Sygn. akt I A Ca 715/12

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 kwietnia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący	:	SSA Janusz Leszek Dubij
Sędziowie	:	SA Małgorzata Dołęgowska SA Marek Szymanowski (spr.)
Protokolant	:	Iwona Aldona Zakrzewska

po rozpoznaniu w dniu 10 kwietnia 2013 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa T. P. i M. P.

przeciwko Bankowi Spółdzielczemu w M.

o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie

z dnia 5 czerwca 2012 r. sygn. akt I C 682/11

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

1.  w punkcie I (pierwszym) oddala powództwo;

2.  w punkcie II (drugim) zasądza od powodów na rzecz pozwanego tytułem zwrotu kosztów procesu za pierwszą instancję kwotę 7.217 (siedem tysięcy dwieście siedemnaście) złotych;

3.  uchyla punkt III (trzeci) tego wyroku;

II.  zasądza od powodów na rzecz pozwanego kwotę 105.400 (sto pięć tysięcy czterysta) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za drugą instancję.

UZASADNIENIE

Powodowie T. i M. P. w dniu 23 listopada 2011 r., wnieśli pozew przeciwko Bankowi Spółdzielczemu w M. o pozbawienie w całości wykonalności tytułu wykonawczego w postaci bankowego tytułu egzekucyjnego z dnia 11 września 2000 r., zaopatrzonego w klauzulę wykonalności na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w Biskupcu – Roki Sądowe w M. z dnia 26 września 2000 r. w sprawie I Co 154/00/R.

W uzasadnieniu pozwu powodowie podnieśli, że bankowy tytuł egzekucyjny został wydany z naruszeniem art. 97 ust. 2 oraz art. 96 ust. 2 ustawy Prawo bankowego, bowiem klauzula wykonalności została nadana na rzecz Banku Spółdzielczego w M. pomimo, że bank ten nie zawarł z powodami umowy kredytu. Nadto zdaniem powodów bankowy tytuł egzekucyjny został błędnie wypełniony, bowiem nieprawidłowo wskazano, że pozwany bank zawarł umowę bezpośrednio z powodami, podczas gdy umowa ta miała być zawarta z dwoma bankami i nie wykazano, czy osoby wymienione w bankowym tytule egzekucyjnym były uprawnione do jego wystawienia. Powodowie zarzucili również, że wypowiedzenie umowy kredytu zostało dokonane przez osobę nieuprawnioną, a bankowy tytuł egzekucyjny nie odpowiadał treści umowy kredytowej. W ich ocenie, dochodzenie od nich roszczeń przez pozwany bank narusza w oczywisty sposób zasady współżycia społecznego. Powodowie podnosili nadto, że operaty szacunkowe stanowiące podstawę opisu i oszacowania nieruchomości w toku postępowania egzekucyjnego zostały sporządzone nieprawidłowo, wskutek czego wartość rynkowa zajętych nieruchomości została zaniżona, co z kolei doprowadziło do nieuregulowania w całości zobowiązań wierzyciela (k. 2-28).

Pozwany Bank Spółdzielczy w M. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie na jego rzecz od powodów kosztów procesu.

W odpowiedzi na pozew podniósł, że stosownie do art. 73 ust. 1 i 2 Prawa bankowego banki w celu wspólnego udzielenia kredytu mogą zawrzeć umowę o utworzeniu konsorcjum i taka też umowa została zawarta w dniu 29 września 1999 r. między pozwanym bankiem a (...) Bankiem (...) S.A. w O. w celu wspólnego udzielenia powodom kredytu w wysokości 2.300.000 złotych. Z umowy tej wynika, że pozwany bank upoważniony został zarówno do zawarcia umowy kredytowej, jak i do jej wypowiedzenia i prowadzenia związanych z nią czynności egzekucyjnych. W wykonaniu tej umowy pozwany bank zawarł z powodami umowę o kredyt obrotowy na działalność gospodarczą. Z uwagi na niewywiązywanie się z warunków umowy w dniu 1 czerwca 2000 r. pozwany wypowiedział umowę i zażądał jego spłaty w dniu 5 lipca 2000 r. Powodowie nie sprzeciwiali się wypowiedzeniu kredytu, jak również nie kwestionowali umocowania S. L. do reprezentowania pozwanego banku przy tej czynności, wnosząc jedynie o restrukturyzację zobowiązań. W tym stanie rzeczy zarząd pozwanego banku potwierdził uchwałą wszystkie czynności prawne dokonane jednoosobowo w imieniu Banku Spółdzielczego w M. przez S. L. w stosunku do powodów, w tym wypowiedzenie kredytu obrotowego. Dalsze czynności podjęte przez pozwany bank w pełni potwierdziły dokonane wobec powodów wypowiedzenie kredytu (k. 212-216).

Wyrokiem z dnia 5 czerwca 2012 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie powództwo to uwzględnił i pozbawił w całości w stosunku do powodów wykonalności tytuł wykonawczy obejmujący bankowy tytuł egzekucyjny wystawiony przez Bank Spółdzielczy w M. Oddział w P. w dniu 11 września 2000 r. zaopatrzony w klauzulę wykonalności na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w Biskupcu – Roki Sądowe w M. z dnia 26 września 2000 r. w sprawie I Co 154/00/R. Orzekając o kosztach zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 8.234 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu oraz nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa (SO w Olsztynie ) kwotę 99.000 złotych tytułem nieuiszczonej opłaty sądowej od pozwu.

