Sygn. akt I ACa 1798/14

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 czerwca 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Maciej Dobrzyński (spr.)

Sędziowie: SA Ewa Kaniok

SO del. Dariusz Dąbrowski

Protokolant:referent stażysta Michał Strzelczyk

po rozpoznaniu w dniu 2 czerwca 2015 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy ze skargi Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w K.

o wznowienie postępowania

w sprawie z powództwa (...) Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego w W.

przeciwko Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w K.

o zapłatę

zakończonej prawomocnym nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu nakazowym przez Sąd Okręgowy w Warszawie w dniu 28 sierpnia 2008 r., sygn. akt XVI GNc 409/08

na skutek apelacji skarżącej

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 15 lipca 2014 r. sygn. akt XVI GC 7/12

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że uchyla nakaz zapłaty wydany w postępowaniu nakazowym w dniu 28 sierpnia 2008 r. przez Sąd Okręgowy w Warszawie w sprawie o sygnaturze akt XVI GNc 409/08 i powództwo oddala oraz obciąża (...) Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty w W. w całości kosztami procesu pozostawiając ich szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu,

2.  zasądza od (...) Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego w W. na rzecz Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w K. kwotę 5400 (pięć tysięcy czterysta) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym,

3.  nakazuje pobrać od (...) Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego w W. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 100.000 (sto tysięcy) złotych tytułem opłaty od apelacji, od której uiszczenia skarżąca została zwolniona.

I ACa 1798/14

UZASADNIENIE

W dniu 24 lipca 2009 r. Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna w K. wniosła skargę o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym nakazem zapłaty wydanym przez Sąd Okręgowy w Warszawie w dniu 28 sierpnia 2008 r. w sprawie o sygn. akt XVI GNc 409/09, w której domagała się uchylenia ww. nakazu zapłaty oraz oddalenia powództwa i zasądzenia kosztów procesu według norm przepisanych.

W odpowiedzi na skargę o wznowienie przeciwnik skargi - (...) Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty z siedzibą w W., wniósł o oddalenie w całości skargi i zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Wyrokiem z dnia 15 lipca 2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił skargę oraz kosztami procesu obciążył pozwanego, pozostawiając ich szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu.

Sąd I instancji oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych oraz rozważaniach prawnych:

W dniu 18 listopada 1994 r. Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna w K. (dalej jako Spółdzielnia lub (...)) zawarła z Bankiem (...) S.A. Oddział w C. (dalej jako Bank lub (...)) umowę o spłatę zrestrukturyzowanego długu. Prawnym zabezpieczeniem spłaty zadłużenia miała być m.in. hipoteka kaucyjna wpisana w księdze wieczystej KW nr (...) do kwoty ówczesnych 30.000 mln zł, hipoteka kaucyjna wpisana w księdze wieczystej KW nr (...) do kwoty ówczesnych 21.000 mln zł, hipoteka kaucyjna wpisana w księdze wieczystej KW nr (...) do kwoty ówczesnych 15.000 mln zł, hipoteka kaucyjna wpisana w księdze wieczystej KW nr (...) do kwoty ówczesnych 5.000 mln zł. Na podstawie tej umowy w księdze wieczystej KW nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Krasnymstawie dla nieruchomości stanowiącej własność Spółdzielni dokonano wpisu hipoteki kaucyjnej do kwoty 3.000.000 zł na rzecz Banku. W pozostałych ww. księgach wieczystych również dokonano wpisu powyższych hipotek. W dniu 5 października 2006 r. została zawarta umowa przelewu wierzytelności pomiędzy (...) (sprzedawca) a (...) Niestandaryzowanym Sekurytyzacyjnym Funduszem Inwestycyjnym Zamkniętym z siedzibą w W. (kupujący; dalej jako (...)), która obejmowała m.in. wierzytelność (...) wobec (...) w K. objętą ww. umową z 18 listopada 1994 r. o spłatę zrestrukturyzowanego długu na dzień 5 października 2006 r. wynoszącego 18.972.787,94 zł. Zgodnie z umową z 5 października 2006 r. sprzedawca przelał na kupującego wierzytelności wskazane w załączniku nr (...) do umowy i przeniósł na niego wszelkie zabezpieczenia wymienione w załączniku nr (...) do umowy, w tym własność i posiadanie samoistne rzeczy ruchomych stanowiących przedmiot umów przewłaszczenia na zabezpieczenie oraz wierzytelności przelane na zabezpieczenie wierzytelności wskazane w załączniku nr(...) do umowy. Kupujący przyjął natomiast przelew i przeniesienie zabezpieczeń dokonane zgodnie z umową (ust. 2.1 umowy). Przelew wierzytelności i przeniesienie zabezpieczeń następowało pod warunkiem zawieszającym, którym było otrzymanie przez sprzedawcę ostatecznej ceny nabycia (ust. 2.2 umowy). W ust. 3.1 umowy strony postanowiły, że z zastrzeżeniem spełnienia się warunku zawieszającego, o którym mowa w ust. 2.2, przelew każdej wierzytelności wchodzącej w skład Portfela II na kupującego miał nastąpić z momentem dokonania w odpowiedniej księdze wieczystej wpisu przeniesienia hipoteki na kupującego, ze skutkiem na dzień złożenia wniosku. W przypadku, gdy dana wierzytelność zabezpieczona była kilkoma hipotekami, lub hipoteką i innego rodzaju zabezpieczeniem, przelew takiej wierzytelności na kupującego miał nastąpić, z zastrzeżeniem spełnienia się warunku zawieszającego, o którym mowa w ust. 2.2, z momentem dokonania w odpowiedniej księdze wieczystej wpisu przeniesienia na kupującego odpowiednio hipoteki lub ostatniej z hipotek, ze skutkiem na dzień złożenia wniosku (ust. 3.2 umowy). W ust. 5 umowy strony uzgodniły, że jeśli którekolwiek postanowienie umowy jest lub stanie się nieważne lub bezskuteczne, taka nieważność lub bezskuteczność nie będzie miała wpływu na ważność lub skuteczność pozostałych postanowień umowy. Przedmiotowa wierzytelność została zabezpieczona hipoteką na nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w Krasnymstawie prowadzi księgę wieczystą Nr KW (...), hipoteką na nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w Krasnymstawie prowadzi księgę wieczystą Nr KW (...) , hipoteką na nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w Krasnymstawie prowadzi księgę wieczystą Nr KW (...), hipoteką na nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w Krasnymstawie prowadzi księgę wieczystą Nr KW (...) oraz zastawem rejestrowym wpisanym do rejestru zastawów prowadzonym przez Sąd Rejonowy w Lublinie Sąd Gospodarczy XII Wydział Gospodarczy Rejestru Zastawów pod pozycją 22765. Powyższe hipoteki zostały wpisane do odpowiednich ksiąg wieczystych. Cena za przedmiotową wierzytelność została przez (...) zapłacona (...) w całości. Na dzień 15 maja 2008 r. wierzytelność wraz z odsetkami wynosiła 19.152.926,04 zł.

W dniu 28 sierpnia 2008 r. Sąd Okręgowy w Warszawie wydał nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, na mocy którego nakazał Spółdzielni aby zapłaciła (...) kwotę 19.152.926,04 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 8 sierpnia 2008 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 32.217 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Prawomocnemu nakazowi zapłaty została nadana klauzula wykonalności 16 października 2008 r.

