Sygn. akt I ACa 635/12

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 września 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:	SSA Krzysztof Józefowicz
Sędziowie:	SA Mariola Głowacka ( spr.) SA Roman Stachowiak
Protokolant:	st.sekr.sądowy Sylwia Stefańska

po rozpoznaniu w dniu 11 września 2012 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa K. C., A. C. i P. C.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą

w Ł.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 28 grudnia 2011 r., sygn. akt I C 3248/10

I.  zmienia zaskarżony wyrok:

1.  w punkcie 4 w ten sposób, że zasądza od pozwanego na rzecz powódki K. C. tytułem renty:

a.  kwotę 152,40 zł ( sto pięćdziesiąt dwa złote 40/100) za sierpień 2008r.

b.  kwoty po 163 zł ( sto sześćdziesiąt trzy złote ) miesięcznie za okres od 1 września 2008r. do 30 września 2010r.

c.  kwoty po 255 zł ( dwieście pięćdziesiąt pięć złotych ) miesięcznie począwszy od 1 czerwca 2011r., płatne do końca każdego miesiąca,

a w pozostałym zakresie roszczenie powódki w tej części oddala;

2.  w punkcie 5 w ten sposób, że zasądza od pozwanego na rzecz powódki A. C. tytułem renty:

a.  kwotę 152,40 zł ( sto pięćdziesiąt dwa złote 40/100 ) za sierpień 2008r.

b.  kwoty po 163 zł ( sto sześćdziesiąt trzy złote ) miesięcznie za okres od 1 września 2008r. do 30 września 2010r.

c.  kwoty po 555 zł ( pięćset pięćdziesiąt pięć złotych ) miesięcznie za okres od 1 października 2010r. do 30 kwietnia 2011r.,

a w pozostałym zakresie roszczenie powódki w tej części oddala;

3.  w punkcie 6 w ten sposób, że zasądza od pozwanego na rzecz powoda P. C. tytułem renty:

a.  kwotę 152,40 zł ( sto pięćdziesiąt dwa złote 40/100 ) za sierpień 2008r.

b.  kwoty po 163 zł ( sto sześćdziesiąt trzy złote ) miesięcznie za okres od 1 września 2008r. do 30 września 2010r.

a w pozostałym zakresie roszczenie powoda w tej części oddala;

4.  w punktach 10 i 12 w ten sposób, że nakazuje ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa ( Sąd Okręgowy w Poznaniu )

- z tytułu roszczeń powódki K. C. kwotę 4.600 zł,

- z tytułu roszczeń powódki A. C. kwotę 3.654 zł,

- z tytułu roszczeń powoda P. C. kwotę 3.528 zł,

II. w pozostałym zakresie apelację pozwanego oddala;

III.  koszty procesu w postępowaniu apelacyjnym stosunkowo rozdziela między stronami i z tego tytułu zasądza od powodów na rzecz pozwanego kwotę 1.130 zł.

/-/SSA M. Głowacka /-/ SSA K. Józefowicz /-/SSA R. Stachowiak

Sygn. akt I ACa 635/12

UZASADNIENIE

Powodowie K. C., P. C. i A. C. pozwem skierowanym przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w Ł. domagali się zasądzenia od pozwanej na rzecz każdego z powodów kwoty po 100.000 zł tytułem zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wydania wyroku, zasądzenia od pozwanej na rzecz powódki K. C. kwoty 100.000 zł tytułem odszkodowania wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wezwania do zapłaty, zasądzenia od pozwanej na rzecz powodów P. C. i A. C. renty odszkodowawczej w kwocie po 2.000 zł miesięcznie na każde z nich od 3 kwietnia 2008r., zasądzenia od pozwanej na rzecz powódki K. C. renty uzupełniającej w kwocie po 2.000 zł miesięcznie od 3 kwietnia 2008r. oraz zasądzenia od pozwanej na rzecz powodów kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwana (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w Ł. w odpowiedzi na pozew z dnia 6 maja 2011r. wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów na jej rzecz kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Powodowie w piśmie procesowym z dnia 31 maja 2011r. sprecyzowali, że odsetek od kwot zadośćuczynienia oraz kwoty odszkodowania na rzecz powódki K. C. domagają się od daty wezwania pozwanej do zapłaty, a więc od 14 września 2008r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu wyrokiem z dnia 28 grudnia 2011r. zasądził na rzecz każdego z powodów kwotę po 100.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 28 grudnia 2011r. do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia. Sąd w punkcie 4 wyroku zasądził od pozwanej na rzecz powódki K. C. tytułem renty za okres od 3 sierpnia 2008r. :

- kwotę 334,44 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 1 września 2008r. do dnia zapłaty za sierpień 2008r.,

- kwoty po 358,32 zł miesięcznie z ustawowymi odsetkami od dnia pierwszego następnego miesiąca do dnia zapłaty za okres od 1 września 2008r. do 30 września 2010r.,

- kwoty po 191,62 zł miesięcznie z ustawowymi odsetkami od dnia pierwszego następnego miesiąca do dnia zapłaty za okres od 1 października 2010r. do 31 maja 2011r.,

- kwoty po 750 zł miesięcznie począwszy od 1 czerwca 2011r. płatną do końca każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat.