U podstaw tego wyroku legły następujące ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego: w dniu 29 września 1999 r. między pozwanym Bankiem Spółdzielczym w M. Oddziałem w P. (bankiem inicjującym) a (...) Bankiem (...) S.A. w O. Oddziałem w E. (bankiem uczestniczącym w konsorcjum) została zawarta umowa konsorcjum. Celem umowy było wspólne udzielenie przez oba banki kredytu w kwocie 2.300.000 złotych na rzecz powodów M. P. i T. P. na zakup nieruchomości położonej w obrębie M., składającej się z działek gruntu oznaczonych numerami (...) o powierzchni 26,02ha. Zgodnie z postanowieniami umowy powodowie jako kredytobiorcy mieli spłacać kredyt w pozwanym banku. Na udzielenie kredytu pozwany bank zadeklarował jako swój udział w kredycie kwotę 150.000 złotych, co stanowiło 6,52% ogólnej kwoty kredytu, zaś bank uczestniczący w konsorcjum – kwotę 2.150.000 złotych, co stanowiło 93,48% ogólnej kwoty kredytu. Na podstawie § 7 umowy bank uczestniczący w konsorcjum udzielił pozwanemu bankowi pełnomocnictwa m.in. do: zawarcia w imieniu banku – uczestnika konsorcjum – umowy kredytowej z powodami jako kredytobiorcami, prowadzenia czynności windykacyjnych wobec powodów jako kredytobiorców zalegających ze spłatą należności z tytułu udzielonego kredytu oraz wypowiedzenia powodom jako kredytobiorcom umowy kredytowej bądź obniżenia kwoty przyznanego kredytu w przypadku niedotrzymania warunków określonych w umowie (dowód: umowa w sprawie konsorcjum, k. 56-57). Umową nr (...) z dnia 29 września 1999 r. pozwany bank, działając w imieniu własnym i z pełnomocnictwa (...) Banku (...) S.A. w O. Oddziału w E., udzielił powodom, na ich wniosek złożony w dniu 25 sierpnia 1999 r., kredytu w wysokości 2.300.000 złotych na okres od dnia 30 września 1999 r. do dnia 1 września 2000 r. z przeznaczeniem na zakup nieruchomości położonej w obrębie M., składającej się z działek gruntu oznaczonych numerami (...) o powierzchni 26,02 ha, dla której Sąd Rejonowy w Biskupcu prowadzi księgę wieczystą KW (...). Powodowie zobowiązali się solidarnie spłacić kredyt jednorazowo do dnia 1 września 2000 r. na podstawie pisemnej dyspozycji bądź w wyniku wpłaty gotówkowej na rachunek kredytowy, a nadto zapłacić odsetki od wykorzystanego kredytu naliczane w okresach kwartalnych, począwszy od dnia 31 grudnia 1999 r. Pozwany bank zastrzegł sobie prawo do wypowiedzenia całości lub części kredytu i żądania jego spłaty w terminie określonym w oświadczeniu o wypowiedzeniu. Wypowiedzenie całości lub części kredytu było możliwe m.in. w wypadku zagrożenia terminowej spłaty kredytu wraz z należnymi odsetkami lub nieterminowego regulowania należności bankowych. Pozwany bank zastrzegł, a powodowie wyrazili na to zgodę, że oświadczenie o wypowiedzeniu kredytu będzie miało skutek prawny po skierowaniu do nich jako kredytobiorców pisma poleconego o wypowiedzeniu na ostatni wskazany przez nich adres (dowód: umowa nr (...), k. 53-55v.).

Pisemnym oświadczeniem złożonym w dniu 29 września 1999 r. powodowie poddali się na rzecz pozwanego banku, działającego we własnym imieniu i z pełnomocnictwa (...) Banku (...) S.A. w O., na wypadek niespełnienia świadczenia i świadczeń ubocznych związanych ze zobowiązaniem głównym wynikającym z umowy o kredyt obrotowy na działalność gospodarczą nr (...) z dnia 29 września 1999 r., egzekucji prowadzonej według przepisów kodeksu postępowania cywilnego w drodze wystawienia przez bank bankowego tytułu egzekucyjnego do kwoty 4.600.000 złotych, wskazując, że bankowy tytuł egzekucyjny będzie mógł być wystawiony do dnia 30 września 2001 r. (dowód: oświadczenie o poddaniu się egzekucji, k. 58). Pismem z dnia 1 czerwca 2000 r., nr (...), pozwany bank, w imieniu którego działał niezgodnie z zasadami reprezentacji tylko jeden członek zarządu, S. L. złożył, na podstawie art. 18 ppkt 1 umowy nr (...) z dnia 11 maja 1999r. i nr (...) z dnia 29 września 1999 r., oświadczenie o wypowiedzeniu łącznego kredytu w kwocie 200.000 złotych i zażądał jego spłaty w całości w dniu 5 lipca 2000 r., tj. po upływie 30 dni od daty otrzymania oświadczenia (oświadczenie banku o wypowiedzeniu kredytu, k. 59).

Tego samego dnia pisemnie pozwany bank, w imieniu którego działał wyłącznie jeden członek zarządu S. L., oświadczył, że w imieniu własnym i z pełnomocnictwa (...) Banku (...) S.A. w O. wypowiada, na mocy art. 18 ppkt 1 umowy z dnia 29 września 1999 r. o kredyt obrotowy na działalność gospodarczą, kredyt w wysokości 2.300.000 złotych, żądając jego całkowitej spłaty w dniu 5 lipca 2000 r., tj. po upływie 30 dni od otrzymania oświadczenia. W uzasadnieniu swojego stanowiska wskazał, że wbrew postanowieniom zawartym w pkt. 8 umowy z dnia 29 września 1999 r. powodowie nie uregulowali należności z tytułu odsetek, które na dzień 31 maja 2000 r. wynosiły 344.391,79 złotych, i w związku z tym na podstawie pkt 19 ppkt 2 umowy wypowiedzenie kredytu jest uzasadnione (oświadczenie banku o wypowiedzeniu kredytu, k. 217, odpis z Rejestru Spółdzielni, k. 325-326).

