r. O przekształceniach własnościowych niektórych przedsiębiorstw państwowych (…)) – nabycie urządzeń następowało w ramach przejęcia całych zorganizowanych części przedsiębiorstw, a zatem należy przyjąć, że wraz z przeniesieniem urządzeń i linii energetycznej następowało również przeniesienie posiadania w zakresie zbliżonym do posiadania służebności na nieruchomości, na której je posadowiono.

Zgodnie z ustawą z dnia 30 sierpnia 1996r. O komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (t.j. Dz.U. z 2002r., nr 171, poz. 1397) spółki wstępowały we wszystkie stosunki prawne, których podmiotem było przedsiębiorstwo państwowe, bez względu na charakter prawny tych stosunków.

Niewątpliwie Skarb Państwa, jako właściciel nieruchomości mógł posadowić na niej urządzenia energetyczne, których był właścicielem , zaś urządzenia elektroenergetyczne zostały zbudowane na nieruchomości będącej obecnie własnością powodów na podstawie ustawy z dnia 28 czerwca 1950 r. O powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli (Dz. U. z 1954 r. Nr 32, poz. 135 ze zm.).

Pozwana przedłożyła Sądowi pewne dokumenty techniczne dotyczące budowy linii energetycznej w rejonie S., co pozwala domniemywać, że inwestycja, w ramach której wzniesiono m.in. urządzenia energetyczne znajdujące się na nieruchomości powodów , prowadzona była legalnie. Przeciwny wniosek byłby trudny do zaakceptowania, choćby z punktu widzenia zasad logiki – wziąwszy pod uwagę zakres inwestycji oraz fakt, iż była ona prowadzona w oparciu o zatwierdzoną dokumentację.

Mając na uwadze wskazane okoliczności, w świetle przewidzianego w art. 7 k.c. domniemania dobrej wiary , należy uznać, że posadowienie urządzeń na przedmiotowej nieruchomości nastąpiło w sposób zgodny z prawem.

Sad Najwyższy w wyroku z dnia 14 11 2012 r. (II CSK 176/12) dał wyraz zapatrywaniu , że jeżeli poprzednikiem prawnym właściciela gruntu i właściciela urządzeń przesyłowych (art. 49 k.c.), przebiegających pod powierzchnią tego gruntu, w chwili ich instalacji, był ten sam podmiot prawa, to w procesie negatoryjnym o ich usunięcie (art. 222 § 2 k.c.), właściciel nieruchomości nie może skutecznie powoływać się na bezprawność zachowania następcy prawnego właściciela tych urządzeń ( Lex nr 1293941).

Roszczenie negatoryjne powodów nie zasługiwało również na uwzględnienie w kontekście dyspozycji art. 5 k.c. , ponieważ działka , na której zachodzi niemożność posadowienia budynku , została nabyta przez nich za symboliczną kwotę 205 zł, zatem z założenia była traktowana , szacowana i zbyta jako nieprzeznaczona pod zabudowę. Powodowie nabywając ją nie zamierzali żadną miarą wykorzystać jej jako budowlanej , czemu dali wyraz wznosząc budynek mieszkalny na innej działce, pozostałe zaś traktując pomocniczo.

Nakazywanie pozwanemu ponoszenia wysokich kosztów przeniesienia linii oraz tworzenie sytuacji w której miałby on dalej ponosić wysokie koszty zajęcia pasa drogowego na rzecz jednostki samorządu, byłoby w tych warunkach nie do pogodzenia z klauzulą zawartą w art. 5 k.c. i stanowiło nadużycie prawa.

Jakkolwiek posadowienie linii nie nastąpiło w sposób bezprawny, to jednak można wskazać na okoliczności, które przemawiają za zasądzeniem na rzecz powodów stosownego wynagrodzenia. Pozwana spółka była bezspornie informowana przez powodów o zmianie właściciela nieruchomości oraz wzywana do usunięcia linii, co miało miejsce w latach 90-tych ub. wieku.

W tym kontekście można uznać , iż pozwany i jego poprzednik byli świadomi tego, że sporne działki stanowią własność osób niepowiązanych w żaden sposób ze zbywcą z roku 1996 tj. Skarbem Państwa i tego , że nie zachodzi sytuacja istnienia jakiegokolwiek prawnego łącznika pomiędzy aktualnym właścicielem a posiadaczem służebności i jednocześnie właścicielem linii energetycznej.