Sąd w punkcie 5 wyroku zasądził od pozwanej na rzecz powódki A. C. tytułem renty za okres od 3 sierpnia 2008r.:

- kwotę 334,44 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 1 września 2008r. do dnia zapłaty za sierpień 2008r.,

- kwoty po 358,32 zł miesięcznie z ustawowymi odsetkami od dnia pierwszego następnego miesiąca do dnia zapłaty za okres od 1 września 2008r. do 30 września 2010r.,

- kwoty po 750 zł miesięcznie z ustawowymi odsetkami od dnia pierwszego następnego miesiąca do dnia zapłaty za okres od 1 października 2010r. do 30 kwietnia 2011r.

Sąd w punkcie 6 wyroku zasądził od pozwanej na rzecz powoda P. C. tytułem renty za okres od 3 sierpnia 2008r.:

- kwotę 334,44 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 1 września 2008r. do dnia zapłaty za sierpień 2008r.,

- kwoty po 358,32 zł miesięcznie z ustawowymi odsetkami od dnia pierwszego następnego miesiąca do dnia zapłaty za okres od 1 września 2008r. do 30 września 2010r.,

- kwoty po 191,62 zł miesięcznie z ustawowymi odsetkami od dnia pierwszego następnego miesiąca do dnia zapłaty za okres od 1 października 2010r. do 31 maja 2011r.

Sąd oddalił powództwa w pozostałym zakresie ( punkty 7-9 wyroku), zniósł wzajemnie koszty pozasądowe pomiędzy stronami (punkt 10 wyroku), nie obciążył powódki K. C. kosztami sądowymi ponad już przez nią poniesione ( punkt 11 wyroku), pozwaną obciążył częścią kosztów sądowych - opłat sądowych od roszczeń uwzględnionych przez Sąd i z tego tytułu nakazał ściągnąć od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Poznaniu) z tytułu roszczeń powódki K. C. kwotę 5.777 zł, z tytułu roszczeń powódki A. C. kwotę 4.200 zł, z tytułu roszczeń powoda P. C. kwotę 4.200 zł (punkt 12 wyroku). Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powódki A. C. kwotę 1.313 zł, natomiast na rzecz powoda P. C. kwotę 1.127 zł.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że w dniu 3 kwietnia 2006r. w P. miał miejsce wypadek komunikacyjny w którym zginął M. C. - mąż powódki K. C. (data ślubu 4 lutego 1989r.) oraz ojciec powodów P. C. (ur. (...)) i A. C. (ur. (...)). Wypadek komunikacyjny spowodował M. S., który kierując pojazdem marki M. o numerze rej. (...) nie zachował szczególnej ostrożności na odcinku drogi oznakowanej znakiem ostrzegawczym A-18 B (dzikie zwierzęta) i w reakcji na powstałe zagrożenie w postaci wbiegającego na jezdnię dzika wjechał na pas ruchu przeznaczony do jazdy w kierunku przeciwnym, doprowadzając do zderzenia z samochodem marki Mazda o numerze rej. (...) kierowanym przez M. C., skutkiem czego kierujący w/w samochodem w wyniku doznanych obrażeń poniósł śmierć na miejscu. Sąd Rejonowy w Poznaniu prawomocnym wyrokiem z dnia 17 kwietnia 2007r. sygn. akt XXVI K 252/06 uznał M. S. za winnego popełnienia przestępstwa z art. 177 § 2 k.k. i na podstawie tego przepisu wymierzył mu karę 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawieszono na okres 3 lat. Sprawca wypadku M. S. posiadał polisę obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej w pozwanym towarzystwie ubezpieczeniowym (polisa numer (...)).