W dniu 11 września 2000 r. pozwany bank, w imieniu którego działali dwaj członkowie zarządu, wystawił przeciwko powodom bankowy tytuł egzekucyjny. W treści tytułu wskazano, że zobowiązanie powodów wynika z umowy nr (...) o kredyt obrotowy na działalność gospodarczą, zawartej przez powodów bezpośrednio z bankiem. Wysokość zobowiązania powodów z tytułu udzielonego kredytu wynosiła:

- należność główna – 2.300.000 złotych,

- odsetki za okres od dnia 31 grudnia 1999 r. do dnia wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego – 569.221,93 złotych,

- dalsze odsetki za okres od dnia wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego do dnia zapłaty, naliczane od kwoty 2.300.000 złotych, według zmiennej stopy procentowej obowiązującej w banku, która na dzień sporządzenia bankowego tytułu egzekucyjnego wynosiła 43% w stosunku rocznym. Na końcu zamieszczono stwierdzenie, że roszczenia wynikające ze zobowiązania powodów są wymagalne i egzekucja tego zobowiązania ma być prowadzona na rzecz banku, który wystawił bankowy tytuł egzekucyjny (bankowy tytuł egzekucyjny, k. 62, 64).

W dacie wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego wypowiedzenie umowy o kredyt obrotowy nie było skuteczne i do czasu jego sporządzenia oświadczenie o wypowiedzeniu nie zostało potwierdzone przez drugiego członka zarządu pozwanego banku. Na wniosek pozwanego banku Sąd Rejonowy w Biskupcu – Roki Sądowe w M. postanowieniem z dnia 26 września 2000 r. w sprawie I Co 154/00/R nadał klauzulę wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu wystawionemu przez Bank Spółdzielczy w M. Oddział w P., na mocy którego powodowie powinni uiścić solidarnie na rzecz banku – tytułem spłaty kredytu pobranego na podstawie umowy nr (...) o kredyt obrotowy na działalność gospodarczą zawartej w dniu 29 września 1999 r. – kwotę 2.869.221,93 złotych wraz z odsetkami umownymi określanymi według zmiennej stopy procentowej obowiązującej w banku w dniu wystawienia tytułu wynoszącymi 43% w stosunku rocznym, liczonymi od kwoty 2.300.000 złotych, poczynając od dnia 11 września 2000 r. (postanowienie z dnia 26 września 2000r. w sprawie I Co 154/00/R, k. 235).

Pismem z dnia 4 grudnia 2001 r. powodowie zwrócili się do pozwanego banku z propozycją spłaty kredytu do dnia 31 stycznia 2002 r. W odpowiedzi na powyższe pozwany bank poinformował powodów, że ich propozycja spłaty kredytu nie została przyjęta ( pismo z dnia 4 grudnia 2001r., k. 219, pismo z dnia 6 grudnia 2001r., k. 220) .

W oparciu o powyższy tytuł egzekucyjny pozwany bank wszczął egzekucję. Postanowieniem z dnia 28 października 2003 r. w sprawie I Co 16/01/R Sąd Rejonowy w Biskupcu – Roki Sądowe w M. przysądził na własność pozwanego banku nieruchomość położoną w M., obejmującą działkę gruntu o powierzchni 2,8ha oznaczoną w ewidencji gruntów numerem (...) zabudowaną obiektami ośrodka wypoczynkowego w T. oraz niezabudowaną działkę gruntu o powierzchni 23,22ha oznaczoną w ewidencji gruntów numerem (...), dla której Sąd Rejonowy w Biskupcu prowadzi księgę wieczystą nr (...) ( postanowienie z dnia 28 października 2003r. w sprawie I Co 16/01/R, k. 65).

W dniu 1 sierpnia 2011 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Mrągowie w sprawie (...) umorzył postępowanie egzekucyjne powyżej wyegzekwowanej należności w kwocie 1.772.110,43 złotych wobec stwierdzenia bezskuteczności egzekucji (postanowienie z dnia 1 sierpnia 2011r., k. 37).

Uchwałą z dnia 20 stycznia 2012 r. (k. 221) podjętą przez dwóch członków zarządu pozwanego banku, R. P. i S. P. potwierdzono wszystkie czynności prawne dokonane jednoosobowo w imieniu Banku Spółdzielczego w M. przez S. L. w stosunku do powodów w związku z udzielonym im na podstawie umowy nr (...) o kredyt obrotowy na działalność gospodarczą, w szczególności dotyczące wypowiedzenia kredytu i podjęte w związku z tym czynności windykacyjne.

Rozważając powyżej dokonane ustalenia faktyczne Sąd Okręgowy rozpatrywał żądanie pozwu pod kątem art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c., zgodnie z którym dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego w całości lub w części albo ograniczenia, jeżeli przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności, gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu albo gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście. W powództwie wytoczonym na podstawie art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. dłużnik banku może podnieść wszelkie zarzuty materialnoprawne dotyczące wierzytelności banku objętej bankowym tytułem egzekucyjnym zaopatrzonym w sądową klauzulę wykonalności zarówno powstałe przed wystawieniem bankowego tytułu egzekucyjnego, przed nadaniem klauzuli wykonalności, jak i po jej nadaniu. W rachubę mogą wchodzić np. zarzuty nieistnienia roszczenia banku lub też istnienia roszczenia w mniejszej wysokości niż ujęte w tytule, a także nienastąpienia wymagalności roszczenia (pomimo umieszczenia w bankowym tytule egzekucyjnym oświadczenia banku innej treści).