Przewody i urządzenia pozwanego są nieusuwalne , stanowiąc część infrastruktury technicznej przedsiębiorstwa przesyłowego. Nawet jeśli zainstalowanie tych urządzeń nie powoduje degradacji gruntu albo nie zniweczy dotychczasowego jego przeznaczenia, to z reguły prowadzi do obniżenia walorów użytkowych gruntu, co dla właściciela jest równoznaczne z uszczerbkiem majątkowym mogącym wystąpić w zróżnicowanej postaci.

Posadowienie linii w ramach powołanej przez pozwanego ustawy nie daje trwałego prawa do bezpłatnego korzystania z nieruchomości.

W świetle cytowanego wcześniej orzeczenia Sądu Najwyższego "naruszenie własności w inny sposób, aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa, nie pozbawia właściciela prawa do domagania się wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu, względnie prawa do żądania ustanowienia na rzecz strony pozwanej takiej służebności za odpowiednim wynagrodzeniem.

Miarkując wysokość należnego powodom wynagrodzenia Sąd odniósł się do stawek określonych w uchwale Zarządu Powiatu S. z dnia 18 maja 2010 r., opierając się ostatecznie na opinii biegłej , z której wynika, że wartość czynszu rocznego za 1 m.kw. gruntu o przeznaczeniu zgodnym z ewidencyjnym przeznaczeniem spornych działek i faktycznym sposobem ich użytkowania wynosi 2,5 zł/m.kw./rok

Sąd w pełni podzielił tę opinię , ponieważ jest ona obszerna , logiczna, zupełna i jako taka stanowi w pełni miarodajne źródło wiedzy o realnej skali możliwych do uzyskania stawek czynszu za okres dochodzony pozwem tj. za lat 10 przed wniesieniem powództwa.

Biegła wskazała na brak bazy bezpośrednich danych o czynszach dzierżawnych w tym znaczeniu, że brak jest zarejestrowanych umów najmu czy dzierżawy nieruchomości, co uniemożliwia zastosowanie wprost stawek przyjmowanych w obrocie, czego zresztą strona powodowa nie kwestionowała.

Co więcej, biegła na rozprawie w sposób rzeczowy i przekonywujący przedstawiła przyjętą przez siebie metodologię polegającą na powiązaniu stawek czynszu z wartością nieruchomości, co jest metodą powszechnie stosowaną i ugruntowaną w praktyce szacowania czynszów, szczególnie , jeśli dla tego rodzaju nieruchomości brak jest bezpośrednich źródeł porównania w postaci zarejestrowanych , bądź w inny sposób dostępnych umów zawieranych w obrocie.

Opinia została uzupełniona poprzez podanie informacji o możliwości zabudowy pozyskane w Urzędzie Gminy S.. Zarzuty powodów kierowane do opinii ostać się nie mogły , w tym zarzut , iż biegła przy wycenie nie uwzględniła wpływu przebiegu linii na wartość nieruchomości.

Powodowie sami pozyskując wartości cen sprzedaży nieruchomości , czyniąc też własne wyliczenia dotyczące ich średniej, nie potrafili w sposób przekonujący uprawdopodobnić tego , że wyjściowa wartość średniej ceny 1 m.kw. działki byłaby znacząco wyższa od 50 zł/m.kw. zaś w zarzutach do opinii wskazali na dwie skrajne wartości tj. 45 zł i 74,- zł , co daje średnią 59,5 zł.

Sąd przyjął dla ustalenia wysokości czynszu tę ostatnią stawkę , mając na uwadze fakt , iż przedmiotem opinii nie jest wartość nieruchomości obliczana w oparciu o obligatoryjny, nakazany ustawą , operat szacunkowy , lecz jedynie czynsz , który z uwagi na brak bazy porównawczej jest szacowany w oparciu o czynniki i wskaźniki w pewnym sensie niedookreślone.