Sąd pierwszej instancji ustalił, że w chwili śmierci M. C. miał 49 lat. Pozostawił żonę K. C. z którą był w związku małżeńskim przez 17 lat oraz osierocił dwoje małoletnich wówczas dzieci - syna P. C. (wówczas lat 13, uczącego się w VI klasie szkoły podstawowej) i córkę A. C. (wówczas lat 17, uczącą się w I klasie liceum). Przed wypadkiem M. C. pracował zawodowo jako ślusarz mechanik w zakładzie przetwórstwa metalowego w K. k/M. i zarabiał przeciętnie co najmniej około 700 zł netto miesięcznie. M. C. poza pracą zawodową podejmował liczne prace dorywcze na podstawie ustnych umów zlecenia dotyczące w szczególności remontów i napraw pojazdów mechanicznych, a także prac budowlanych, malarskich i wykończeniowych, uzyskując z nich dodatkowy dochód w wysokości ok. 2.000 zł miesięcznie. Stąd też łączny miesięczny dochód M. C. w okresie poprzedzającym wypadek wynosił co najmniej około 3.000 zł.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że M. C. był jedynym żywicielem rodziny. K. C. od 2004r. nie pracowała, zajmowała się utrzymaniem gospodarstwa domowego oraz wychowywaniem dzieci będących w wieku szkolnym. Rodzina C. żyła na przeciętnym poziomie, bez potrzeby zadłużania się, ale jednocześnie bez możliwości poczynienia większych oszczędności. Poza zaspakajaniem bieżących potrzeb rodzinę stać było m.in. na zorganizowanie letnich i zimowych rodzinnych wyjazdów wakacyjnych, posiadanie samochodu (niedługo przed śmiercią M. C. zakupił lepszy używany pojazd, który następnie samodzielnie wyremontował) oraz komputera. Rodzina C. mieszkała w domu w P. przy ul. (...), stanowiącym własność M. C.. Dom ten był systematycznie wykańczany własnymi środkami przez M. C., prace remontowe ukończono jeszcze za jego życia. Po śmierci M. C. rodzina C. dalej zamieszkiwała i zamieszkuje nadal w domu w P. przy ul. (...). Postanowieniem Sądu Rejonowego Poznań-Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu z dnia 28 marca 2008r. sygn. akt I Ns 1513/08 spadek po M. C. z dobrodziejstwem inwentarza nabyli powodowie K. C., A. C. oraz P. C. w 1/3 części każde z nich. Po śmierci M. C. powodom przyznano renty z ZUS (wszystkie kwoty podane są w wysokości netto). I tak powódce K. C. od dnia 1 lipca 2006r. do dnia 30 września 2010r. w wysokości 391,69 zł, od dnia 1 października 2010r. do dnia 31 maja 2011r. w wysokości 558,38 zł. Powódce A. C. przyznano rentę od dnia 1 lipca 2006r. do dnia 30 września 2010r. w wysokości 391,69 zł. Powodowi P. C. przyznano rentę od dnia 1 lipca 2006r. do dnia 30 września 2010r. w wysokości 391,69 zł, od dnia 1 października 2010r. do dnia 31 maja 2011r. w wysokości 558,38 zł i od dnia 1 czerwca 2011r. w wysokości 1.116,76 zł. W pierwszej połowie 2011r. A. C. skończyła naukę w szkole wyższej w P., a w maju 2011r. podjęła pracę jako sprzedawca. Powód P. C. obecnie uczy się w liceum ogólnokształcącym w P. i przygotowuje się do egzaminu maturalnego. Powódka K. C. nie posiada stałego zatrudnienia, podejmuje prace dorywcze z których jest w stanie uzyskać dochód maksymalnie 300-400 zł miesięcznie.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że w piśmie z dnia 14 września 2008r. pełnomocnik powodów zwrócił się do pozwanej i domagał się od niej na rzecz powodów kwoty 850.000 zł tytułem „odszkodowania”. Jak wskazano w tym piśmie „na kwotę powyższą składają się jednorazowe odszkodowania za śmierć osoby najbliższej po 100.000 zł dla każdego z członków rodziny zmarłego (dzieci i żony), łącznie 300.000 zł, pozostała kwota to zadośćuczynienie za stratę oraz wyrównanie utraconych korzyści związanych ze śmiercią M. C.." W dniu 16 marca 2009r. pozwana wypłaciła powodom kwotę 86.411,40 zł z czego kwotę 75.000 zł (po 25.000 zł dla każdego z powodów) wypłacono z tytułu pogorszenia się sytuacji życiowej, zaś kwotę 11.411,40 zł jako zwrot poniesionych kosztów pogrzebu M. C.. W piśmie z dnia 7 kwietnia 2009r. pełnomocnik powodów potwierdził otrzymanie przez jego mandantów w/w kwoty wnosząc jednocześnie o wypłacenie reszty kwoty jakiej domagali się powodowie tj. 750.000 zł i to w terminie 30 dni licząc od daty otrzymania wezwania. Pozwana decyzją z dnia 9 kwietnia 2009r. podtrzymała dotychczasowe stanowisko wskazując, że pozostałe roszczenia powodów są niezasadne w części dotyczącej zadośćuczynienia, natomiast w części dotyczącej stosownego odszkodowania są bardzo wygórowane.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji uznał, że powództwo w części zasługiwało na uwzględnienie. Rozważania Sądu pierwszej instancji zostaną przedstawione poniżej uwzględniając zakres zaskarżenia wyroku przez pozwaną, która zaskarżyła wyrok w zakresie rent zasądzonych na rzecz powodów i postanowienia o kosztach procesu.

Sąd pierwszej instancji uznał, że odpowiedzialność pozwanej co do zasady znajduje podstawę prawną w art. 822 § 1 k.c. i art. 436 § 2 k.c. Jeśli chodzi o żądanie zadośćuczynienia jako podstawę prawną wskazał art. 448 k.c. w zw. z art. 23 k.c. i 24 § 1 k.c., jako że w dniu 3 kwietnia 2006r. art. 446 § 4 k.c. - powołany przez pełnomocnika powodów - nie obowiązywał. Sąd z tego tytułu zasądził na rzecz każdego z powodów po 100.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 28 grudnia 2011r. do dnia zapłaty.

