Sygn. akt VII Ga 18/16

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 lutego 2016 roku

Sąd Okręgowy w Białymstoku VII Wydział Gospodarczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Katarzyna Topczewska (spr.)

Protokolant: Krzysztof Kruglicz

po rozpoznaniu w dniu 26 lutego 2016 roku w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa M. K.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej we W.

o ustalenie

na skutek apelacji wniesionej przez pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Ostrołęce

z dnia 16 września 2015 roku, sygn. akt V GC 628/13

I.  Zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że uchyla wyrok zaoczny Sądu Rejonowego w Ostrołęce z dnia 11 czerwca 2014 roku, sygn. akt V GC 628/13 i oddala powództwo oraz zasądza od powoda M. K. na rzecz pozwanego (...) S.A. z siedzibą we W. kwotę 617 (sześćset siedemnaście) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego,

II.  Zasądza od powoda M. K. na rzecz pozwanego (...) S.A. z siedzibą we W. kwotę 480 (czterysta osiemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego, w tym kwotę 300 (trzysta) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

SSO Katarzyna Topczewska

VII Ga 18/16

UZASADNIENIE

Powód M. K. prowadzący działalność gospodarczą pod nazwą (...) domagał się ustalenia, że pozwany (...) S.A. z siedzibą we W. „niesłusznie żąda od niego kwoty 3.590,92 złotych z odsetkami”. Wniósł też o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów procesu.

Wyrokiem zaocznym z dnia 11 czerwca 2014 roku Sąd Rejonowy w Ostrołęce ustalił, że powód nie posiada wobec pozwanego w kwocie 3.590,92zł. z odsetkami, z tytułu opłat leasingowych z umowy leasingu operacyjnego nr (...) z dnia 14 czerwca 2010 roku zawartej przez powoda z (...) S.A. z siedzibą we W., a także zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 180 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.

Pozwany (...) S.A. z siedzibą we W. w sprzeciwie od tego wyroku zaocznego wniósł o oddalenie powództwa w całości i o zasądzenie od powoda kosztów procesu. W piśmie procesowym z dnia 06.11.2014 roku pozwany odnosząc się do rozwiązania umowy leasingu wyjaśnił, że kwota 3.590,92 zł. obejmuje zobowiązanie powoda z tytułu niezapłaconych faktur VAT: nr (...) z dnia 28.05.2012 roku - kwota 48,30zł. , nr (...) z dnia 26.06.2012 roku - kwota 3.382,72zł., nr (...) z dnia 12.03.2013 roku – kwota 159,90 złotych. Zobowiązanie to zostało przeniesione na niego umową cesji.

Wyrokiem z dnia 16.09.2015 roku Sąd Rejonowy w Ostrołęce utrzymał w mocy w całości wyrok zaoczny tego Sądu z dnia 11 czerwca 2014 roku w sprawie V GC 628/13.Sąd Rejonowy za podstawę rozstrzygnięcia przyjął następujące ustalenia faktyczne:

W dniu 14.06.2010 roku (...) S.A. z siedzibą we W. zawarł z powodem umowę leasingu operacyjnego nr (...) na okres 36 miesięcy, w oparciu o którą (...) S.A. nabył i przekazał powodowi na czas trwania umowy przedmiot objęty umową, tj. maszynę do robót ziemnych - koparkę kołową K.. W umowie tej powód zobowiązał się do zapłaty rat czynszu w terminach i kwotach przewidzianych harmonogramem finansowym. W umowie tej, w pkt 49, przewidziano, że w przypadku jej rozwiązania z powodu opóźnienia w zapłacie, czyli z winy leasingobiorcy, leasingodawca ma prawo natychmiastowego przejęcia sprzętu oraz żądania zapłaty odszkodowania z tytułu rozwiązania umowy w wysokości sumy pozostałych opłat (tj. wymagalnych za okres po rozwiązaniu umowy) i kwoty równej cenie sprzedaży sprzętu, powiększonej o koszty windykacji sprzętu w ryczałtowo ustalonej wysokości 20% łącznej wartości tych opłat i kwoty równej cenie sprzedaży sprzętu. Leasingodawca w dniu 28 maja 2012 roku wystawił powodowi fakturę VAT nr (...) na kwotę 3.375,96 złotych tytułem czynszu nr 24, w dniu 26 czerwca 2012 roku fakturę VAT nr (...) na kwotę 3.382,72 złotych tytułem czynszu nr 25, a w dniu 12 marca 2013 fakturę VAT nr (...) na kwotę 159,90 złotych tytułem opłaty za monit. Pismem z dnia 16 sierpnia 2012 roku (...) S.A. z siedzibą we W. poinformował powoda, że w wyniku opóźnienia w zapłacie czynszów i ich nieuiszczenia a w szczególności czynszu nr 25, rozwiązuje umowę leasingu nr (...) bez wypowiedzenia. Wskazał też, że wszelkie należności uiszczone od daty wystawienia tego pisma traktuje jako depozyt na zabezpieczenie kwot należnych z tytułu rozwiązania umowy z przyczyn leżących po stronie leasingobiorcy. Od powoda zażądano również bezwarunkowego, natychmiastowego zwrotu przedmiotu umowy. W dniu 28.11.2012 roku powód zwrócił leasingodawcy przedmiot umowy. Pismem z dnia 12 marca 2013 roku (...) S.A. z siedzibą we W. przedstawił powodowi informację dotyczącą rozliczenia umowy leasingu operacyjnego nr (...) wskazując, że:

- kwota czynszów przypadających do zapłaty po dniu rozwiązania umowy zdyskontowanych według zasad określonych w warunkach umowy na dzień wysyłki informacji, powiększona o kwotę równą cenie sprzedaży sprzętu przewidzianej w umowie leasingu wynosi 28.126,97 złotych / pkt 1 /,

- opłata manipulacyjna z tytułu kosztów windykacji w ustalonej wysokości 20% łącznej wartości zdyskontowanych czynszów przypadających do zapłaty po dniu rozwiązania umowy oraz ceny sprzedaży sprzętu przewidzianej w umowie wynosi 5.625,39 złotych / pkt 2 /,

- suma należności wymagalnych do dnia rozwiązania umowy, dotychczas nieopłaconych wynosi 3.431,02 złotych / pkt 3 /,

- pozostałe należności wynikające z przedmiotowej umowy leasingu wynoszą 159,90 złotych / pkt 4 /,

- uzyskana ze sprzedaży sprzętu będącego przedmiotem rozwiązanej umowy wartość rynkowa sprzętu (w przypadku gdy sprzedaży nie uskuteczniono w terminie 90 dni od dnia przejęcia) wynosi 56.600,00 złotych / pkt 5 /.

Pismem z dnia 25 kwietnia 2013 roku (...) S.A. z siedzibą we W. powiadomił powoda, że swoje wierzytelności z tytułu umowy leasingu nr (...) przelał na podstawie art. 509 i in. k.c. oraz warunków umowy leasingu na rzecz (...) S.A.” z siedzibą we W.. Nabywca wierzytelności pismem z dnia 6 maja 2013 roku w wezwał powoda do zapłaty do dnia 16 maja 2013 roku kwoty 4.215,37 złotych, obejmującej kwotę 3.590,92 złotych z tytułu opłat leasingowych i kwotę 624,45 złotych z tytułu odsetek naliczonych do dnia sporządzenia wezwania. Powód zakwestionował powyższe rozliczenie umowy leasingu nr (...), wskazując że z rozliczenia otrzymanych środków pieniężnych i kompensat z dnia 20 marca 2013 roku wynika kwota 120.525,90 złotych, zaś kwota uzyskana ze sprzedaży sprzętu będącego przedmiotem rozwiązanej umowy wynosi 56.600,00 złotych, co oznacza, że (...) S.A. z siedzibą we W. otrzymał łącznie kwotę 177.125,90 złotych. Kwota ta stanowi znaczną nadpłatę w wartościach dodanych, wobec czego żądanie od niego jakichkolwiek dodatkowych sum nosi znamiona wyłudzenia. Powód wskazał, że gdyby dodać do tych rozliczeń kwotę 3.590,90 złotych plus odsetki, to rozliczenie według (...) S.A. z siedzibą we W. wynosi ponad 180.000,00 złotych, podczas gdy umowa stanowiła, że wartość podlegającą wykupowi stanowi kwota 122.000,00 złotych brutto. Zaznaczył on przy tym, że umowa leasingu miała zakończyć się w dniu 14 czerwca 2013 roku. Powód wniósł o dokładne rozliczenie całej umowy leasingu, a zwłaszcza kwoty uzyskanej z licytacji i sposobu jej rozliczenia.

W tych okolicznościach Sąd Rejonowy uznał, że powództwo opierające się na art. 189 k.p.c. zasługuje na uwzględnienie.

W ocenie Sądu powód miał interes prawny żądaniu ustalenia ustaleniu nieposiadania przez niego wobec pozwanego (...) S.A. z siedzibą we W. zobowiązań w kwocie 3.590,92 złotych z odsetkami, z tytułu opłat leasingowych, albowiem zawiadomiony został o zbyciu wierzytelności, a jednocześnie kierowano do niego wezwania do zapłaty z informacją, że brak płatności skutkować będzie wypełnieniem weksla in blanco wystawionego przez powoda oraz informowano go o przygotowaniu przeciwko niemu pozwu o zapłatę w postępowaniu nakazowym.