Na skutek pozwu (...) w K. przeciwko (...) i (...) o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, Sąd Rejonowy w Krasnymstawie wydał w dniu 31 grudnia 2008 r. wyrok, zmieniony następnie wyrokiem Sądu Okręgowego w Zamościu z dnia 29 kwietnia 2009 r.. Zgodnie z treścią ww. wyroków nakazano wykreślenie wpisów z księgi wieczystej Nr KW (...): 1) „do hipoteki kaucyjnej do kwoty 3.000.000 zł wpisanej pod (...) nastąpiła zmiana wierzyciela z Banku (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. na rzecz B. Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty na podstawie wyciągu z ksiąg rachunkowych funduszu sekurytyzacyjnego nr (...) z dnia 2006-10-5 r. na wniosek z dnia 10.10.2006 r., godz. 11.20 dz. (...), wpisano dnia 16.11.2006 r.” 2) „hipoteka kaucyjna do kwoty 3.000.000 zł na rzecz Banku (...) S.A. w C. należna od Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w K. na cele związane z produkcją rolną, płatna na warunkach określonych w umowie Banku została zabezpieczona na całej tej nieruchomości stanowiącej własność dłużnika z odsetkami w/g zmiennych stóp procentowych. Na podstawie wniosku z dnia 23 listopada 1994 r. Nr (...) i powołanego zaświadczenia. Wpisano dnia 28.11.1994 r.” Podstawą rozstrzygnięcia w punkcie 1 ww. wyroku była okoliczność, że mający moc dokumentu urzędowego wyciąg z ksiąg rachunkowych funduszu nie został podpisany przez osoby upoważnione, przez co nie mógł stanowić podstawy wpisu zmiany wierzyciela, a punktu 2 okoliczność, że wpis hipoteki kaucyjnej do kwoty 3.000.000 zł na rzecz (...) dokonano z naruszeniem przepisów prawa, a w szczególności art. 50 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. Prawo bankowe określający wymogi wniosku bądź innych dokumentów dołączonych do wniosku banku o dokonanie wpisu hipoteki w księdze wieczystej. Prawomocnym wyrokiem z dnia 23 kwietnia 2013 r. Sąd Rejonowy w Zamościu IX Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą w K. w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym uzgodnił treść ksiąg wieczystych KW Nr (...) wykreślając wpisane w tych księgach hipoteki kaucyjne na rzecz (...) należne od (...) w K. oraz zmianę wierzyciela z (...) na fundusz (...).

Sąd Okręgowy wskazał, że ustaleń faktycznych dokonał w oparciu o załączone do akt dokumenty, których prawdziwość i autentyczność nie była kwestionowana przez strony i nie budziła też wątpliwości Sądu.

Sąd I instancji podniósł, że zgodnie z art. 407 § 1 k.p.c. skargę o wznowienie wnosi się w terminie trzymiesięcznym; termin ten liczy się od dnia, w którym strona dowiedziała się o podstawie wznowienia. Strona pozwana zachowała termin do wniesienia skargi, gdyż mogła się ona dowiedzieć najwcześniej o podstawie wznowienia w dniu 29 kwietnia 2009 r., a skarga została wniesiona 24 lipca 2009 r. W sprawie istniała także podstawa do wznowienia postępowania w oparciu o przesłankę z art. 403 § 2 k.p.c., o czym przesądzało postanowienie Sądu Apelacyjnego z 17 stycznia 2011 r.

Z ustaleń dokonanych w niniejszej sprawie wynikało, że wierzytelność (...) w stosunku do (...) w K. wynikała z umowy o spłatę zrestrukturyzowanego długu z 18 listopada 1994 r.. Na rzecz Banku został dokonany wpis ujawniający prawa wierzyciela z tytułu hipoteki kaucyjnej, który stosownie do art. 67 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t. jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 707 ze zm.; dalej jako u.k.w.h.) ma charakter konstytutywny. W tym momencie istniała zarówno wierzytelność, jak i zabezpieczająca ją hipoteka. Natomiast umowa przelewu wierzytelności z dnia 5 października 2006 r., na podstawie której (...) nabył określoną pulę wierzytelności przysługujących (...) (w tym wierzytelność objętą niniejszym postępowaniem), uzależniała jej skuteczność od zapłaty ceny oraz wpisu hipoteki. Na dzień zawierania tej umowy, aby wywarła ona skutek zgodny z zamiarem stron, koniecznym było uiszczenie uzgodnionej ceny nabycia i ujawnienie praw nowego wierzyciela we właściwej księdze wieczystej. Te warunki zostały przez pozwanego spełnione. W konsekwencji uznać należało, że cesja była ważna i skuteczna, co uprawniało następnie pozwanego do uzyskania tytułu wykonawczego na swoją rzecz.