Co do rent przyznanych na podstawie art. 442 § 2 k.c. Sąd pierwszej instancji stwierdził, że żądanie co do zasady nie budziło wątpliwości. Co do wysokości ocenił je jako wygórowane i to w odniesieniu do wszystkich powodów. Domagając się zasądzenia rent po 2.000 zł na rzecz każdego z nich powodowie musieli zatem zakładać, że M. C. łącznie na potrzeby czteroosobowej rodziny zarabiał po 8.000 zł miesięcznie, co pozostaje w sprzeczności z ich jednoznacznymi twierdzeniami, że dochody rodziny w której pracował tylko zmarły wynosiły miesięcznie około 4.000 zł. Stąd Sąd kierując się normą zawartą w art. 322 k.p.c. po analizie materiału dowodowego przyjął, iż dochód rodziny C. przed śmiercią M. C. wynosił co najmniej 3.000 zł miesięcznie, a więc na każdego członka rodziny przypadała kwota 750 zł. Sąd uznał również, że charakter pracy jaką wykonywał zmarły pozwalał przyjąć, iż jego dochód przez kolejne lata utrzymywałby się na podobnym poziomie. Sąd zasądził więc od pozwanej na rzecz powodów renty w kwotach, które stanowią różnicę pomiędzy przyznaną powodom rentą z ZUS (w kwocie netto z uwagi na treść art. 21 ust. 1 pkt 3b i 4 ustawy z dnia 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - Dz. U. Nr 80, poz. 350 ze zm.), a kwotą, którą dostarczałby im M. C.. Sąd w punkcie 4 wyroku zasądził od pozwanej na rzecz powódki K. C. renty za okres od 3 sierpnia 2008r. w kwotach:

- 334,44 zł za sierpień 2008r. z ustawowymi odsetkami od dnia 1 września 2008r.; kwota ta stanowi różnicę pomiędzy kwotą 750 zł, którą łożyłby M. C. a przyznaną powódce rentą z ZUS w wysokości 391,68 zł przy czym sierpień 2008r. jest miesiącem niepełnym (bez dwóch dni), a więc licząc proporcjonalnie renta jest niższa niż w kolejnych miesiącach o 23,88 zł;

- 358,32 zł miesięcznie za okres od 1 września 2008r. do 30 września 2010r. z ustawowymi odsetkami od dnia pierwszego następnego miesiąca do dnia zapłaty, kwota ta stanowi różnicę pomiędzy kwotą 750 zł, którą łożyłby M. C., a przyznaną wówczas powódce rentą z ZUS w wysokości 391,68 zł;

- 191,62 zł miesięcznie za okres od 1 października 2010r. do 31 maja 2011r. z ustawowymi odsetkami od dnia pierwszego następnego miesiąca do dnia zapłaty; kwota ta stanowi różnicę pomiędzy kwotą 750 zł, którą łożyłby M. C., a przyznaną wówczas powódce rentą z ZUS w wysokości 558,38 zł;

- 750 zł miesięcznie za okres od 1 czerwca 2011r., gdyż od tego dnia K. C. nie otrzymuje renty rodzinnej z ZUS uznając, że gdyby M. C. nadal żył to małżonkowie nadal prowadziliby wspólne gospodarstwo domowe i M. C., na podstawie art. 27 k.r.o. nadal przyczyniałby się do zaspokajania potrzeb rodziny.

Sąd pierwszej instancji co do powódki A. C. uznał, że renta od pozwanej jest należna za okres od 3 sierpnia 2008r. do 30 kwietnia 2011r. (od maja 2011r. powódka podjęła zatrudnienie i usamodzielniła się) w kwotach:

- 334,44 zł za sierpień 2008r. z ustawowymi odsetkami od dnia 1 września 2008r.; kwota ta stanowi różnicę pomiędzy kwotą 750 zł, którą łożyłby M. C., a przyznaną wówczas powódce rentą z ZUS w wysokości 391,68 zł; przyznając rentę za sierpień 2008r. Sąd uwzględnił, że jest to miesiąc niepełny (bez dwóch dni), licząc proporcjonalnie renta jest niższa niż w kolejnych miesiącach o 23,88 zł;

- 358,32 zł za okres od 1 września 2008r. do 30 września 2010r. z ustawowymi odsetkami od pierwszego dnia następnego miesiąca; kwota ta stanowi różnicę pomiędzy kwotą 750 zł, którą łożyłby M. C., a przyznaną wówczas powódce rentą z ZUS w wysokości 391,68 zł;

- 750 zł miesięcznie za okres od 1 października 2010r. do 30 kwietnia 2011r.; w tym okresie powódka renty nie otrzymywała, Sąd przyjął, że obowiązek alimentacyjny ojca trwałby nadal w tym okresie, gdyż A. C. kontynuowała naukę, a opóźnienie w ukończeniu studiów licencjackich wynikało wyłącznie z braku możliwości finansowania nauki; Sąd uznał, że kwotę 750 zł dostarczałby powódce jej ojciec M. C. i z tej kwoty mogłaby ona sfinansować studia.

