Sygn. akt III AUa 38/14

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 października 2014 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 14 października 2014 r. w Gdańsku

sprawy H. Ż.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W.

o ponowne ustalenie podlegania ubezpieczeniom społecznym

na skutek apelacji H. Ż.

od wyroku Sądu Okręgowego we Włocławku IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21 maja 2013 r., sygn. akt IV U 270/13

uchyla zaskarżony wyrok znosząc przeprowadzone przed Sądem I instancji postępowanie i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu we Włocławku IV Wydziałowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach procesu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt III AUa 38/14

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 29 stycznia 2013 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. odmówił wszczęcia postępowania w sprawie ponownego ustalenia obowiązku podlegania H. Ż. ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę nakładczą u płatnika składek M. D. w okresie od dnia 1 sierpnia 2008 r. do dnia 28 lutego 2009 r.

Odwołanie od tej decyzji wniosła H. Ż..

Pozwany podtrzymał stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji i wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy - IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we W. wyrokiem z dnia 21 maja 2013 r. oddalił odwołanie.

Sąd ustalił, że decyzją z dnia 19 sierpnia 2009 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. stwierdził, że H. Ż. nie podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę nakładczą u płatnika składek M. D. w okresie od dnia 1 sierpnia 2008 r. do dnia 28 lutego 2009 r. Od powyższej decyzji H. Ż. złożyła odwołanie, które w dniu 23 listopada 2009 r. zostało wyrokiem oddalone przez Sąd Okręgowy we Włocławku. Od tego orzeczenia H. Ż. wniosła apelację, którą Sąd Apelacyjny w Gdańsku w dniu 21 października 2010 r. oddalił. W dniu 3 stycznia 2013 r. H. Ż. wniosła o ponowne ustalenie prawa, w którym domaga się ponownego ustalenia okresu podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę nakładczą u płatnika M. D. w okresie od dnia 1 sierpnia 2008 r. do dnia 28 lutego 2009 r. Wnioskodawczyni nie wskazała żadnych okoliczności faktycznych oraz dowodów, które nie byłyby znane organowi rentowemu przed wydaniem prawomocnej decyzji z dnia 21 września 2010 r. rozstrzygającej obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym przez H. Ż..

Sąd wskazał, że wnioskodawczyni oprócz pisma ZUS Oddział w C. z dnia 18 października 2005 r., nie załączyła do wniosku żadnego dokumentu i powołała się jedynie na normę prawną art. 2 Konstytucji RP oraz sprzeczność z Konstytucją przepisów rozporządzenia RM z dnia 31 grudnia 1975 roku w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą oraz zasadę domniemania niewinności. Nie wskazała żadnych nowych dowodów, które nie byłyby znane pozwanemu, jak również nie podniosła okoliczności, które mogłyby mieć wpływ na ponowne ustalenie prawa do objęcia ubezpieczeniem społecznym z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę nakładczą u płatnika składek M. D. w spornym okresie. Ponadto w sprawie IVU 993/09 zakończonej prawomocnym wyrokiem przedmiotowa kwestia podlegania przez wnioskodawczynię ubezpieczeniom społecznym z tytułu pracy nakładczej we wskazanym czasokresie podlegała już rozpoznaniu. Od tego momentu nie zostały ujawnione żadne nowe okoliczności, bądź dowody, które mogłyby rzutować za zasadnością ponownego poddania pod rozwagę analizowanego problemu.

Apelację od powyższego wyroku wywiodła wnioskodawczyni, zarzucając naruszenie art. 7 Konstytucji RP poprzez uznanie, że organ państwowy może działać pomimo braku podstawy prawnej, pominięcie istotnych wniosków dowodowych oraz błędne zastosowanie art. 83a ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. W związku z powyższym skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie zgodnie z żądaniem zawartym we wniosku.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja nie podlegała merytorycznemu rozpoznaniu z uwagi na stwierdzoną z urzędu nieważność postępowania.