Sąd I instancji wskazał nadto, iż zgodnie z mającym zastosowanie w niniejszej sprawie art. 107 k.w.h. do przelewu wierzytelności zabezpieczonej hipoteką kaucyjną, gdy wraz z wierzytelnością ma być przeniesiona także hipoteka, niezbędny jest wpis w księdze wieczystej. Zatem konsekwencją niedopełnienia przez Bank obowiązków wynikających z art. 50 ust. 1 Prawa bankowego i nie przedłożenie dokumentów wymaganych do uzyskania wpisu hipoteki było niedojście do jej skutecznego powstania już na rzecz pierwotnego wierzyciela, tj. (...), toteż hipoteka będąca zabezpieczeniem wierzytelności nie została skutecznie przeniesiona na rzecz funduszu (...) będącego nabywcą wierzytelności na podstawie umowy przelewu z dnia 5 października 2006 r. Uznać należało, że wierzytelność objęta umową przelewu z dnia 5 października 2006 r. w istocie nie była zabezpieczona hipoteką kaucyjną i nie można traktować jej jako wierzytelności, której skuteczna cesja jest uzależniona od wpisu hipoteki na rzecz nabywcy wierzytelności. Niewątpliwie przelew wierzytelności był przede wszystkim uzależniony od uzyskania przez nabywcę uzgodnionej przez strony umowy ceny nabycia. To, że w ust. 3.1 umowy ustalono, iż z zastrzeżeniem powyższego warunku zawieszającego przelew wierzytelności następuje z momentem dokonania w odpowiedniej księdze wieczystej wpisu przeniesienia hipoteki na kupującego ze skutkiem na dzień złożenia wniosku, zdaniem Sądu Okręgowego nie niweczyło skutków rozporządzających umowy. Skoro hipoteka nie istniała już w dacie zawierania umowy, to nie można było uzależniać skuteczności cesji od dokonania wpisu hipoteki przez nabywcę wierzytelności. Postanowienia umowy cesji dotyczące przelewu tej hipoteki należało zatem uznać za nieważne. Stosownie natomiast do ust. 5 umowy cesji nie miało to wpływu na ważność czy skuteczność pozostałych postanowień umowy.

Za nietrafny Sąd I instancji uznał także zarzut nieważności czynności prawnej przelewu wierzytelności w związku z tym, że przedmiotowy przelew miał nastąpić pod warunkiem zawieszającym - zapłaty ceny i przeniesienia hipoteki na nabywcę. Powołując się na treść art. 94 k.c. skarżący twierdził, że w treści umowy został zastrzeżony warunek niemożliwy, jak i przeciwny ustawie i nie miało znaczenia, czy strony umowy zdawały sobie wówczas sprawę z tego, że był on niemożliwy. Skoro uzyskanie wpisu hipoteki na rzecz nabywcy wierzytelności przy przelewie wierzytelności nie mogło nastąpić (z uwagi na wadliwość wpisu hipoteki na rzecz (...) przelewana wierzytelność nie była zabezpieczona hipoteką), to stosowne postanowienie (zastrzeżenie) zawarte w umowie przelewu wierzytelności uznać należało za bezskuteczne i niebyłe.

Wykreślenie z ksiąg wieczystych o Nr KW (...), (...), (...) hipotek kaucyjnych na rzecz (...) oraz ich przejście na rzecz funduszu (...) nie stanowiło zdarzenia prawnego skutkującego nieważnością umowy przelewu z dnia 5 października 2006 r. Słusznie bowiem zauważył powód, że nakaz zapłaty w sprawie o sygn. akt XVI GNc 409/08 wydany został przeciwko stronie pozwanej jako dłużnikowi z umowy z dnia 18 listopada 1994 r., a nie jako dłużnikowi rzeczowemu z tytułu hipoteki kaucyjnej. Wobec nieskuteczności podniesionych przez pozwanego zarzutów zmierzających do zwolnienia się od odpowiedzialności za zapłatę, na podstawie art. 412 § 2 k.p.c., skarga o wznowienie postępowania podlegała oddaleniu.