Jeśli chodzi o powoda P. C. Sąd pierwszej instancji w punkcie 6 wyroku zasądził od pozwanej na rzecz P. C. rentę za okres od 3 sierpnia 2008r. do dnia 31 maja 2011r. (od 1 czerwca 2011r. P. C. otrzymuje rentę z ZUS, której wysokość przekracza kwotę 750 zł, którą otrzymywałaby od ojca) w kwotach:

- 334,44 zł za sierpień 2008r. z ustawowymi odsetkami od dnia 1 września 2008r., kwota ta stanowi różnicę pomiędzy kwotą 750 zł, którą łożyłby M. C., a przyznaną wówczas powodowi rentą z ZUS w wysokości 391,68 zł; przyznając rentę za sierpień 2008r. Sąd uwzględnił, że jest to miesiąc niepełny (bez dwóch dni), licząc proporcjonalnie renta jest niższa niż w kolejnych miesiącach o 23,88 zł;

- 358,32 zł miesięcznie za okres od 1 września 2008r. do 30 września 2010r. z ustawowymi odsetkami od pierwszego dnia następnego miesiąca; kwota ta stanowi różnicę pomiędzy kwotą 750 zł, którą łożyłby M. C., a przyznaną wówczas powodowi rentą z ZUS w wysokości 391,68 zł;

- 191,62 zł miesięcznie za okres od 1 października 2010r. do 31 maja 2011r. z ustawowymi odsetkami od dnia pierwszego następnego miesiąca do dnia zapłaty; kwota ta stanowi różnicę pomiędzy kwotą 750 zł, którą łożyłby M. C., a przyznaną wówczas powodowi rentą z ZUS w wysokości 558,38 zł.

Sąd Okręgowy w punktach 7-9 wyroku oddalił powództwa każdego z powodów w pozostałym zakresie.

Sąd pierwszej instancji co do kosztów postępowania wskazał, że wartość przedmiotu sporu w odniesieniu do żądań powódki K. C. to 224.000 zł (100.000 zł - zadośćuczynienie, 100.000 zł - odszkodowanie i 12 x 2.000 zł - renta). Sąd łącznie na rzecz K. C. zasądził kwotę 115.526 zł (100.000 zł tytułem zadośćuczynienia oraz z tytułu renty kwoty: 4.658,16 zł, 1.532,96 zł, 334,44 zł, 9.000 zł). Powódka K. C. przegrała zatem niniejszy proces w stosunku około 48% do 52%. Opłata jaka winna być uiszczona od żądania wskazanego w pozwie to kwota 11.200 zł. Powódka z tej sumy uiściła 2.000 zł , na rzecz Skarbu Państwa należało zatem ściągnąć kwotę 9.200 zł. Sąd Okręgowy wskazał, że na podstawie art. 102 k.p.c. , aby nie umniejszać realnej wartości zasądzonych na rzecz powódki kwot z uwagi na jej trudną sytuację materialną i brak perspektyw jej zdecydowanego polepszenia nie obciążył jej częścią nieuiszczonej opłaty sądowej, którą z uwagi na przegranie procesu w 52 % winna ponieść. Na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz. U. z 2010r. Nr 90, poz. 594 ze zm.) nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa od pozwanej kwotę 5.777 zł jako 5 % od roszczenia zasądzonego na rzecz powódki K. C.. Sąd wskazał, że powódka A. C. domagała się w pozwie roszczeń, których wartość należało określić na kwotę 124.000 zł (100.000 zł - zadośćuczynienie i 12 x 2.000 zł - renta). Sąd uwzględnił żądanie A. C. łącznie zasądzając na jej rzecz kwotę 110.243 zł (100.000 zł - zadośćuczynienie oraz renta w łącznej kwocie 10.243 zł). Opłata sądowa od roszczenia objętego pozwem to kwota 6.200 zł z czego powódka na rzecz Skarbu Państwa zapłaciła już kwotę 2.000 zł. Opłata od zasądzonego na rzecz powódki A. C. roszczenia to kwota 5.513 zł, tak więc na podstawie art. 113 ust. 1 w/w ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Sąd nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa od pozwanej kwotę 4.200 zł jako uzupełnienie opłaty, a od pozwanej na rzecz powódki zasądził kwotę 1.313 zł, zgodnie z art. 100 k.p.c. stosunkowo rozdzielając koszty pomiędzy stronami (punkt 12 a i b wyroku). Powód P. C. domagał się w pozwie roszczeń, których wartość również należało określić na kwotę 124.000 zł (100.000 zł - zadośćuczynienie i 12 x 2.000 zł - renta). Sąd uwzględnił jego żądanie łącznie zasądzając na rzecz P. C. kwotę 106.526 zł (100.000 zł - zadośćuczynienie oraz renta w łącznej kwocie 6.526 zł). Opłata sądowa od roszczenia objętego pozwem to kwota 6.200 zł z czego powód na rzecz Skarbu Państwa zapłacił już kwotę 2.000 zł. Opłata od zasądzonego na rzecz powoda P. C. roszczenia to kwota 5.327 zł, tak więc na podstawie art. 113 ust. 1 cyt. ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Sąd nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa od pozwanej kwotę 4.200 zł jako uzupełnienie opłaty, a od pozwanej na rzecz powoda zasądził kwotę 1.127 zł, zgodnie z art. 100 k.p.c. stosunkowo rozdzielając koszty pomiędzy stronami (punkt 12 a i c wyroku).