Wynagrodzenie z tytułu jakiejkolwiek niemożności korzystania z nieruchomości przez rok będzie stanowił wynik przemnożenia powierzchni pod słupem ( 4,5 m.kw. ) przez stawkę czynszu, co daje kwotę 13,50 zł w skali roku. Jeśli zaś chodzi o powierzchnię dotkniętą jedynie 50%-ową ingerencją w korzystanie z gruntu , wynagrodzenie za 1 rok będzie wynikiem przemnożenia powierzchni 330 m.kw. przez roczną stawkę czynszu , co przy uwzględnieniu stopnia ingerencji 50% , daje ostatecznie roczną kwotę z tytułu ograniczonego korzystania 495 zł. Zsumowanie tej kwoty z kwotą wynagrodzenia za całkowite uniemożliwienie korzystania z powierzchni pod słupami, dało wynik w postaci łącznego wynagrodzenia za 1 rok w kwocie 508,50 zł. Przemnożenie zaś powyższej kwoty przez 10 tj. za dziesięcioletni okres dochodzony pozwem , dało wynik w postaci łącznego wynagrodzenia w kwocie 5085 zł.

W pozostałym zakresie powództwo podlegało oddaleniu.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 zd. 1 k.p.c., uwzględniając ostateczny wynik sprawy , w której powodowie ponieśli łączne koszty procesu w wysokości 9805 zł plus : opłatę od pozwu (4688 zł), wynagrodzenie pełnomocnika (3600 zł), opłatę skarbową od pełnomocnictwa (17 zł) oraz poniesione przez nich wydatki na biegłego (1500zł). Skoro wygrali sprawę w 5,5 %, to strona pozwana powinna zwrócić im koszty procesu w wysokości 540 zł.

Natomiast po stronie pozwanej powstały koszty procesu w wysokości 5117 zł, obejmujące wynagrodzenie pełnomocnika profesjonalnego (3600 zł), opłatę skarbową od pełnomocnictwa (17 zł) oraz wydatki na biegłego (1500 zł). W tej sytuacji na rzecz pozwanego, który wygrał proces w 94,5 %, Sąd przyznałby koszty procesu w wysokości 4835 zł.

Mając powyższe na względzie, dokonując rozdzielenia uwzględnionych kosztów procesu, na podstawie art. 100 k.p.c. i § 6 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, Sąd zasądził od powodów na rzecz pozwanego kwotę 4295 zł (4835 zł – 540 zł) tytułem zwrotu kosztów procesu.

O kosztach sądowych orzeczono zgodnie z art. 113 u.o k.s.c. , stosownie do proporcji w jakiej strony wygrały proces bądź uległy żądaniu strony przeciwnej.

Apelacje od powyższego wyroku wniosły obie strony.

Pozwany zaskarżył orzeczenie w części zasądzającej od niego na rzecz powodów wynagrodzenie w wysokości 5.085 zł wraz z odsetkami od dnia 8 grudnia 2013 roku (pkt I wyroku) i zarzucił skarżonemu orzeczeniu obrazę prawa materialnego poprzez:

1)  naruszenie art. 224 k.c. przez jego niezastosowanie w zakresie żądania pieniężnego i uznanie, iż pomimo wybudowania linii energetycznej przez państwowe przedsiębiorstwo energetyczne na gruncie państwowym tj. Skarbu Państwa nie zachodzą przesłanki uznania dobrej wiary;

2)  naruszenie art. 7 k.c. poprzez uznanie, iż w zakresie żądania wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości , pozwana nie legitymuje się dobrą wiarą i zadośćuczynienie roszczeniu powodów.

Wskazując na powyższe wniósł o zmianę wyroku (pkt I) w zakresie uwzględniającym powództwo w kwestionowanym zakresie oraz o zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów postępowania za obie instancje w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych , ewentualnie o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania z uwzględnieniem kosztów instancji odwoławczej.

Powodowie zaskarżyli wyrok w części, tj. co do pkt II w zakresie, w jakim Sąd oddalił powództwo ponad kwotę 5.085 zł , do kwoty 77.307,02 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 8 grudnia 2013 r. do dnia zapłaty, a nadto w zakresie, w którym Sąd oddalił powództwo o nakazanie pozwanemu przesuniecie słupa trakcji SN-15kV wraz z zawieszoną siecią średniego napięcia z działek powodów o nr (...)położonych w miejscowości S., dla których to nieruchomości Sąd Rejonowy w Szczytnie, V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o nr (...), oraz co do pkt III i IV w całości.