O kosztach procesu Sąd I instancji orzekł w oparciu o art. 98 k.p.c., obciążając nimi powoda zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, pozostawiając jednocześnie, na mocy art. 108 § 1 k.p.c., ich szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł pozwany, zaskarżając go w całości. Zarzucił:

1/ naruszenie art. 412 § 2 k.p.c. poprzez wadliwą wykładnię tego przepisu i oddalenie skargi o wznowienie postępowania, pomimo jej merytorycznej zasadności, skutkującej koniecznością uchylenia zaskarżonego nakazu zapłaty Sądu Okręgowego w Warszawie i oddalenie powództwa,

2/ naruszenie art. 110 k.c. i art. 116 § 1 k.c. poprzez brak zastosowania tych przepisów w zw. z art. 94 k.c. poprzez jego wadliwą wykładnię i błędne przyjęcie, że umowa zawarta przez powoda w dniu 5 października 2006 r. w przedmiocie przelewu wierzytelności skutecznie przeniosła sporne wierzytelności na (...), które to zastrzeżenie stanowiło warunek niemożliwy do realizacji ze względu na brak ważnego wpisu hipotek zabezpieczających rzekome wierzytelności Banku i w rezultacie powodowało brak możliwości wywołania zamierzonych przez strony skutków czynności prawnych.

Wskazując na powyższe zarzuty strona pozwana wniosła o:

- uchylenie nakazu zapłaty Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 28 sierpnia 2008 r. w sprawie sygn. akt XVI GNc 409/08 oraz oddalenie powództwa w całości;

- zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych;

- ewentualnie, uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie.

W odpowiedzi na apelację z dnia 7 listopada 2014 r. strona powodowa wniosła o jej oddalenie oraz zasądzenie od strony pozwanej na swoją rzecz kosztów postępowania w obu instancjach, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji i przyjmuje je jako własne. Nie były one w sprawie sporne, opierały się na dołączonych do akt dokumentach i nie zostały też zakwestionowane w apelacji. Spór niniejszy miał natomiast charakter sporu materialnoprawnego i sprowadzał się przede wszystkim do dokonania wykładni postanowień umowy przelewu wierzytelności z dnia 5 października 2006 r. i odniesienia ustalonej treści tej czynności prawnej do obowiązujących przepisów prawa określających skutki umieszczenia w treści czynności prawnej określonych elementów.

W umowie przelewu wierzytelności z dnia 5 października 2006 r., w ustępie 2.2, jej strony postanowiły, że przelew wierzytelności i przeniesienie zabezpieczeń następuje pod warunkiem zawieszającym, którym jest otrzymanie przez sprzedawcę, tj. (...), ostatecznej ceny nabycia (w znaczeniu nadanym temu pojęciu przez kontrahentów). Nie było w sprawie sporne, że cena ta została uiszczona, zatem jedynie na marginesie zauważyć należało, że kwestia, czy postanowienie to mogło być uznane za warunek w znaczeniu nadanym temu pojęciu przez przepisy Kodeksu cywilnego jest kontrowersyjna i niejednolicie rozstrzygana w judykaturze. Z jednej strony wskazuje się, że uzależnienie skutków czynności prawnej od tego, czy strona postanowi wykonać zobowiązanie, nie może być uznawane za warunek w rozumieniu art. 89 k.c., ale za rodzaj zastrzeżenia umownego będącego elementem składowym treści umowy (np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 1999 r., I CKN 1069/98, OSNC 1999/9/160, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 2000 r., III CKN 246/00, OSNC 2000/11/213, a przede wszystkim wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2002 r., II CKN 701/00, OSP 2003/10/124). Z drugiej strony wyrażane jest zapatrywanie, że spełnienie świadczenia może być warunkiem w rozumieniu art. 89 k.c. (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2011 r., IV CSK 358/10, OSNC 2011/12/136). Niezależnie od tego, które z powyższych stanowisk uzna się za trafne, na gruncie okoliczności niniejszej sprawy nie miało to znaczenia.

Zgodnie z treścią art. 89 k.c. warunkiem jest zdarzenie przyszłe i niepewne, od którego uzależnione zostało powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej.