Apelację od powyższego wyroku wniosła pozwana (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w Ł. zaskarżając wyrok w części zasądzającej na rzecz powodów renty oraz rozstrzygnięcia o kosztach procesu. Pozwana zarzuciła:

1) naruszenie prawa materialnego tj. art. 446 § 2 k.c. poprzez błędną wykładnię oraz niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że możliwości majątkowe i zarobkowe zmarłego M. C. kształtowały się na poziomie 3.000 zł miesięcznie, a każdy z powodów mógł oczekiwać ze strony zmarłego świadczeń w kwocie 750 zł miesięcznie,

2) naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 6 k.c. oraz przepisu prawa procesowego art. 232 k.p.c. poprzez przyjęcie, że powodowie udowodnili swoje roszczenia o rentę co do zasady i wysokości, wobec dowodu przeciwnego przeprowadzonego przez pozwaną oraz niezasadne przerzucenie ciężaru dowodowego na pozwaną w zakresie wykazywania okoliczności, jakie zmarły rzeczywiście uzyskiwał dochody ponad dochód przez zmarłego wykazywany,

3)naruszenie prawa procesowego poprzez niewłaściwe zastosowanie i błędną wykładnię art. 322 k.p.c. i uznanie przez Sąd, że ścisłe udowodnienie wysokości żądań powodów w zakresie renty było niemożliwe lub nader utrudnione, jak również zasądzenie w wyroku na rzecz powodów kwot według oceny, która nie została oparta na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy,

4) naruszenie przepisów prawa procesowego tj. art. 233 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i uznanie, że zmarły M. C. był jedynym żywicielem rodziny oraz, że w związku z jego śmiercią sytuacja materialna rodziny uległa znacznemu pogorszeniu,

5) naruszenie prawa procesowego poprzez błędną wykładnię art. 321 § 1 k.p.c. i zasądzenie na rzecz powodów odsetek ustawowych za opóźnienie w płatności comiesięcznych świadczeń rentowych zasądzonych wyrokiem,

6) naruszenie prawa procesowego tj. 100 k.p.c. poprzez nierozdzielenie kosztów stosownie do wyniku procesu.

Pozwana wskazując na powyższe zarzuty wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w punktach 4, 5 i 6 poprzez oddalenie powództwa K. C., A. C. i P. C. w zakresie zasądzonych na rzecz powodów rent, zmianę pkt 10, 11 i 12 wyroku zawierających rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów procesu poprzez prawidłowe rozdzielenie kosztów procesu w stosunku do wyniku procesu, zasądzenie od powodów K. C., A. C. i P. C. na rzecz pozwanej kosztów postępowania za drugą instancję w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pełnomocnik powodów na rozprawie apelacyjnej w dniu 11 września 2012r. wniósł o oddalenie apelacji pozwanej i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja pozwanej w części zasługiwała na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności stwierdzić należy, że o wysokości renty zasądzonej na podstawie art. 446 § 2 k.c.. przesądzają analogiczne okoliczności, jak i o wysokości świadczeń alimentacyjnych. Okolicznościami tymi są potrzeby poszkodowanego oraz możliwości zarobkowe i majątkowe zmarłego.