Jednocześnie Sąd I instancji uznał, że leasingodawca nieprawidłowo rozliczył umowę leasingu, a w konsekwencji pozwanemu, nie przysługuje wobec powoda wierzytelność z tytułu opłat leasingowych z tej umowy w kwocie 3.590,92 złotych z odsetkami. Sąd ten zaznaczył, że (...) S.A. z siedzibą we W. dokonując rozliczenia umowy leasingu operacyjnego nr (...) i wyliczając kwotę 3.590,92 złotych - obejmującą zaległe raty leasingowe: część raty nr 24 w kwocie 48,30 złotych i rata nr 25 w kwocie 3.382,72 złotych, a także kwotę 159,90 złotych tytułem opłaty za monit od ceny uzyskanej ze sprzedaży przedmiotu leasingu odliczył tylko przyszłe raty leasingowe, powiększone o kwotę równą cenie sprzedaży i opłatę manipulacyjną. W rozliczeniu zaś błędnie nie uwzględnił zaległych rat wymagalnych w dniu rozwiązania umowy, uznając że nie powinny być one potrącone. Skoro bowiem wypowiedzenie umowy leasingu nastąpiło z przyczyn leżących po stronie leasingobiorcy, dlatego zgodnie z pkt 50 umowy leasingu i art. 709 ze zn. 15 k.c. przy rozliczeniu powoda z leasingodawcą należało uwzględnić wszystkie niezapłacone raty, zarówno te zaległe jak i te niewymagalne na dzień rozwiązania umowy. Sąd I instancji podzielił w tym zakresie stanowisko Sądu Apelacyjnego w Warszawie, zajęte w uzasadnieniu wyroku z dnia 18 kwietnia 2013 roku, I ACa 1307/12 (Lex nr 1324799).

Z ustaleń poczynionych w sprawie wynika ,że cena uzyskana ze sprzedaży sprzętu będącego przedmiotem umowy leasingu wynosiła 56.600 zł., a odszkodowanie o którym mowa w art. 49 tej umowy, tj. suma czynszów przypadających do zapłaty po dniu rozwiązania umowy zdyskontowanych według zasad określonych w warunkach umowy na dzień wysłania informacji, powiększona o kwotę równą cenie sprzedaży sprzętu wynosiła 28.126,97 zł., opłata manipulacyjna z tytułu kosztów windykacji w ustalonej wysokości 20% łącznej wartości zdyskontowanych czynszów przypadających do zapłaty po dniu rozwiązania umowy oraz ceny sprzedaży sprzętu wynosiła 5.625,39 zł., zaś należności wymagalne do dnia rozwiązania umowy (czyli zaległe raty leasingowe) i opłata za monit wynoszą łącznie kwotę 3.590,92 złotych, to kwoty wskazane w punktach 1-4 pisma (...) S.A. z siedzibą we W. z dnia 12 marca 2013 roku o rozliczeniu umowy leasingu operacyjnego nr (...) stanowią łącznie 37.343,28 złotych, która to kwota jest mniejsza od ceny uzyskanej ze sprzedaży przedmiotu umowy.

Finansujący nie poniósł zatem straty na skutek wcześniejszego rozwiązania umowy leasingu z przyczyn leżących po stronie leasingobiorcy.

W konsekwencji Sąd Rejonowy na podstawie art. 347 k.p.c. w całości utrzymał w mocy wyrok zaoczny tego Sądu z dnia 11 czerwca 2014 roku.

Powyższy wyrok w całości zaskarżył apelacją pozwany, zarzucając naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię oraz niewłaściwe zastosowanie przez uznanie, że powodowi przysługiwał interes prawny w rozumieniu art. 189 k.c. Skarżący wskazał ,że możliwość wniesienia przez powoda zarzutu potrącenia bądź nieistnienia zobowiązania możliwe jest tylko w ewentualnym procesie o zapłatę wytoczonym przez pozwanego. Zarzucając powyższe pozwany wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, a także zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszym rzędzie należy wskazać, że sprawa niniejsza jest sprawą o jakiej mowa w art. 505 1 pkt 1 k.p.c. i powinna być rozpoznawana nie w trybie zwykłym – w jakim procedował Sąd I instancji, ale w postępowaniu uproszczonym – i w takim postępowaniu Sąd Okręgowy rozpoznał tę sprawę.