Zgodnie z art. 378 § 1 k.p.c., Sąd II instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji, w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. W sytuacji, gdy sąd odwoławczy z urzędu stwierdza nieważność postępowania, skutkującą uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania, ustosunkowywanie się do zarzutów zawartych w apelacji staje się wówczas przedwczesne.

Należy podkreślić, że w postępowaniu cywilnym należy umożliwić udział wszystkim stronom. W przeciwnym razie sąd naraża się na zarzut nieważności postępowania, o którym mowa w art. 379 pkt 5 k.p.c. W myśl art. 477 11 k.p.c., stronami postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych są ubezpieczony, inna osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, organ rentowy i zainteresowany.

Ubezpieczony to osoba, która ubiegała się o świadczenie lub żądała ustalenia prawa, występowała w postępowaniu administracyjnym i jej osoby dotyczy wydana decyzja organu rentowego. Z kolei podmiot, który nie wystąpił z wnioskiem i nie brał udziału w postępowaniu przed organem rentowym, a wobec którego wydana została decyzja administracyjna, jest stroną postępowania przed sądem jako "inna osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja". Natomiast zainteresowany nie jest adresatem decyzji organu rentowego, ale rozstrzygnięcie sprawy wpływa bezpośrednio na jego prawa lub obowiązki.

Ubezpieczony, inna osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja oraz zainteresowany – jako strona – ma prawo wniesienia odwołania od decyzji dotyczącej jego praw lub obowiązków, a gdy tego nie uczynił i postępowanie toczy się przed sądem bez jego udziału, podlega wezwaniu do udziału w sprawie z urzędu lub na wniosek strony. Sąd bowiem ma obowiązek zapewnić wszystkim osobom mającym przymiot strony możliwość obrony ich praw.

Obowiązek ten polega na zawiadomieniu strony o terminie rozprawy celem umożliwienia jej wzięcia w niej udziału (uzasadnienie wyroku SN z dnia 27 lutego 1991 roku, II URN 130/90, OSNCP 1992 nr 9, poz. 168).

Postępowanie toczące się bez udziału strony na skutek zaniedbania obowiązku wezwania wynikającego z art. 477 11 § 2 zd. 2 k.p.c., dotknięte jest nieważnością (art. 379 pkt 5 k.p.c.; por. też uzasadnienie wyroku SN z dnia 3 października 1996 roku, II URN 36/96, OSNP 1997 nr 9, poz. 156 oraz uchwałę SN z dnia 29 lipca 1998 roku, III ZP 20/98, OSNP 1998 nr 23, poz. 690). Stosownie do treści art. 379 pkt 5 k.p.c. nieważność postępowania zachodzi, jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw. Pozbawienie strony możności obrony swych praw polega na tym, że z powodu wadliwości procesowych sądu lub strony przeciwnej, będących skutkiem naruszenia konkretnych przepisów kodeksu postępowania cywilnego strona nie mogła brać i nie brała udziału w postępowaniu lub jego istotnej części (por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 10 maja 1974 roku, II CR 155/74, OSP 1975 nr 3, poz. 66; zob. też uzasadnienie postanowienia SN z dnia 6 marca 1998 roku, III CKN 34/98, LEX nr 36068; uzasadnienie wyroku SN z dnia 13 czerwca 2002 roku, V CKN 1057/00, LEX nr 55517). Pozbawienie strony możności obrony swych praw godzi w naczelną zasadę postępowania cywilnego – zasadę różności stron, która ma swoje źródło w art. 32 ust. 1 Konstytucji RP, według którego wszyscy są równi wobec prawa oraz mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Istotnym gwarantem zasady równości stron jest zasada wysłuchania stron znajdująca swój wyraz w art. 210 § 1 k.p.c. Naruszenie zasady równości stron poprzez pozbawienie strony możności działania w postępowaniu cywilnym prowadzi do nieważności postępowania.