Na gruncie rozpoznawanej sprawy sporne były możliwości zarobkowe M. C., który większą część dochodów uzyskiwał z prac dorywczych, których wysokość podlegała ustaleniu na podstawie osobowych źródeł dowodowych. Jeśli chodzi o dochody uzyskiwane przez zmarłego na podstawie umowy o pracę Sąd Apelacyjny przyjął kwotę wynikającą ze składanych organom państwa zeznań podatkowych w wysokości 721 zł netto miesięcznie. Z PIT 11/8 B za 2004r. składanego przez pracodawcę M. C. a dotyczącego dochodów uzyskiwanych przez M. C. wynika, że dochód M. C. wynikający ze stosunku pracy wyniósł w 2004r. 8.354,16 zł (vide: k. 103 akt), a więc średnio miesięcznie 696,16 zł. Z kolei z PIT za 2005r. wynika dochód M. C. w wysokości 8.654,16 zł (vide: k. 101 akt), a więc 721,16 zł średnio miesięcznie. Powodowie w żaden sposób nie wykazali, że M. C. w ramach umowy o pracę zarabiał od 2.000-2.200 zł netto miesięcznie, jak to twierdziła K. C.. Twierdzenie strony nie jest dowodem i zgodnie z art. 6 k.c. rzeczą powodów było ten fakt wykazać. Powodowie nie uczynili tego, nie przedstawili jakiegokolwiek dokumentu z którego wynikałaby wysokość wynagrodzenia uzyskiwanego przez M. C. w okresie od 1 stycznia 2006r. do 2 kwietnia 2006r. Stąd należy przyjąć, że wynagrodzenie M. C. z tytułu umowy o pracę w okresie przed wypadkiem wynosiło 721 zł netto miesięcznie.

M. C. zarabiał również wykonując dodatkowe prace dorywcze. Świadczą o tym zeznania wszystkich przesłuchanych w sprawie świadków w szczególności J. P. oraz J. W.. Podane przez nich informacje, potwierdzone również przez inne przesłuchane w sprawie osoby, decydują o przyjęciu, że zmarły istotnie posiadał umiejętności w zakresie mechaniki pojazdowej, wykonywania prac budowlanych, dzięki którym mógł zaspokoić potrzeby rodziny na przeciętnym poziomie. Należy również zważyć, że wbrew stanowisku przyjętemu przez Sąd Okręgowy, osiągany przez M. C. dochód z prac dorywczych oraz z umowy o pracę, przy ustalaniu prawa do renty na rzecz powodów powinien być podzielony na cztery nie zaś na trzy osoby. Dochody jedynego żywiciela rodziny musiały bowiem zaspokoić również jego potrzeby życiowe. Stąd średni dochód przypadający na każdego członka rodziny jest proporcjonalnie mniejszy.

M. C. wykonywał dodatkowe zajęcia zarobkowe u świadka J. W. osiągając z tego tytułu około 1.000 zł - 1.500 zł miesięcznie na podstawie ustnej umowy. Dorabiał również u J. P. u którego maksymalnie mógł zarobić 1.500 zł rocznie, minimalnie 500 zł rocznie, gdyż pracował do 5 razy w roku za kwotę 100-300 zł jednorazowo. Z kolei z prac wykonywanych na rzecz zakonu mógł uzyskać od 1.000 zł do 3.000 zł rocznie. Przy podzieleniu podanych wartości w stosunku miesięcznym dodatkowy dochód M. C. wynosił od 1.125 zł do 1875 zł. Zatem średnio uzyskiwał on dochód w wysokości 1.500 zł z prac dorywczych i 721 z umowy pracy. Łącznie kwotę 2.221 zł miesięcznie, co przy podziale na cztery osoby daje kwotę 555,25 zł. Stąd do ustalenia wysokości rent należnych powodom należało przyjąć, że kwotę 555 zł miesięcznie, a nie 750 zł miesięcznie - jak to ustalił Sąd pierwszej instancji - M. C. przekazywałby żonie i każdemu z dzieci. Powyższe ustalenie, że dochody M. C. łącznie wynosiły około 2.200 zł netto miesięcznie znajduje potwierdzenie w oświadczeniu K. C. zawartym w dokumencie zatytułowanym " Ocena znacznego pogorszenia sytuacji życiowej wnoszącego roszczenie Pani K. C." w którym podała, że wydatki miesięczne przed wypadkiem męża wynosiły około 2.000 zł (vide: k. 34 akt). Powódka K. C. nadto zeznała, że mąż oddawał jej wszystkie pieniądze i ona nimi gospodarowała, sobie zostawiał drobne pieniądze (vide: k. 208 akt).

Powyższe ustalenia skutkowały zmianą wyroku, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., w punktach 4, 5 i 6. Zasądzone na rzecz powodów renty obniżono mając na względzie okoliczność, że od kwoty 555 zł należało odjąć rentę przyznaną poszczególnym powodom z ZUS oraz jak chodzi o K. C., że dorabia ona uzyskując z tego tytułu od 300-400 zł miesięcznie. Konsekwencją powyższego jest zmiana wyroku w punkcie 4 i zasądzenie od pozwanej na rzecz K. C. kwotę 152,40 zł za sierpień 2008r., kwoty po 163 zł miesięcznie za okres od 1 września 2008r. do 30 września 2008r. i kwoty po 255 zł miesięcznie począwszy od 1 czerwca 2011r. Jak chodzi o kwotę 255 zł miesięcznie to arytmetycznie wyliczono ją w ten sposób, że od kwoty 555 zł odjęto kwotę 350 zł (średnia arytmetyczna wyliczona z sumy kwot 300 i 400 uzyskiwanych z tytułu dodatkowych prac przez powódkę. ). Powódka K. C. w piśmie procesowym z dnia 14 września 2012r. wyjaśniła, że od 1 czerwca 2011r. nie otrzymuje żadnych świadczeń z ZUS (vide: k. 320 akt). Pozostałe kwoty wyliczono stosując sposób przyjęty przez Sąd pierwszej instancji z tym tylko zastrzeżeniem, że od kwoty 555 zł, a nie od kwoty 750 zł, odjęto renty przyznane z ZUS. Mając powyższe na względzie zaskarżony wyrok zmieniono w punktach 5 i 6 zasądzając od pozwanej tytułem renty na rzecz A. C. i P. C. po 152,40 zł na rzecz każdego z nich za sierpień 2008r., kwoty po 163 zł miesięcznie na rzecz każdego z nich za okres od 1 września 2008r. do 30 września 2008r. i na rzecz A. C. kwoty po 555 zł miesięcznie za okres od 1 października 2010r. do 30 kwietnia 2011r. W pozostałym zakresie roszczenia każdego z powodów w tym zakresie oddalono.