Sprawy wymienione w art. 505 1 pkt 1 k.p.c. obejmują zarówno roszczenia o zasądzenie, ustalenie istnienia bądź nieistnienia stosunku prawnego bądź jego ukształtowanie, niezależnie od tego, czy wynikają one z umów nazwanych czy nienazwanych. Postępowanie uproszczone należy zatem stosować nie tylko w sprawach dotyczących roszczeń wynikających z istniejących stosunków umownych (np. o spełnienie świadczenia), ale również w sprawach o roszczenia związane z ustaniem umowy i definitywnym rozliczeniem stosunku zobowiązaniowego (np. o zwrot rzeczy wynajętych, użyczonych, o odszkodowanie z tytułu niewykonania bądź nienależytego wykonania umowy – por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2010 roku, III CZP 123/2009, LEX nr 558103), o stwierdzenie istnienia bądź nieistnienia umowy, o zawarcie umowy w wykonaniu umowy przedwstępnej (por. M. Manowska, Komentarz do art. 505 1 Kodeksu postępowania cywilnego, LexisNexis 2013).

Przechodząc do meritum trzeba wskazać, że Sąd Okręgowy przyjmuje za własne niekwestionowane przez skarżącego ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego, nie do końca godząc się jednak z wyrażonymi przez ten Sąd ocenami prawnymi.

Odnosząc się do apelacji trzeba wskazać, że uwzględnienie powództwa z art. 189 k.p.c. wymaga istnienia interesu prawnego w żądaniu udzielenia ochrony prawnej przez wydanie wyroku ustalającego istnienie bądź nieistnienie danego stosunku prawnego bądź prawa (w zależności od rodzaju żądania udzielenia ochrony prawnej). Istnienie interesu prawnego decyduje o dopuszczalności badania prawdziwości twierdzeń powoda, że wymieniony w powództwie stosunek prawny lub prawo istnieje, bądź nie istnieje. Dopiero dowiedzenie przez powoda interesu prawnego otwiera sądowi drogę do badania prawdziwości jego twierdzeń, że dany stosunek prawny lub prawo rzeczywiście istnieje bądź nie istnieje.

Interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. jest to obiektywna (czyli rzeczywiście istniejąca), a nie tylko hipotetyczna (czyli w subiektywnym odczuciu strony) potrzeba prawna uzyskania wyroku odpowiedniej treści, występująca wówczas, gdy powstała sytuacja rzeczywistego naruszenia albo zagrożenia naruszenia określonej sfery prawnej. Praktycznie rzecz biorąc, interes prawny występuje wtedy, gdy sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości, a jednocześnie interes ten nie podlega ochronie w drodze innego środka (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 4 października 2001 roku, I CKN 425/2000, LexisNexis nr (...); z dnia 8 maja 2000 roku, V CKN 29/2000, LexisNexis nr (...); z dnia 9 lutego 2012 roku, III CSK 181/2011, LexisNexis nr (...); z dnia 14 marca 2012 roku, II CSK 252/2011, LexisNexis nr (...); wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 5 kwietnia 2007 roku, III AUa 1518/2005, LexisNexis nr (...); postanowienie Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 28 września 2012 roku, I ACz 1611/2012, LEX nr 1220598).

Brak interesu prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c. ma miejsce wówczas, gdy stan niepewności prawnej może być usunięty w drodze dalej idącego powództwa o świadczenie (ewentualnie innego powództwa, np. o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym) bądź w drodze podjęcia obrony w toku już wytoczonej przez pozwanego w procesie o ustalenie odrębnej sprawy o świadczenie (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 16 kwietnia 2010 roku, IV CSK 453/2009, LexisNexis nr (...); wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 28 września 2012 roku, V ACa 415/2012, LexisNexis nr (...)). Ustalenie istnienia bądź nieistnienia stosunku prawnego lub prawa następuje wtedy przesłankowo.

Powód ma interes prawny w żądaniu ustalenia, że nie posiada wobec pozwanego zobowiązań w kwocie 3.590,92 złotych z odsetkami, z tytułu opłat leasingowych z umowy leasingu operacyjnego z dnia 14 czerwca 2010 roku zawartej przez powoda z poprzednikiem prawnym pozwanego, a więc w żądaniu ustalenia nieistnienia prawa, a nie faktu – jak podnosił skarżący, skoro stan niepewności co do posiadania przez powoda wobec pozwanego tych zobowiązań nie może być usunięty w drodze dalej idącego powództwa, czy też w drodze podjęcia przez powoda obrony w toku już wytoczonej przez pozwanego sprawy o świadczenie (w sprawie nie ma dowodów, że pozwany wytoczył przeciwko powodowi powództwo o zapłatę dochodzonej pozwem kwoty ).

W ocenie Sądu Okręgowego nie można jednak zgodzić się z Sądem I instancji, że powód nie posiada wobec pozwanego zobowiązań w kwocie 3.590,92 złotych z odsetkami, z tytułu opłat leasingowych z powołanej wyżej umowy.