W ocenie Sądu Okręgowego, zasługuje na uwzględnienie stanowisko powodów, że wypowiedzenie umowy o kredyt obrotowy zawartej w dniu 29 września 1999 r. dokonane tylko przez jednego członka zarządu było dotknięte sankcją nieważności bezwzględnej i z tego względu nie mogło skutkować wystawieniem bankowego tytułu egzekucyjnego. Zgodnie z zasadami reprezentacji do składania oświadczeń woli w imieniu pozwanego banku konieczne było współdziałanie dwóch członków zarządu, co było niesporne, przedłożona w toku postępowania uchwała z dnia 20 stycznia 2012 r. podjęta przez dwóch członków zarządu pozwanego banku, mocą której potwierdzono wszystkie czynności prawne dokonane jednoosobowo w imieniu Banku Spółdzielczego w M. przez S. L. w stosunku do powodów w związku z udzielonym im na podstawie umowy nr (...) o kredyt obrotowy na działalność gospodarczą, w szczególności dotyczące wypowiedzenia kredytu i podjęte w związku z tym czynności windykacyjne – uchybienia tego nie sanuje. W ocenie więc samej strony pozwanej, na moment składania oświadczenia o wypowiedzeniu kredytu nie zostały zachowane wymagane art. 373 § 1 k.s.h. zasady reprezentacji spółki, w przeciwnym razie bowiem bezprzedmiotowe było zatwierdzenie wszelkich czynności uprzednio dokonanych jednoosobowo przez S. L.. Wprawdzie orzecznictwo Sądu Najwyższego współdziałanie dwóch członków zarządu w zakresie reprezentowania spółki z o.o. czy też akcyjnej nie wymaga w zasadzie równoczesności składania oświadczeń woli przez dwóch członków zarządu ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 sierpnia 2009r., sygn. akt I CSK 32/09, LEX nr 528170, OSNC-ZD 2010/2/56, wyrok z dnia 29 listopada 2006r., sygn. akt II CSK 233/06, LEX nr 488984) to jednak nie można utożsamiać potwierdzenia czynności dokonanej przez pełnomocnika na podstawie art. 103 § 1 k.c. ze złożeniem oświadczenia woli przez dwóch członków zarządu spółki kapitałowej w różnym czasie. Po pierwsze, zarząd nie działa jako pełnomocnik spółki kapitałowej, a więc podmiot, który dokonuje czynności w imieniu spółki i ze skutkiem bezpośrednim dla reprezentowanej spółki, ale jako jej organ upoważniony na mocy przepisów kodeksu spółek handlowych do prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacji. Działania zarządu są jednocześnie działaniami samej spółki, co potwierdza postanowienie SN z dnia 18 października 2002 r. w sprawie V CKN 111/01 (LEX nr 56065), w którym Sąd Najwyższy stwierdził, że osoba występująca w charakterze członka organu osoby prawnej (członka zarządu spółki z o.o.) nie jest jej przedstawicielem i odwrotnie - osoba działająca jako przedstawiciel nie jest członkiem organu osoby prawnej uprawnionym do reprezentacji tejże osoby prawnej. Po drugie zdaniem Sądu Okręgowego, w przypadku zawarcia umowy przez rzekomego pełnomocnika przepis art. 103 § 1 k.c. jednoznacznie wskazuje, jaki jest skutek zawarcia umowy przez pełnomocnika działającego bez umocowania lub przy przekroczeniu zakresu pełnomocnictwa. Umowa zawarta przez rzekomego pełnomocnika jest czynnością prawną niezupełną, wobec której zachodzi stan bezskuteczności zawieszonej. Ważność czynności zależy od jej potwierdzenia przez osobę, w imieniu której została zawarta, a skutkiem potwierdzenia czynności jest to, że ustaje stan bezskuteczności zawieszonej. Umowa staje się ważna i skuteczna z mocą wsteczną, tj. od chwili jej zawarcia. Takiego skutku nie przewidziano w odniesieniu do oświadczeń woli składanych przez członków zarządu spółki kapitałowej. Oznacza to, że w sytuacji złożenia oświadczeń woli przez członków zarządu w różnym czasie będą miały zastosowanie ogólne zasady określone w art. 61 § 1 k.c. Zgodnie z tym przepisem oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią.

Po trzecie zdaniem Sądu Okręgowego, oświadczenie jednego z członków zarządu, dokonujące niejako „potwierdzenia” oświadczenia woli złożonego już przez innego członka zarządu, można potraktować jako samoistne oświadczenie woli i w konsekwencji pozwalające przyjąć reprezentację łączną przewidzianą w art. 205 § 1 lub 373 § 1 k.s.h. W tym przypadku moment dokonania czynności prawnej wyznacza złożenie oświadczenia przez drugiego członka zarządu. Określoną czynność prawną tworzą bowiem oświadczenia woli złożone przez dwóch członków zarządu i dopiero z momentem złożenia oświadczenia woli przez drugiego członka zarządu dochodzi do dokonania czynności prawnej (SN w uzasadnieniu wyroku z dnia 26 sierpnia 2009 r. w sprawie I CSK 32/09 (LEX nr 528170), w którym powołując się na art. 61 § 1 k.c., wskazał, że ze względu na wymaganą formę zawarcia umowy i łączną reprezentację pozwanej przez dwóch członków zarządu chwilą, w której powód dowiedział się o złożeniu przez pozwaną oświadczenia potrzebnego do zawarcia umowy, jest chwila, w której powód z otrzymanego odpisu sprzeciwu powziął wiadomość o podpisaniu tekstu pisemnego umowy przez drugiego członka zarządu pozwanej i notarialnym poświadczeniu tego podpisu.