Sąd podziela stanowisko pozwanej zaprezentowane w apelacji, że skoro powodowie na etapie przedprocesowym nie występowali z roszczeniem o rentę oraz w pozwie i w toku całego postępowania przed Sądem pierwszej instancji nie domagali się zapłaty odsetek ustawowych od zaległych świadczeń z tytułu renty, to Sąd Okręgowy w zakresie w jakim zasądził odsetki ustawowe od świadczeń rentowych „od dnia pierwszego następnego miesiąca do dnia zapłaty” rozstrzygał wbrew normie wskazanej w art. 321 § 1 k.p.c. Orzekł bowiem ponad żądanie. Stąd zarzut naruszenia powołanego przepisu okazał się zasadny. Skutkowało to zmianą wyroku w punktach 4-6 w zakresie zasądzonych odsetek ustawowych od świadczeń rentowych.

Zmiana rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego co do rent skutkowała na podstawie art. 100 k.p.c. jednoczesną zmianą postanowień w przedmiocie kosztów procesu zawartych w zaskarżonym wyroku. Powódka K. C. dochodziła zasądzenia kwoty 224.000 zł. Jej żądanie zostało uwzględnione do kwoty 110.440 zł, wygrała więc ona proces w 50%. Ponieważ pozostała nieuiszczona opłata od pozwu w kwocie 9.200 zł zmieniono zaskarżony wyrok w punktach 10 i 12 nakazując ściągnąć od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Poznaniu) z tytułu roszczeń powódki K. C. kwotę 4.600 zł (50% z kwoty 9.200 zł). A. C. dochodziła zasądzenia kwoty 124.000 zł. Jej żądanie zostało uwzględnione do kwoty 107.838 zł tj. w 87 %. Opłata od pozwu wynosiła 6.200 zł, powódka zapłaciła kwotę 2.000 zł. Pozwana przegrała spór w 87 %, stąd nakazano ściągnąć od niej na rzecz Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Poznaniu) kwotę 3.654 zł (87% z kwoty 4.200 zł). Powód P. C. dochodził zasądzenia od pozwanej kwoty 124.000 zł, jego żądanie zostało uwzględnione w 84%, gdyż do kwoty 104.065 zł. Nieuiszczone koszty sądowe wyniosły 4.200 zł, stąd nakazano ściągnąć od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa ( Sąd Okręgowy w Poznaniu) kwotę 3.528 zł.

W pozostałym zakresie apelację pozwanej, stosownie do art. 385 k.p.c., oddalono. Ustalenia poczynione przez Sąd pierwszej instancji jako znajdujące uzasadnienie w materiale zgromadzonym w aktach sprawy Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne z wyłączeniem tego, że:

- M. C. z tytułu dodatkowych prac uzyskiwał około 2.000 zł miesięcznie, gdyż uzyskiwał 1.500 zł miesięcznie,

- łączny miesięczny dochód M. C. w okresie poprzedzającym wypadek wynosił co najmniej około 3.000 zł miesięcznie, gdyż wynosił 2.221 zł miesięcznie.

Wnioski płynące z tych ustaleń Sąd aprobuje z wyłączeniem, z przyczyn wskazanych wyżej, wysokości rent przyznanych powodom.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Apelacyjny rozstrzygnął na podstawie art. 100 k.p.c. Wartość przedmiotu zaskarżenia wynosiła 45.194 zł Pozwana uiściła opłatę od apelacji w kwocie 2.260 zł. Koszty zastępstwa procesowego pozwanej na podstawie § 6 pkt 5 i § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.) wynoszą 1.800 zł. Po stronie powodów powstały koszty zastępstwa procesowego w wysokości 1.800 zł stosownie do § 6 pkt 5 i § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.). Powodowie przegrali postępowanie odwoławcze co do 24.425 zł, to jest w 54%. Stąd od powodów na rzecz pozwanej zasądzono kwotę 1.130 zł.

/-/M. Głowacka /-/ K. Józefowicz /-/ R. Stachowiak