Wobec tego, że (...) S.A. z siedzibą we W. wypowiedział umowę leasingu operacyjnego nr (...) z dnia 14 czerwca 2010 roku na skutek opóźniania się przez powoda w zapłacie rat leasingowych i ich nieopłacenia, to rozliczenie stron tej umowy winno nastąpić według zasad z pkt 49 i 50 tej umowy oraz art. 709 15 k.c. regulującego kontraktową odpowiedzialność odszkodowawczą leasingobiorcy po rozwiązaniu stosunku leasingu z przyczyn leżących po stronie leasingobiorcy.

W pkt 49 umowy leasingu operacyjnego nr (...) z dnia 14 czerwca 2010 roku wskazano, że w przypadku rozwiązania tej umowy z przyczyn leżących po stronie leasingobiorcy leasingodawca ma prawo natychmiastowego przejęcia sprzętu oraz żądania zapłaty odszkodowania z tytułu rozwiązania umowy w wysokości sumy pozostałych opłat i kwoty równej cenie sprzedaży sprzętu wynikającej z harmonogramu finansowego, powiększonych o koszty windykacji sprzętu w ryczałtowo ustalonej wysokości 20% łącznej wartości tych opłat i kwoty równej cenie sprzedaży sprzętu wynikającej z harmonogramu finansowego. W pkt 50 przewidziano zaś, że wysokość odszkodowania pomniejsza się o korzyści faktycznie uzyskane przez leasingodawcę z tytułu zapłaty przed umówionym terminem opłat pozostałych do uiszczenia, w szczególności o cenę uzyskaną ze sprzedaży sprzętu, o ile sprzedaż uda się uskutecznić w terminie nie dłuższym niż 90 dni od dnia przejęcia sprzętu, a jeżeli w tym terminie sprzętu nie uda się sprzedać wówczas wysokość odszkodowania jest pomniejszana o kwotę równą wycenie wartości sprzętu, również w sytuacji gdy sprzęt będący w posiadaniu leasingodawcy nie zostaje wystawiony na sprzedaż wysokość odszkodowania jest pomniejszana o kwotę równą wycenie wartości sprzętu, jeżeli zaś sprzęt nie zostanie zwrócony leasingodawcy ani nie dojdzie do jego przejęcia w ciągu 10 miesięcy od dnia rozwiązania umowy wysokość odszkodowania ustala się bez pomniejszania go o wartość sprzętu.

Przepis art. 709 15 k.c. stanowi zaś, że w razie wypowiedzenia przez finansującego umowy leasingu na skutek okoliczności, za które korzystający ponosi odpowiedzialność, finansujący może żądać od korzystającego natychmiastowego zapłacenia wszystkich przewidzianych w umowie a niezapłaconych rat, pomniejszonych o korzyści, jakie finansujący uzyskał wskutek ich zapłaty przed umówionym terminem i rozwiązania umowy leasingu.

W świetle przywołanych postanowień umowy i art. 709 15 k.c. nie sposób uznać, że niezapłacone przez powoda raty leasingowe wymagalne do chwili rozwiązania tej umowy w łącznej kwocie 3.382,72 złotych z odsetkami, a także opłata za wezwanie powoda do zapłaty tych rat w kwocie 159,90 złotych z odsetkami, mogą zostać skompensowane korzyściami uzyskanymi przez (...) S.A. z siedzibą we W. w okresie od rozwiązania umowy leasingu do czasu, na który była ona zawarta i wskutek rozwiązania tej umowy, a więc wartością rynkową sprzętu w kwocie 56.600,00 złotych.

W uchwale z dnia 16 września 2015 roku w sprawie III CZP 52/15 Sąd Najwyższy rozstrzygając wątpliwości dotyczące tego, od jakiego rodzaju rat niezapłaconych przez korzystającego podlegają odliczeniu korzyści uzyskane przez finansującego wskutek zapłaty tych należności przed umówionym terminem i rozwiązania umowy leasingu, a ściślej tego, czy użyte w art. 709 15 k.p.c. określenie „wszystkie przewidziane w umowie a niezapłacone raty” jest pojęciem zbiorczym, obejmującym raty wymagalne przed wypowiedzeniem umowy leasingu oraz raty, które stały się wymagalne wskutek tego wypowiedzenia, czy też należy rozumieć przez nie jedynie raty wymagalne wskutek rozwiązania umowy, wskazał, że obowiązek pomniejszenia wysokości przewidzianych w umowie leasingu a niezapłaconych rat o korzyści, jakie finansujący uzyskał wskutek ich zapłaty przed umówionym terminem i rozwiązania umowy, nie obejmuje rat wymagalnych przed rozwiązaniem umowy (art. 709 15 k.c.).