Powodowie zarzucili skarżonemu orzeczeniu : 1) naruszenie przepisów prawa materialnego , a mianowicie:

1)  art. 140 w zw. z art. 222 § 2 k.c. poprzez ich niezastosowanie będące konsekwencją przyjęcia, że jeżeli poprzednikiem prawnym właściciela gruntu i właściciela urządzeń przesyłowych w chwili instalacji był ten sam podmiot prawa, to w procesie negatoryjnym o ich usunięcie właściciel nieruchomości nie może skutecznie powoływać się na bezprawność zachowania następcy prawnego właściciela tych urządzeń, w sytuacji, gdy pozwanej nie służy żadne skuteczne względem powodów uprawnienie do władania rzeczą stanowiącą własność powodów,

2)  art. 5 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie będące konsekwencją przyjęcie, iż żądanie powodów przesunięcia słupa trakcji wraz z zawieszoną siecią średniego napięcia z ich nieruchomości tworzy sytuację, w której pozwany zakład miałby ponieść koszt przeniesienia tejże linii w kwocie 9.000 zł i uiszczać wysokie kosztów zajęcia pasa drogowego na rzecz jednostki samorządu, co stanowiłoby nadużycie prawa powodów, w sytuacji gdy w obecnie obowiązującym stanie prawnym pozwany mógł skorzystać z możliwości żądania ustanowienia służebności przesyłu, czego nie uczynił, nadto nie kwestionował możliwości przesunięcia słupa trakcji wraz z linią energetyczną , zaś posadowienie słupa trakcji oraz linii energetycznych w poważnym zakresie wyłącza grunt z możliwości korzystania z niego zgodnie z przeznaczeniem, zaś kwota 9.000 zł w kontekście dochodów uzyskiwanych przez pozwanego nie stanowi żadnej realnej dolegliwości, zwłaszcza, iż pozwany przez wiele lat korzystał z nieruchomości powodów nie uiszczając jakiegokolwiek wynagrodzenia z tego tytułu,

3)  naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na treść wyroku, tj.:

a)  art. 129 § 2 k.p.c. w zw. z art. 245 k.p.c. poprzez błędne przyznanie mocy dowodowej kserokopiom dokumentów niepoświadczonych za zgodność przez występującego w sprawie radcę prawnego, a załączonych do odpowiedzi na pozew, w sytuacji, gdy pisma takie nie mogą być uznane za dokument i nie mogą być podstawą do prowadzenia dowodów i czynienia ustaleń faktycznych w sprawie,

b)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonaną z przekroczeniem wskazań wiedzy i zasad doświadczenia życiowego ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego, tym samym poprzez ocenę nie swobodną, lecz zupełnie dowolną, która skutkowało:

c)  nieprzeprowadzeniem dowodu zawnioskowanego przez powodów, w postaci dowodu z opinii nowego biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości celem weryfikacji obliczenia należnego powodom wynagrodzenia za korzystanie przez pozwanego z działek powodów, co było konsekwencją podzielenia opinii biegłej B. R. jako rzeczowej i merytorycznie poprawnej w sytuacji, gdy przedmiotowa opinia jest nierzetelna i zawiera szereg błędów na tyle poważnych, iż wypaczają one w znacznym stopniu przyjętą przez Sąd I instancji stawkę czynszu dzierżawnego za 1 m 2, na co wskazywali powodowie w szeregu pism procesowych,

d)  przyjęciem przez Sąd do wyliczeń czynszu dzierżawnego powierzchni 330 m 2, podczas gdy z opinii biegłego sądowego J. S., niekwestionowanej przez strony, wynika powierzchnia 418,2 m 2,

e)  art. 224 § 1 k.p.c., poprzez przedwczesne zamknięcie rozprawy i wydanie merytorycznego orzeczenia bez przeprowadzenia wszystkich dowodów zawnioskowanych przez powodów, co do których Sąd I instancji nie zajął stanowiska, a w szczególności wniosków zgłoszonych w piśmie z dnia 29 maja 2014 r. o: a) zażądanie ze Starostwa Powiatowego w S. Wydziału Geodezji, Kartografii, Katastru i (...) informacji, jak kształtowały się w obrocie ceny 1 m 2 działek pod zabudowę mieszkaniową w latach 2009-2014 oraz ceny czynszu za dzierżawę w/w działek na terenie powiatu (...), b) zażądanie z Urzędu Gminy w S. informacji, jak kształtowały się w obrocie ceny 1 m 2 działek pod zabudowę mieszkaniową w latach 2009-2014 oraz ceny czynszu za dzierżawę w/w działek na terenie Gminy S.,

f)  art. 328 § 2 k.p.c., poprzez niewskazanie przez Sąd I instancji w uzasadnieniu wyroku dowodu, na którym się oparł przyjmując, przy ustalaniu należnego powodom wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z ich nieruchomości przez pozwanych, powierzchnię 330 m 2 gruntu ograniczonego z korzystania oraz powierzchnię 4,5 m 2 wyłączonego z korzystania,