W ocenie Sądu Apelacyjnego postępowanie sądowe toczące się przed Sądem Okręgowym we Włocławku w niniejszej sprawie było dotknięte nieważnością z uwagi na niezawiadomienie w sposób prawidłowy o toczącym się procesie, w tym o terminie ostatniej rozprawy poprzedzającej wydanie wyroku M. M.. Należy bowiem zaznaczyć, iż M. M. jako pracodawca i zarazem płatnik składek został wymieniony w decyzji organu rentowego z dnia 19 sierpnia 2009 roku stwierdzającej niepodleganie H. Ż. ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu z tytułu umowy o pracę nakładczą. Podobnie w przypadku zaskarżonej w niniejszym postępowaniu decyzji odmawiającej wszczęcia postępowania w sprawie wniosku H. Ż. o ponowne ustalenie obowiązku podlegania ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu z tytułu wykonywania umowy o pracę nakładczą, M. M. także został wymieniony jako płatnik składek i przesłano mu odpis tejże decyzji. Nie ulega więc wątpliwości, iż obie w/w decyzje dotyczyły oprócz ubezpieczonej także M. M., zatem w toku postępowania sądowego przysługiwał mu statut strony jako innej osoby, której praw i obowiązków dotyczyła zaskarżona decyzja. W konsekwencji w rozpoznawanej sprawie na etapie postępowania przed Sądem I instancji doszło, wskutek uchybień tego Sądu, do ograniczenia M. M. możliwości podejmowania przez niego działań zmierzających do obrony jego praw w procesie, uniemożliwiono mu udział w rozprawach, podczas których przeprowadzane były dowody. M. M. nie został prawidłowo zawiadomiony o terminie rozprawy poprzedzającej wydanie wyroku. Tymczasem w świetle konstytucyjnej zasady prawa do sądu (art. 45 Konstytucji RP) miał on ma prawo być obecny na rozprawie i aktywnie w niej uczestniczyć – składać wnioski, podnosić zarzuty, odnosić się do twierdzeń faktycznych odwołującej się i organu rentowego, jak też zgłaszać własne twierdzenia, brać udział w czynnościach dowodowych, zadawać świadkom pytania, kwestionować zarządzenia sędziego przewodniczącego rozprawie, podejmować wszystkie inne czynności procesowe dopuszczone prawem. W tym celu Sąd powinien również i taką stronę o rozprawie zawiadomić, a jeżeli stwierdzi, że nie została zawiadomiona – rozprawę odroczyć (art. 214 § 1 k.p.c.). Obecność stron na rozprawie ma jednak charakter fakultatywny. Udział w rozprawie jest tylko prawem strony (art. 211 k.p.c.), jej nieobecność nie stanowi przeszkody do rozpoznania sprawy i nie pociąga za sobą w zasadzie (por. jednak art. 216 k.p.c.) obowiązkowego odroczenia rozprawy. Warunkiem przeprowadzenia rozprawy jest jednak to, aby nie zachodziły okoliczności jej obligatoryjnego odroczenia (por. uzasadnienie wyroku SN z 17 lutego 2004 roku, III CK 290/02, LEX nr 164001). Z powyższych przyczyn uznać należało, że rozprawa przeprowadzona przed Sądem Okręgowym, w czasie której były podejmowane istotne czynności dowodowe, odbyły się w warunkach niepozwalających na ich przeprowadzenie.

Reasumując, Sąd Apelacyjny stwierdził, że postępowanie przed Sądem Okręgowym dotknięte było nieważnością ze skutkiem przewidzianym w art. 386 § 2 k.p.c., tj. koniecznością uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji, zniesienia postępowania i przekazania sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania, albowiem z przyczyn wyżej wskazanych M. M. jako osoba, której praw i obowiązków dotyczyła zaskarżona decyzja, został pozbawiony uprawnień procesowych strony postępowania.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c. Sąd Apelacyjny, orzekł, jak w sentencji.