Sąd Najwyższy odwołał się do wyroków tego Sądu z dnia 9 września 2010 roku w sprawie I CSK 641/09 (OSNC-ZD 2011, nr 2, poz. 35) oraz w sprawie I CSK 685/09 (OSNC 2011, nr 5, poz. 58), w których przyjął, że finansujący - w ramach kontraktowej odpowiedzialności odszkodowawczej korzystającego, przewidzianej w art. 709 15 k.c. - może żądać z chwilą rozwiązania umowy wskutek jej wypowiedzenia nie tylko zapłaty rat, których terminy wymagalności przypadły przed tą chwilą, ale i wszystkich pozostałych umówionych rat, których ustalone terminy wymagalności przypadają po tej chwili.

Sąd Najwyższy przywołał także wyrok tego Sądu z dnia 12 grudnia 2013 roku w sprawie V CSK 566/12 (OSNC 2014, nr 10, poz. 641) dotyczący kilku należności dochodzonych przez finansującego w związku z wcześniejszym zakończeniem stosunku leasingu operacyjnego. W uzasadnieniu tego orzeczenia wskazał, że leasingodawcy przysługuje roszczenie o zapłatę równowartości rat leasingowych, które stały się wymagalne do czasu rozwiązania umowy leasingu i nie zostały dotychczas zapłacone przez leasingobiorcę (art. 471 k.c.). To samo dotyczy równowartości rat leasingowych za okres po rozwiązaniu umowy leasingu (art. 709 15 k.c.). Leasingodawca mógłby też dochodzić odsetek za opóźnienie z zapłatą tych dwóch kategorii należności. Sąd Najwyższy podzielił stanowisko skarżącego co do tego, jakie należności leasingodawcy objęte pozwem powinny zostać odpowiednio pomniejszone w związku z uzyskaną przez niego korzyścią po wcześniejszym zakończeniu stosunku leasingu operacyjnego. Podkreślił, że chodzi tu jedynie o raty leasingowe, których obowiązek zapłaty powstaje po dniu rozwiązania umowy leasingu, ale już nie o raty, które nie zostały zapłacone przed tym dniem, mimo że stały się wymagalne. Uzyskana przez byłego leasingodawcę korzyść powinna pomniejszać właśnie sumę rat leasingowych, które stały się wymagalne w wyniku rozwiązania umowy leasingu. Do pomniejszenia powinny być przedstawione także odsetki za opóźnienie z zapłatą tych rat, ponieważ odsetki dzielą los prawny należności głównej także w omawianym zakresie.

Sąd Najwyższy zaznaczył, że w orzecznictwie sądów powszechnych pojawia się również odmienne stanowisko. Podnosi się bowiem, że w następstwie wypowiedzenia umowy leasingu wszystkie raty obciążające korzystającego są już wymagalne i w tym kontekście należy odczytywać znaczenie użytego przez ustawodawcę w art. 709 15 k.c. zwrotu „wszystkie przewidziane w umowie a niezapłacone raty”. Podkreśla się przy tym, że gdyby przez pojęcie to rozumieć wyłącznie raty leasingowe, które stały się wymagalne wskutek wypowiedzenia umowy z przyczyn obciążających korzystającego, to w razie uzyskania przez finansującego w wyniku sprzedaży przedmiotu leasingu ceny wyższej od łącznej wysokości wszystkich nieopłaconych rat, odniósłby on korzyść przewyższającą wysokość doznanej szkody; taka wykładnia art. 709 15 k.c. nie dałaby się pogodzić z istotą odpowiedzialności odszkodowawczej korzystającego i pozostawałaby w sprzeczności z art. 361 § 2 k.c. Sąd Najwyższy nie podzielił jednak tych argumentów.

Sąd Najwyższy podkreślił, że w judykaturze i piśmiennictwie zgodnie wskazuje się na odszkodowawczy charakter odpowiedzialności korzystającego, przewidzianej w art. 709 15 k.c. Przepis ten ułatwia finansującemu dochodzenie odszkodowania w celu przywrócenia położenia, w którym znajdowałby się on w przypadku należytego wykonania zobowiązania przez korzystającego. Pozwala ustalić wysokość odszkodowania w sposób uproszczony w stosunku do typowego roszczenia odszkodowawczego, odwołując się w tym zakresie do przewidzianych w umowie a nie zapłaconych rat leasingowych; jednocześnie jednak przewiduje mechanizm dostosowania odszkodowania do rozmiaru doznanego uszczerbku przez nakaz uwzględnienia oznaczonych korzyści odniesionych przez finansującego. Obowiązek pomniejszenia wysokości należnych rat o wspomniane korzyści nie obejmuje rat wymagalnych przed rozwiązaniem umowy. Wypowiedzenie umowy wywiera bowiem skutek jedynie ex nunc, a zatem nie może odnosić się do rat już wymagalnych. Obowiązek ich zapłaty wynika z zasad ogólnych (art. 709', art. 709 § 1 k.c.). Skoro rozwiązanie umowy rodzi skutki jedynie na przyszłość, to nie może prowadzić jednocześnie do podważenia skutków prawnych powstałych na jej gruncie wcześniej. Przyjęcie odmiennego stanowiska prowadziłoby do - nie dającego się zaakceptować - wniosku, że termin wymagalności rat już wymagalnych zostaje przesunięty w następstwie wypowiedzenia umowy do chwili jego dokonania; w ten sposób dłużnik uzyskałby dodatkową, niczym nie usprawiedliwioną, korzyść w zakresie obowiązku zapłaty odsetek.