4)  sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, mogącą mieć wpływ na treść orzeczenia, a polegającą na przyjęciu, iż:

a)  słup trakcji SN-15kV wraz z zawieszoną siecią średniego napięcia został posadowiony na działkach powodów o nr (...) położonych w miejscowości S., dla których to nieruchomości Sąd Rejonowy w Szczytnie, V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o nr (...) w sposób legalny, podczas gdy w aktach sprawy brak jest jakichkolwiek dowodów, w tym w postaci decyzji administracyjnej, czy też projektów budowlanych, które miałyby o tym świadczyć,

b)  słup trakcji SN-15kV wraz z zawieszoną siecią średniego napięcia został posadowiony na działkach powodów o nr(...)położonych w miejscowości S., dla których to nieruchomości Sąd Rejonowy w Szczytnie, V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o nr (...) na podstawie ustawy z dnia 28 czerwca 1950 r. o powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli, choć z przedłożonych przez pozwanego kserokopii dokumentów (niepoświadczonych za zgodność z oryginałem) wprost to nie wynika,

c)  słup trakcji SN-15kV wyłącza całkowicie z korzystania powodów powierzchnię 4,5 m 2 nieruchomości, zaś linia średniego napięcia ogranicza korzystanie z powierzchni 330 m 2, podczas gdy z opinii biegłego J. S. wartości te wynoszą odpowiednio 7,75 m 2 oraz 410,45 m 2

Mając na uwadze powyższe zarzuty wnieśli o uchylenie wyroku w zaskarżonej części oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Okręgowy w Olsztynie wraz z orzeczeniem o kosztach postępowania za obydwie instancje, ewentualnie z ostrożności procesowej o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez: zasądzenie od pozwanego (...) S.A. w G. Oddział w O. na rzecz powodów B. K. i U. K. dodatkowej kwoty 72.222 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 8 grudnia 2012 r. do dnia zapłaty; nakazanie pozwanemu (...) S.A. w G. Oddział w O. przesunięcia słupa trakcji SN-15kV wraz z zawieszoną siecią średniego napięcia z działek powodów o nr (...) położonych w miejscowości S., dla których to nieruchomości Sąd Rejonowy w Szczytnie V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi KW (...) w sposób opisany w załączniku do pisma modyfikującego żądanie (k. 136); zasądzenie od pozwanego (...) S.A. w G. Oddział w O. na rzecz powodów: B. K. i U. K. poniesionych przez nich kosztów procesu za postępowanie przed Sądem I instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych. Jednocześnie, na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 zd. 1 k.p.c. wnieśli o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kosztów procesu przed Sądem II instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Powodowie w odpowiedzi na apelację pozwanego, wnieśli też o jej oddalenie i zasądzenie na ich rzecz równowartości kosztów procesu w instancji odwoławczej.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powodów nie zasługuje na uwzględnienie, w przeciwieństwie do apelacji pozwanego, która jest zasadna.

Zgodnie z art. 224 § 2 zd. 1 k.c. od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy. Dochodzenie wynagrodzenia uzależnione jest więc w realiach niniejszej sprawy od złej wiary pozwanego jako posiadacza samoistnego rzeczy (w zakresie podobnym do posiadania służebności przesyłu) lub wiedzy o wystąpieniu właściciela nieruchomości przeciwko niemu z powództwem o wydanie rzeczy, o którym mowa w art. 222 § 1 k.c. Wytoczenie powództwa negatoryjnego opisanego w art. 222 § 2 k.c. nie wyczerpuje dyspozycji powyższego przepisu.