Konkludując Sąd Okręgowy stwierdził, iż wypowiedzenie z dnia 1 czerwca 2000 r. umowy o kredyt obrotowy nr (...) z dnia 29 września 1999 r. nie mogło wywoływać skutków, co oznacza, iż na moment wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego umowa o kredyt obrotowy nie była wypowiedziana ze skutkiem prawnym.

Sąd Okręgowy podkreślił, iż bankowy tytuł egzekucyjny potwierdza istnienie wymagalnego roszczenia. Przepis art. 96 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe wymaga, aby w bankowym tytule egzekucyjnym zawrzeć wzmiankę o wymagalności roszczenia, co oznacza, iż roszczenie banku względem dłużnika wynikające z czynności bankowej powinno być wymagalne najpóźniej w dacie wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego.

Zdaniem Sądu Okręgowego naruszenie zasady łącznej reprezentacji skutkuje na gruncie prawa polskiego bezwzględną nieważnością czynności prawnej w myśl art. 58 § 1 k.c. (tak SA w Poznaniu z dnia 6 czerwca 2007r., sygn. akt I A Ca 347/07).

Zdaniem Sądu Okręgowego wystawionemu przez Bank bankowemu tytułowi egzekucyjnemu Sąd nie powinien nadać klauzuli wykonalności, bo nie spełniał on wymogów art. 96 ust. 2 Prawa bankowego, zgodnie z którym w bankowym tytule egzekucyjnym należy oznaczyć bank, który go wystawił i na rzecz którego egzekucja ma być prowadzona, dłużnika zobowiązanego do zapłaty, wysokość zobowiązań dłużnika wraz z odsetkami i terminami ich płatności, datę wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego, jak również oznaczenie czynności bankowej, z której wynikają dochodzone roszczenia oraz wzmiankę o wymagalności dochodzonego roszczenia. Bankowy tytuł egzekucyjny należy opatrzyć pieczęcią banku wystawiającego tytuł oraz podpisami osób uprawnionych do działania w imieniu banku. Z dołączonego do akt sprawy bankowego tytułu egzekucyjnego wynika, że nie został on opatrzony pieczęcią banku i z tego powodu nie odpowiada warunkom formalnym, jakie stawia bankowym tytułom egzekucyjnym przepis art. 96 ust. 2 Prawa bankowego. W tych okolicznościach takiemu tytułowi nie powinna zostać nadana klauzula wykonalności.

Sąd nie podzielił natomiast dalszych zarzutów powodów, że bankowy tytuł egzekucyjny z dnia 11 września 2000 r. powinien być wystawiony przez dwa banki – pozwany bank oraz (...) Bank (...) S.A. w O.. Uzasadniając zarzut w tym przedmiocie, powodowie powoływali się na fakt, iż w umowie zostało wprost wskazane, że pozwany bank działa we własnym imieniu oraz z pełnomocnictwa (...) Banku (...) S.A. z siedzibą w O.. Jednakże stosownie do art. 73 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe banki w celu wspólnego udzielenia kredytu mogą zawrzeć umowę o utworzeniu konsorcjum bankowego, ustalając w tej umowie warunki udzielenia kredytu i jego zabezpieczenia oraz wyznaczając bank umocowany do zawarcia umowy kredytu. W części wstępnej umowy nr (...) o kredyt obrotowy określono, że bankiem zawierającym umowę i jednocześnie udzielającym powodom kredytu jest Bank Spółdzielczy w M., co przesadza o tym, że był on uprawniony do wystawienia tytułu wykonawczego.

Sąd Okręgowy nie podzielił też zarzutów powodów skierowanych przeciwko tytułowi wykonawczemu związanych z nieprawidłowym w ich ocenie sporządzeniem operatu szacunkowego, bowiem ewentualne uchybienia w tym zakresie mógłby zwalczane środkami przewidzianymi w tym celu w postępowaniu.

Konkludując Sąd Okręgowy uznał, że w dacie wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego z dnia 11 września 2000 r. nie istniała wymagalna wierzytelność pozwanego banku względem powodów wynikająca z umowy nr (...) o kredyt obrotowy, a bankowy tytuł egzekucyjny nie zawierał pieczęci banku. W tej sytuacji wystawienie bankowego tytułu egzekucyjnego nastąpiło w sposób sprzeczny z treścią art. 96 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Prawo Bankowe i dlatego na podstawie art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. powództwo uwzględnił. O kosztach procesu orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c., stosownie do wyniku sprawy. O opłacie sądowej od pozwu w wysokości 99.000 złotych, od uiszczenia której powodowie zostali zwolnieni, Sąd orzekł na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany Bank Spółdzielczy w M., który zarzucił mu:

1. błąd w ustaleniach faktycznych mających istotny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia oraz naruszenie prawa procesowego t.j. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolną i jednostronną, nie zaś swobodną i obiektywną ocenę zebranych w sprawie dowodów , w szczególności zaś poprzez przyjęcie przez Sąd pierwszej instancji, że nie było podstaw do nadania klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu wystawionemu przez pozwany bank w dniu 11 września 2000 r. i uznanie przez tenże Sąd, że dochodzona tym tytułem należność nie była wymagalna, albowiem pozwany bank w sposób nieprawidłowy - bez współdziałania dwóch członków zarządu wypowiedział dnia 1 czerwca 2000 r. udzielony powodom dnia 29 września 1999 r. kredyt obrotowy na działalność gospodarczą nr (...), podczas gdy jak wynikało to jednoznacznie z przeprowadzonych przez Sąd pierwszej instancji, a zawnioskowanych przez powodów dowodów , a zwłaszcza z treści pkt 5, 8, 22 wspomnianej umowy kredytowej termin spłaty kredytu i należnych od niego odsetek upłynął dnia 1 września 2000 r. , powodowie w terminie tym nie spłacili kredytu i należnych odsetek, stąd też w dniu złożenia wniosku o nadanie prze Sąd Rejonowy w Biskupcu-Roki Sądowe w M. wniosku o nadanie klauzuli wykonalności wystawionemu p - ko powodom bankowemu tytułowi wykonawczemu t.j. w dniu 11 września 2000 r. należność na którą opiewał tenże tytuł była wymagalna, niezależnie od skuteczności, bądź nieskuteczności wcześniejszego wypowiedzenia kredytu, albowiem wbrew ustaleniom Sądu dla wymagalności roszczeń pozwanego banku w opisanych wyżej warunkach nie zachodziła potrzeba wypowiedzenia umowy kredytowej;

2. naruszenie prawa procesowego poprzez przyjęcie , że nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu nieopatrzonemu pieczęcią banku stanowiło podstawę do wzruszenia wykonalności tytułu wykonawczego na podstawie powództwa opartego o przepisy art. 840 k.p.c., podczas gdy tego rodzaju uchybienie formalne mogło się stać wyłącznie podstawą do wniesienia zażalenia w postępowaniu klauzulowym;

Wskazując na powyższe podstawy wnoszę o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów postępowania za obie instancję, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja pozwanego jest zasadna.

Uzupełniając poczynione przez Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne należało zauważyć, iż w ramach postępowania egzekucyjnego prowadzonego w sprawie egzekucyjnej Km 392/00 ( I Co 5/04 ), którego podstawę stanowił kwestionowany w niniejszym postępowaniu tytuł wykonawczy został sporządzany planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji przez Sąd Rejonowy w Mrągowie w dniu 22 lipca 2005 r. (k. 270), w świetle którego sumę ulegająca podziałowi ustalono na kwotę 1.768.333 zł (pkt I), a sumę przypadająca na zaspokojenie wierzycieli na kwotę 1.697.347,54 zł. W ramach tego planu podziału wierzyciel (pozwany bank) uzyskał w punkcie VIII planu podziału:

- koszty postępowania sądowego w kwocie 10.000 zł,

- odsetki od należności głównej skapitalizowane za okres od dnia 31 grudnia 1999 roku do dnia wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego w kwocie 569.221,93 zł z tytułu (na poczet tej należności przypaść kwota 74.014,54 zł, jaką wierzyciel otrzymał w gotówce oraz kwota 495.207,39 zł stanowiąca część wierzytelności banku zaliczonej na poczet ceny nabycia nieruchomości zapisanej w KW (...)),

- dalsze odsetki od należności głównej naliczone za okres od dnia 11 września 2000 roku do dnia 31 stycznia 2002 roku (do wysokości 1.118.125,61 zł),

- należność główna (na jej poczet zaliczeniu podlegała różnica między kwotą 1.118.125,61 zł, a sumą odsetek wyliczonych za wskazany wyżej okres - jeżeli okaże się ona niższa od kwoty 1.118.125,61 zł ).

Postępowanie egzekucyjne postanowieniem z dnia 1 sierpnia 2011 r. (k 344 akt Km 392/00) zostało umorzone przez Komornika przy Sądzie Rejonowym w Mrągowie w zakresie powyżej wyegzekwowanej kwoty 1.772.110 ,43 zł – wobec stwierdzenia bezskuteczności egzekucji w pozostałym zakresie.

W świetle powyższego poza sporem winno być i było, iż wierzyciel nie wyegzekwował w całości swojej należności, bowiem kwoty przyznane mu w planie podziału pokryły odsetki i pewną część należności głównej.

Zgodnie z ukształtowanym orzecznictwem wytoczenie powództwa przeciwegzekucyjnego dopuszczalne do czasu dopóki istnieje możliwość prowadzenia egzekucji , co oznacza, iż nie jest dopuszczalne skorzystanie z tej drogi obrony swoich praw przez dłużnika, gdy tytuł wykonawczy został w pełni zrealizowany w drodze egzekucji (por. wyrok SN z 17 listopada 1988 r., I CR 255/88, nie publ.; wyrok z dnia 20 stycznia 1978 r. III CKN 310/77, nie publ.; III CKN 41/97 z dnia 24 czerwca 1997 r., nie publ.; wyrok SN z 4 kwietnia 2002 r. I PKN 197/01 Wokanda 2002/12/27; wyrok SN 14 maja 2010 II CSK 592/09 LEX nr 677750). Podzielając ten pogląd trzeba konsekwentnie przyjąć, iż dopuszczalność wytoczenia powództwa przeciwegzekucyjnego w niniejszej sprawie istniała jedynie, co do części świadczenia dotychczas niewyegzekwowanego, a nie co do całości objętego tytułem wykonawczym świadczenia. Już choćby z tej przyczyny, wyrok uwzględniający powództwo w całości nie jest trafny.