Sąd Najwyższy nie podzielił twierdzenia, że tylko szerokie rozumienie pojęcia „wszystkich przewidzianych w umowie a niezapłaconych rat” leasingowych może zapobiec sytuacji, w której zakres roszczenia finansującego wobec korzystającego przenosiłby wysokość szkody doznanej wskutek rozwiązania umowy. Zapatrywanie to opiera się bowiem na błędnym założeniu, że jedynie wartość rzeczy będącej przedmiotem leasingu wyznacza maksymalny zakres żądania odszkodowania należnego finansującemu; nie uwzględnia ono uregulowania zawartego w art. 709 1 k.c., zgodnie z którym łączna wysokość rat powinna być co najmniej równa cenie lub wynagrodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego. Wartość rzeczy stanowi istotny czynnik cenotwórczy, jednak łączna wysokość rat jest z reguły kształtowana również przez inne czynniki (np. koszty poniesione przez finansującego, spodziewany przez niego zysk, strukturę popytu i podaży).

Końcowo Sąd Najwyższy wskazał, że zaprezentowana wykładnia art. 709 15 k.c. niewątpliwie stawia finansującego w korzystnej sytuacji, ale rozwiązanie takie znajduje usprawiedliwienie w funkcji ochronnej tej regulacji, uwzględniającej cel umowy leasingu i jego gospodarcze uwarunkowania. Umowa ta pełni funkcje kredytowe, gdyż finansujący nabywa określoną rzecz jedynie w celu dysponowania nią w ramach umowy leasingu; jego interes nie zostaje zaspokojony tylko przez sam zwrot rzeczy w przypadku wcześniejszego zakończenia umowy. Z reguły finansujący jest zmuszony do podjęcia starań o zawarcie kolejnej umowy i ponosi związane z tym ryzyko. Nie oznacza to automatycznego przerzucenia tego ryzyka na korzystającego, gdyż ma on możliwość odliczenia korzyści odniesionych przez kupującego wskutek zapłaty rat przed umówionym terminem i rozwiązania umowy.

Sąd Okręgowy przyjmuje to stanowisko i argumenty Sądu Najwyższego za własne, a w konsekwencji nie godzi się z przywołanym i zaakceptowanym przez Sąd I instancji stanowiskiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie wyrażonym w wyroku z dnia 18 kwietnia 2013 roku w sprawie I ACa 1307/12 (LEX nr 1324799).

Przyjąć zatem należy, że (...) S.A. z siedzibą we W. z chwilą rozwiązania umowy leasingu operacyjnego z dnia 14 czerwca 2010 roku wskutek jej wypowiedzenia z racji opóźniania się przez powoda w zapłacie rat leasingowych i ich nieopłacenia mógł żądać zapłaty rat leasingowych, które stały się wymagalne do czasu rozwiązania umowy leasingu, a także wszystkich pozostałych umówionych rat leasingowych za okres po rozwiązaniu umowy leasingu, przy czym tylko od tych ostatnich rat należało odliczyć korzyści uzyskane przez leasingodawcę wskutek zapłaty tych należności przed umówionym terminem rozwiązania umowy leasingu.

Przewidziane w art. 709 15 k.c. odszkodowanie przysługujące leasingodawcy po rozwiązaniu umowy leasingu z przyczyn leżących po stronie leasingobiorcy nie obejmuje rat leasingowych, które stały się wymagalne do czasu rozwiązania umowy leasingu. Odszkodowanie to nie obejmuje także odsetek za opóźnienie z zapłatą tych rat leasingowych, ponieważ odsetki dzielą los prawny należności głównej także w tym zakresie. Leasingodawca może zatem żądać zapłaty wymagalnych do czasu rozwiązania umowy leasingu rat leasingowych z odsetkami bez względu na wysokość korzyści uzyskanych przez niego w okresie od rozwiązania umowy leasingu do czasu, na który była ona zawarta i wskutek rozwiązania tej umowy.