Bezspornie powodowie do chwili obecnej nie wystąpili z roszczeniem windykacyjnym o wydanie fragmentów ich nieruchomości zajętych przez operatora urządzeń przesyłowych. W tych warunkach rozważenia wymaga zasadność stanowiska Sądu I instancji przypisującego pozwanemu złą wiarę, w kontekście dochodzenia przez powodów roszczenia z art. 224 § 2 k.c.

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko wywiedzione na gruncie starszych poglądów judykatury, że w dobrej wierze jest posiadacz, który ma uzasadnione okolicznościami przekonanie, że służy mu prawo, które faktycznie wykonuje. Oceny dobrej wiary dokonuje się według stanu z chwili wejścia w posiadanie rzeczy, przy czym pojęcie dobrej i złej wiary dotyczy tylko stosunków między posiadaczem a właścicielem rzeczy i nie odnosi się do stosunków między posiadaczami konkurującymi o władanie tą samą rzeczą (por. E. Skowrońska – Bocian w tezie 7 Komentarza do art. 224 k.c. pod red. H. Pietrzykowskiego, a ponadto SN w orzeczeniu z dnia 5.10.1967 r., I CR 243/67, OSP 1969, nr 3, poz. 62 z glosą A. Agopszowicza).

Istotne znaczenie ma więc ustalenie okoliczności towarzyszących wejściu w posiadanie nieruchomości przez państwowego operatora w okresie powstania urządzeń przesyłowych posadowionych na gruncie powodów. Z treści umowy notarialnej z dnia 17.04.1996 r. ( k. 28 ), mocą której powodowie nabyli swoją posesję , wynika, że właścicielem gruntu w dacie jego sprzedaży był Skarb Państwa – Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, wcześniej zaś nieruchomości należały do Państwowego Funduszu Ziemi i wchodziły w skład (...) Skarbu Państwa. Notariusz zaświadczyła o powyższym w § 1 umowy notarialnej, potwierdzając w ten sposób również treść dokumentów złożonych we wskazanej w akcie księdze wieczystej prowadzonej w Sądzie Rejonowym w Szczytnie i potwierdzenie to ma charakter dokumentu urzędowego. Powodowie nie zaoferowali jakichkolwiek dowodów podważających powyższe stwierdzenia.

Z treści kserokopii przedłożonych przez pozwanego (k. 58-68) wynika, że przedmiotowe urządzenia przesyłowe posadowione już były na gruncie w okresie ich inwentaryzacji w pierwszej połowie 1969 r.; brak przy tym okoliczności wskazujących, że tytuł własności ziemi należał wówczas do innego podmiotu niż Skarb Państwa. W tych warunkach uprawnione jest domniemanie faktyczne (art. 231 k.p.c.), że stan prawny nieruchomości nie zmienił się w okresie od daty budowy urządzeń do daty sprzedaży gruntu powodom , którzy nie obalili owego domniemania i nie przedstawili dowodów na potwierdzenie swoich sugestii, że w dacie przejęcia nieruchomości pod budowę urządzeń energetycznych Skarb Państwa nie był właścicielem gruntu. Skoro właściciel nieruchomości i podmiot instalujący urządzenia przesyłowe a następnie eksploatujący je , należeli do jednostek Skarbu Państwa , to nie sposób twierdzić , że drugi z wymienionych znajdował się w chwili budowy linii energetycznej w stanie złej wiary.

W tym kontekście za nieuzasadniony należy uznać zarzut apelacji powodów o braku jakiegokolwiek znaczenia dowodowego wyżej opisanych kserokopii dokumentów, które z uwagi na brak potwierdzenia ich zgodności z dokumentacją oryginalną nie mogą stanowić dowodu w sprawie. Należy zgodzić się ze stanowiskiem zaprezentowanym w uzasadnieniu wyroku SN z dnia 29.04.2009 r., II CSK 560/08, Lex nr 511039, że nie można uważać za naganne, iż obecni operatorzy energetyczni działający w formie spółek kapitałowych prawa handlowego i będący od lat następcami prawnymi przedsiębiorstw państwowych nie posiadają dokumentów wskazujących na tytuł prawny do wszystkich gruntów, na których posadowione są słupy i linie energetyczne. Uprawnione jest przypuszczenie, że stawianie wielkich instalacji energetycznych, na rozległych przestrzeniach, w koniecznych warunkach zgodności tych działań w ówczesnym czasie także z planami zagospodarowania przestrzennego i obciążające budżet państwa nie mogło następować samowolnie i bezprawnie. Nawet jeśli okazywanych kopii nie można uznawać za dokumenty w rozumieniu prawnym , zgodnie z art. 128 i 129 k.p.c. , to nie znaczy, że trzeba je uważać za nieistniejące, zwłaszcza wówczas, gdy przedstawione kopie nie wskazują swoją treścią lub wyglądem, aby były fałszywe (por. uchwała SN z dnia 29.03.1994 r., III CZP 37/94 OSNC 1994, nr 11, poz. 206 oraz wyrok SN z dnia 6.11.2002 r., I CKN 1280/00, Lex nr 78358).