Przechodząc do okoliczności , które zdecydowały o uwzględnieniu przez Sąd Okręgowy powództwa, stwierdzić należy, iż niezrozumiałym jest odwoływanie się do regulacji przepisów ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2000 r. Nr 94, poz. 1037 ze zm.) w zakresie składania oświadczeń woli przez pozwany bank. Kodeks Spółek Handlowych wszedł w życie dopiero w dniu 1 stycznia 2001 r., a jego regulacje co do zasady nie dotyczą banków spółdzielczych. Pozwany jako Bank Spółdzielczy w chwili składania spornego oświadczenia woli (1 czerwca 2000 r.) przez jednego tylko członka zarządu o wypowiedzeniu umowy powodom podlegał przepisom ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o restrukturyzacji banków spółdzielczych i Banku Gospodarki Żywnościowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1994 r. Nr 80 poz. 369 z zm), do przepisów której to ustawy odsyłał art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe w ówczesnym brzmieniu. Zgodnie z art. 11 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o restrukturyzacji banków spółdzielczych i Banku Gospodarki Żywnościowej oraz o zmianie niektórych ustaw - oświadczenia woli, w zakresie udzielonych przez bank spółdzielczy kredytów i pożyczek, wymagało, dla swojej ważności, podpisania przez dwóch członków zarządu lub członka zarządu i pełnomocnika, działającego w zakresie umocowania. Przepis ten utracił moc w dniu 28 stycznia 2001 r. w związku z wejściem w życie przepisów ustawy z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających (Dz. U. 2000 Nr 119 nr 1252 ). Nowa ustawa w art. 13 ust. 1 stanowiła, iż oświadczenia woli w imieniu banku spółdzielczego składają 2 członkowie zarządu lub członek zarządu i pełnomocnik lub 2 pełnomocników, ustanowionych bezpośrednio przez zarząd.

Wadliwość wypowiedzenia umowy przez członka zarządu nie stanowiła zatem naruszenia przepisów Kodeksu spółek handlowych lecz art. 11 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o restrukturyzacji banków spółdzielczych (…) wyżej przytoczonego. W świetle zatem tego przepisu należy oceniać skutki wadliwej reprezentacji banku, a orzecznictwo sądowe ukształtowane na tle Kodeksu spółek handlowych może być wykorzystywane z uwzględnieniem odrębności regulacji dotyczącej banków spółdzielczych. Zgodzić się wprawdzie należy z Sądem Okręgowym, iż oświadczenie o wypowiedzeniu kredytu pozwanego banku złożone jednoosobowo przez zastępcę Prezesa Zarządu (k. 59) jako złożone z naruszeniem art. 11 wspominanej ustawy nie wywołało skutku w postaci rozpoczęcia biegu terminu wypowiedzenia. Jednakże zgodnie z zapisami umowy której dotyczyło to wadliwe wypowiedzenie przedmiotowy kredyt winien być spłacony jednorazowo do dnia 1 września 2000 r. (pkt 5 umowy z dnia 29 września 1999 r. k. 3-4 akt I Co 154/00) i z dniem 1 września 2000 r. w wypadku niespłacenia stawał się wymagalnym i tak. Oznacza to, iż w chwili wystawienia przedmiotowego bankowego tytułu egzekucyjnego w dniu 11 września 2000 r. (k. 62) jak i w dniu nadawania mu klauzuli wykonalności przez Sąd Rejonowy w Biskupcu – Roki Sądowe w M. tj. w dniu 26 września (k.12 akt I Co 154/00) kredyt był wymagalny. Wadliwość wypowiedzenia kredytu wywołana dokonaniem tej czynności jedynie przez 1 członka zarządu miała jedynie taki skutek, że za okres od 6 lipca do 31 sierpnia 2000 r. bank w wystawionym tytule egzekucyjnym naliczył wyższe odsetki zgodnie z pkt 15 umowy, który od kredytu niespłaconego w terminach lub od kredytu wypowiedzianego miał pobierać odsetki w wysokości 2,0 stopy redyskontowej weksli przyjmowanych od banków do redyskonta przez NBP (k. 4 akt I Co 154/0). Zdaniem Sądu Apelacyjnego wadliwość wypowiedzenia umowy kredytu przez pozwanego nie skutkowała brakiem wymagalności wierzytelności banku w całości, a jedynie zawyżeniu wysokości odsetek naliczanych przez bank za okres od 6 lipca do 31 sierpnia 2000 r., bowiem odsetki te liczone były przy przyjęciu skuteczności wypowiedzenia kredytu przez 1 członka zarządu, co miało nastąpić w dniu 5 lipca 2000 r. (k.59). Od 1 września 2000 r. prawo do naliczania wyższych odsetek tj. w wysokości określonej w punkcie 15 umowy wynikało już z samego faktu, niespłacenia kredytu do tego dnia. Odnosząc powyższe do wytoczonego powództwa i do uzupełnionych przez Sąd Apelacyjny ustaleń faktycznych - nie sposób nie zauważyć, iż odsetki za ten okres zostały wyegzekwowane. W planie podziału (postanowienie Sądu Rejonowego w Mrągowie z dnia 22 lipca 2005 r. k.270-271 akt I Co 5/04), jak to wcześniej wskazał już Sąd Apelacyjny należne odsetki od należności głównej skapitalizowane za okres od dnia 31 grudnia 1999 roku do dnia wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego w kwocie 569.221,93 zł zostały zaspokojone w ten sposób, że wierzyciel (pozwany obecnie bank) uzyskał na poczet tej należności kwotę 74.014,54 zł w gotówce a resztę tj. 495.207,39 zł zaliczono mu na poczet ceny nabycia nieruchomości zapisanej w KW (...) ( por. pkt VIII planu podziału). W zakresie zatem, w jakim powództwo egzekucyjne mogłoby być ewentualnie uznane za zasadne na podstawie art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. tytuł wykonawczy został wykonany, egzekucja w tym zakresie ani się już nie toczy ani nie będzie mogła się toczyć w przyszłości. Zgodnie z powołanym wyżej orzecznictwem, dość jednolitym, powództwo przeciwegzekucyjne nie jest dopuszczalne w sytuacji, kiedy tytuł wykonawczy został już w drodze egzekucji zrealizowany, to samo zdaniem Sądu Apelacyjnego odnieść do sytuacji, w której tytuł zrealizowano w części. Skoro zatem wadliwość wypowiedzenia kredytu dotyczy tylko naliczenia zawyżonych odsetek za okres niespełna 2-miesięcy, a tytuł w tym zakresie jak wykazano został już zrealizowany, to nie jest dopuszczalne powództwo przeciwegzekucyjne w tej części. Nie wyklucza to oczywiście ewentualnego konstruowania roszczenia odszkodowawczych związanych z przyjęciem przez bank wyższych odsetek (z pkt 15 umowy zamiast z pkt 6) za okres od 6 lipca do 31 sierpnia 2000 r.