Skoro przewidziane w art. 709 15 k.c. odszkodowanie przysługuje leasingodawcy po rozwiązaniu umowy leasingu z przyczyn leżących po stronie leasingobiorcy, to nie można przyjąć, że obejmuje ono koszty wezwania do zapłaty rat leasingowych wymagalnych do czasu rozwiązania umowy leasingu. Odszkodowanie to nie obejmuje również odsetek za opóźnienie z zapłatą tych kosztów, bowiem odsetki dzielą los prawny należności głównej. Tak więc leasingodawca może żądać zapłaty kosztów wezwania do uregulowania rat leasingowych wymagalnych do czasu rozwiązania umowy leasingu, łącznie z odsetkami, bez względu na wysokość korzyści uzyskanych przez leasingodawcę w okresie od rozwiązania umowy leasingu do czasu, na który była ona zawarta i wskutek rozwiązania tej umowy.

Odmiennych wniosków nie uzasadniają także postanowienia umowy leasingu operacyjnego nr (...) z dnia 14 czerwca 2010 roku, zwłaszcza pkt 49 i pkt 50 tej umowy. Z postanowień tych, a w szczególności z pkt 49, w którym wskazano, że odszkodowanie przysługujące leasingodawcy po rozwiązaniu umowy leasingu z przyczyn leżących po stronie leasingobiorcy obejmuje sumę pozostałych opłat, nie można wyprowadzić wniosku, że odszkodowanie to obejmuje raty leasingowe, które stały się wymagalne do czasu rozwiązania umowy leasingu, czy też koszty wezwania do uregulowania rat leasingowych wymagalnych do czasu rozwiązania umowy leasingu. Określenie „pozostałe opłaty” wskazuje na opłaty leasingowe za okres po rozwiązaniu umowy leasingu, a nie ma dowodów na to, że strony inaczej rozumiały ten zapis.

Tak więc również w świetle postanowień umowy leasingu leasingodawca mógł żądać od powoda zapłaty wymagalnych do czasu rozwiązania umowy leasingu rat leasingowych z odsetkami, a także kosztów wezwania do uregulowania rat leasingowych wymagalnych do czasu rozwiązania umowy leasingu, łącznie z odsetkami, bez względu na wysokość korzyści uzyskanych przez (...) S.A. z siedzibą we W. w okresie od rozwiązania umowy leasingu do czasu, na który była ona zawarta i wskutek rozwiązania tej umowy.

Tym samym żądanie ustalenia, że powód nie posiada wobec pozwanego (...) S.A. z siedzibą we W., na którego przeszły uprawnienia (...) S.A. z siedzibą we W. z umowy leasingu operacyjnego nr (...) z dnia 14 czerwca 2010 roku, zobowiązań w kwocie 3.590,92 złotych z odsetkami (w tym w kwotach 48,30 złotych i 3.382,72 złotych tytułem rat leasingowych wymagalnych do czasu rozwiązania umowy leasingu oraz w kwocie 159,90 złotych tytułem kosztów wezwania do zapłaty rat leasingowych wymagalnych do czasu rozwiązania umowy leasingu) nie zasługiwało na uwzględnienie.

Korekta rozstrzygnięcia Sądu I instancji w przedmiocie żądania głównego skutkowała zmianą orzeczenia tego Sądu o kosztach procesu.

Ostatecznie powód przegrał proces w pierwszej instancji i dlatego, stosownie do art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c., powinien zwrócić pozwanemu wynagrodzenie reprezentującego go przed Sądem Rejonowym radcy prawnego w kwocie 600 złotych, ustalonej na podstawie § 6 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (j.t. Dz. U. z 2013 roku, poz. 490 z późn. zm.) wraz z opłatą od czynności udzielenia pełnomocnictwa w kwocie 17 złotych, zgodnie z częścią IV załącznika do ustawy z dnia 16 listopada 2006 roku o opłacie skarbowej (j.t. Dz. U. z 2015 roku, poz. 783 ze zm.).

Dlatego na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 347 k.p.c. Sąd Okręgowy orzekł jak w punkcie I sentencji.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono mając na uwadze wynik tego postępowania oraz treść art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., art. 108 § 1 k.p.c. i art. 109 k.p.c. Powód, który przegrał sprawę w drugiej instancji powinien zwrócić pozwanemu poniesione przez niego w postępowaniu apelacyjnym koszty procesu obejmujące opłatę od apelacji w kwocie 180 złotych i wynagrodzenie reprezentującego go radcy prawnego w kwocie 300 złotych, ustalonej na podstawie § 12 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 6 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (j.t. Dz. U. z 2013 roku, poz. 490 z późn. zm.) w zw. z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 roku, poz. 1804).