Powodowie, poza zakwestionowaniem kserokopii przedłożonych przez pozwanego nie zaoferowali dowodów i spójnej argumentacji podważającej zgodność z prawdą treści zapisanych w tych kserokopiach, nie podnosili też zarzutów fałszywości oryginalnych dokumentów poddanych kopiowaniu czy samych kserokopii. W tych warunkach mogły być one uznane za miarodajną podstawę ustaleń Sądu I instancji i dokonanej oceny prawnej.

Dobra wiara pozwanego oceniana w kontekście kierowanych do niego wystąpień powodów winna być analizowana również w związku z racjonalnie motywowaną świadomością operatora urządzeń oraz uzyskaną przez niego wiedzą, która może go skłonić do refleksji, że jego posiadanie nie jest zgodne ze stanem prawnym. Okoliczności, które uzasadniałyby takie przypuszczenie podlegają indywidualnej ocenie, uzależnionej od ogólnego stanu wiedzy i doświadczenia posiadacza. Przyjęcie stanowiska polegającego na przeprowadzeniu oceny stanu jego świadomości w oderwaniu od jego wiedzy i doświadczenia, stanowiłoby przejaw nieuzasadnionego formalizmu w zakresie kryteriów określenia dobrej i złej wiary. Ustawodawca przyjmuje domniemanie dobrej wiary, a zatem właściciel nieruchomości obowiązany jest wykazać złą wiarę jej posiadacza, jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary (por. SN w wyroku z dnia 11.08.2011 r., I CSK 642/10, Lex nr 960517 , a ponadto SA w Ł. w tezie 1 i 2 wyroku z dnia 6.11.2012 r., I A Ca 774/12, Lex nr 1280463 oraz SA w B. w wyroku z dnia 25.10.2013 r. I A Ca 478/13, Lex nr 1400218).

Refleksja posiadacza gruntów wykonującego swoje władztwo tak jak posiadacz służebności przesyłu nie jest tożsama z oceną osoby władającej tak jak właściciel nieruchomości; różni je zakres, charakter i cel posiadania. W konsekwencji posiadacz gruntu, na którym posadowione są jego urządzenia przesyłowe nie popada w złą wiarę niezwłocznie po otrzymaniu pierwszego pisma kwestionującego jego tytuł, składanego przez osobę, która przypisuje sobie status właściciela nieruchomości. W tych warunkach kierowane do poprzednika prawnego pozwanego, a następnie do niego samego pisma powodów z dnia 17.09.1999 r. (k. 10), dnia 06.12.2011 r. (k. 11), 13.01.2012 r. (k. 12), 27.02.2012 r. (k. 14) 20.03.2012 r. (k. 15), które stanowiły punkt wyjścia do odpowiedzi wyżej wymienionych (k. 17-22) nie mogą stanowić dowodu na uzyskanie przez pozwanego złej wiary. W tej materii zarzut formułowany w apelacji pozwanego jest uzasadniony.

Wezwania o charakterze negatoryjnym, w ramach których właściciele gruntu domagali się przesunięcia urządzeń przesyłowych nie prowadziły do utraty przez pozwanego dobrej wiary, ponieważ nie były one zasadne. Należy zgodzić się z ugruntowanym w judykaturze poglądem, że jeżeli poprzednikiem prawnym właściciela gruntu i właściciela urządzeń przesyłowych (art. 49 k.c.), przebiegających pod powierzchnią tego gruntu, w chwili ich instalacji był ten sam podmiot prawa, to w procesie negatoryjnym o ich usunięcie (art. 222 § 2 k.c.), aktualny właściciel nieruchomości nie może skutecznie powoływać się na bezprawność posiadania następcy prawnego tych urządzeń (tak SN w tezie 1 wyroku z dnia 14.11.2012 r., II CSK 176/12, Lex nr 1293941, również w uzasadnieniu wyroku z dnia 30.01.2009 r., II CSK 461/08, niepubl. i z dnia 29.04.2009 r., II CSK 560/08, niepubl.) . W konsekwencji również pozwanemu w tej sprawie nie można przypisać bezprawności warunkującej prawo powodów do wystąpienia z roszczeniem negatoryjnym; sformułowany w tym zakresie w ich apelacji zarzut naruszenia art. 140 k.c. w zw. z art. 222 § 2 k.c. i art. 5 k.c. jest więc nietrafiony.