W pozostałym zakresie, w jakim tytuł nie został jeszcze zrealizowany brak jest podstaw zdaniem Sądu Apelacyjnego do kwestionowania przedmiotowego tytułu wykonawczego. Niespornym było przecież, iż kredyt został udzielony i nie został spłacony zgodnie z umową . Nie jest trafnym pogląd Sądu Okręgowego, iż sam fakt braku pieczęci na bankowym tytule egzekucyjnym byłby wystarczający do wytoczenia powództwa przeciwegzekucyjnego. Wprawdzie niewątpliwym jest, iż zgodnie z art. 96 ust. 2 prawa bankowego w brzmieniu wówczas jak i obecnie obowiązującym - bankowy tytuł egzekucyjny należy opatrzyć pieczęcią banku wystawiającego tytuł oraz podpisami osób uprawnionych do działania w imieniu banku, to jednak ustawa ta nie reguluje skutku jaki wynika, z braku pieczęci banku. Brak pieczęci jako brak formalny mógłby oczywiście służyć za podstawę wniesienia zażalenia na postanowienie nadające klauzulę wykonalności z dnia 26 września 2000 r. (k. 12 akt I Co 154/00). Nie jest jednak wystarczający do oparcia na takim braku powództwa przeciwegzekucyjnego ( por. w tym zakresie teza 10-ta Komentarza do art. 840 k.p.c.; Postępowanie Zabezpieczające i Egzekucyjne - E. Wengerek , Wydawnictwo ZPP – Warszawa 1994 r. t. I. str. 354).

Podzielić należy argumentację Sądu Okręgowego, w której odmawia on znaczenia w sprawie innym zarzutom powodów skierowanych przeciwko tytułowi wykonawczemu, tj. że bankowy tytuł egzekucyjny winien być wystawiony przez 2 banki biorące udział w konsorcjum oraz zaniżenia wyceny nieruchomości w operacie szacunkowym sporządzonym w toku egzekucji z nieruchomości. Umocowanie pozwanego banku do wystawienia tytułu i prowadzenia egzekucji wynikało z umowy o utworzeniu konsorcjum z dnia 29 września 1999 r. łączącej pozwany bank z (...) Bankiem (...) S.A. w O..

Co się tyczy zaniżenia ceny nieruchomości powodów przejętej przez bank w toku egzekucji - to nie jest w obecnym postępowaniu możliwym weryfikowanie tego czy rzeczywiście nieruchomość została przejęta w drodze egzekucji za cenę właściwą, bo środki ochrony prawnej w tym zakresie powodowie mieli do dyspozycji w czasie prowadzonej egzekucji i ze środków tych – w świetle dołączonych akt egzekucyjnych - korzystali. Jedynie na marginesie zauważyć wypada, iż trudno mówić o zaniżeniu wartości egzekwowanej nieruchomości skoro nikt się nie zgłosił do przetargu w czasie pierwszej licytacji (k. 16 , 57 akt I CO 16/01 ) jak i w czasie drugiej licytacji (k. 59 tych akt) - w związku z czym doszło do przejęcia nieruchomości przez pozwany bank (k. 68 tych akt postanowienie SR w Biskupcu- Roki Sądowe w M.) .

Reasumując rozważania w sprawie, w ocenie Sądu Apelacyjnego wniesione powództwo podlegało oddaleniu i dlatego na zasadzie art. 386 §1 k.p.c. dokonano stosownej zmiany zaskarżonego wyroku.

Uwzględnienie apelacji uzasadniało także zmianę rozstrzygnięcia w zakresie kosztów procesu za pierwszą instancję poprzez zasądzenie ich od powodów na rzecz pozwanego na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c., w zw. z § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2002 r. Nr 163, poz. 1349 z zm.) stosownie do wyniku sprawy.

Wobec oddalenia powództwa brak było podstaw do obciążania pozwanego nieuiszczonymi kosztami sądowymi za pierwszą instancji w oparciu o art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 Nr 90 poz. 594 z zm.); ten punkt wyroku podlegał zatem uchyleniu.

O kosztach procesu za drugą instancję orzeczono na zasadzie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 9 oraz § 6. pkt 7 i w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2002 r. Nr 163, poz. 1349 z zm.). Na zasądzone tu koszty składała się uiszczona przez pozwanego oplata od apelacji 100.000 zł (k. 408) i koszty zastępstwa w kwocie 5.400 zł.