Świadomość operatora energetycznego, że działania jego poprzednika, który zbudował urządzenia energetyczne na gruncie były zgodne z prawem , daje podstawę twierdzeniu, że żądania właścicieli gruntu o charakterze negatoryjnym, oceniane prawidłowo jako nieuzasadnione , nie mogą pozbawiać tego operatora , jako posiadacza nieruchomości w granicach posiadania służebności przesyłu , dobrej wiary.

Mając na uwadze powyższe uznać należy, że roszczenie powodów o wypłatę wynagrodzenia stało się należne dopiero za okres po dacie doręczenia pozwanemu odpisu pozwu w niniejszej sprawie , ponieważ przedsiębiorca energetyczny , któremu się nie dowiedzie , że on lub jego poprzednik działał bezprawnie stawiając słupy i linię energetyczną , a następnie nieodpłatnie je użytkując na gruntach Skarbu Państwa , w zakresie odpowiadającym treści służebności przesyłu , jest zobowiązany do zapłacenia wynagrodzenia za korzystanie z tych gruntów od chwili dowiedzenia się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o to wynagrodzenie ( tak SN w cyt. wcześniej wyroku z dnia 29.04.2009 r., II CSK 560/08 , Lex nr 511039).

Bezspornie powodowie dochodzą w niniejszej sprawie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości za okres 10 lat wstecz od daty wniesienia pozwu, czyli od dnia 4 lutego 2013 r. (odpis pozwu został zaś doręczony pozwanemu dnia 15.03.2013 r.). Sądy obu instancji związane były tak ukształtowanym zakresem wyrokowania i przedmiotem sporu. Związanie granicami żądania oznacza, że nawet jeżeli z przytoczonych przez powodów okoliczności faktycznych wynika, że przysługuje im jeszcze inne – poza żądanym – roszczenie, to Sąd stosownie do § 1 art. 321 k.p.c. nie może wyrokować co do tego roszczenia. Tak samo nie może oprzeć wyroku na podstawie faktycznej niepowołanej przez powoda. Związanie powyższe obejmuje nie tylko żądanie zasadnicze, ale także roszczenia uboczne (tak, M. Jędrzejewska, w tezach 3, 5 i 6 Komentarza do art. 321 k.p.c. pod red. T. Erecińskiego, Warszawa 2006 r., str. 21-22).

Mając na uwadze powyższe, Sądy obu instancji nie miały podstaw, aby zasądzić na rzecz powodów wynagrodzenie za bezumowne korzystnie z ich nieruchomości za okres po dacie doręczenia pozwanemu odpisu pozwu o wynagrodzenie, z uwagi na nieobjęcie takiego żądania roszczeniami pozwu.

W tych warunkach zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego i procesowego przedstawione w apelacji powodów są niezasadne; podobnie należy ocenić zarzut sprzeczności istotnych ustaleń Sądu z treścią materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie. Zastrzeżenia powodów dotyczące opinii biegłych nie wpływają na treść oceny Sądu Apelacyjnego, w konsekwencji odstąpiono od ich analizy. W tym kontekście bezzasadny jest również postulat uzupełnienia materiału dowodowego powiązany z zarzutem naruszenia art. 224 § 1 .k.p.c. (str. 3 i 4 apelacji powodów – k. 397-398).

Mając na uwadze powyższe , orzeczono jak w pkt 1 , na zasadzie art. 386 § 1 k.p.c. oraz jak w pkt 2 , na zasadzie art. 385 k.p.c.

O kosztach procesu odwoławczego postanowiono w zgodzie z art. 98 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z § 6 pkt 7 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t. j. – Dz. U. z 2013 r., poz. 490).