W ustępie 3.1 umowy przelewu wierzytelności jej strony postanowiły, że z zastrzeżeniem spełnienia się warunku zawieszającego, o którym mowa w ustępie 2.2, przelew każdej wierzytelności wchodzącej w skład Portfela II na kupującego miał nastąpić z momentem dokonania w odpowiedniej księdze wieczystej wpisu przeniesienia hipoteki na kupującego, ze skutkiem na dzień złożenia wniosku. Z kolei, zgodnie z ustępem 3.2. tej umowy w przypadku, gdy dana wierzytelność zabezpieczona była kilkoma hipotekami, lub hipoteką i innego rodzaju zabezpieczeniem, przelew takiej wierzytelności na kupującego miał nastąpić, z zastrzeżeniem spełnienia się warunku zawieszającego, o którym mowa w ustępie 2.2, z momentem dokonania w odpowiedniej księdze wieczystej wpisu przeniesienia na kupującego odpowiednio hipoteki lub ostatniej z hipotek, ze skutkiem na dzień złożenia wniosku.

Nie było w sprawie sporne, że wierzytelności objęte umową z dnia 5 października 2006 r., a dochodzone w ramach niniejszego powództwa, wchodziły w skład Portfela II, odnosiły się zatem do nich postanowienia zawarte w ustępie 3.

W ocenie Sądu Apelacyjnego postanowienia zawarte w ustępie 3 umowy przelewu wierzytelności należało interpretować jako zastrzeżenie warunku o charakterze zawieszającym. Z treści tego postanowienia umownego wynikało bowiem, że Bank i fundusz (...) ustaliły, że przelew każdej wierzytelności wchodzącej w skład Portfela II nastąpi z chwilą wpisu w odpowiedniej księdze wieczystej kupującego (cesjonariusza) jako nowego wierzyciela hipotecznego, przy czym, jeżeli wierzytelność zabezpieczona była kilkoma hipotekami, to skutek ten następował dopiero z chwilą przeniesienia na powoda ostatniej z hipotek. Oznaczało to, że skutek prawny w postaci przeniesienia wierzytelności z cedenta na cesjonariusza strony uzależniły od zdarzenia w postaci wpisania do ksiąg wieczystych przeniesienia na rzecz cesjonariusza hipotek zabezpieczających te wierzytelności. Zdarzenia te miały charakter zdarzeń przyszłych i niepewnych, bowiem ich zaistnienie nie było uzależnione od woli samych stron, a z pewnością nie całkowicie od woli stron (ich rola ograniczała się do zainicjowania postępowania przed sądem wieczystoksięgowym). Z uwagi na występujący element niepewności nie można było zatem zgodzić się z apelującym, iż w ustępie 3 doszło do zastrzeżenia terminu w rozumieniu art. 110 k.c. (termin odnosi się do zdarzenia, którego wystąpienie w przyszłości jest zawsze pewne).

Na gruncie okoliczności wykazanych w niniejszej sprawie nie było wątpliwości co do tego, że warunek określony w ustępie 3 umowy z dnia 5 października 2006 r. nie ziścił się, a w zasadzie nie mógł się ziścić. Co prawda, początkowo Sąd Rejonowy w Krasnymstawie dokonał wpisu funduszu (...) jako wierzyciela hipotecznego, ale ostatecznie okazało się, że nie jest możliwe przeniesienie hipotek na rzecz strony powodowej, bowiem z uwagi na niedopełnienie przez Bank obowiązków wynikających z obowiązującego wówczas art. 50 ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. Prawo bankowe (t. jedn. Dz. U. z 1992 r. Nr 72, poz. 359 ze zm.) nie mogło dojść do skutecznego wpisu hipoteki na rzecz pierwotnego wierzyciela, tj. (...). W tej sytuacji nie mogło też dojść do skutecznego prawnie przeniesienia ograniczonego prawa rzeczowego na rzecz cesjonariusza, tj. funduszu (...).

Podkreślić należy, że sam wpis do księgi wieczystej nie kreuje (z nielicznymi wyjątkami, jak np. wpis hipoteki przymusowej) stanu prawnego nieruchomości i nie sanuje braków materialnoprawnych decydujących o ważności ustanowienia hipoteki. Zasada ta obowiązuje niezależnie od tego, czy wpis ma charakter konstytutywny, czy też deklaratoryjny. W tym pierwszym przypadku wpis jest tylko jednym z elementów stanu faktycznego prowadzącego do powstania, przeniesienia, zmiany treści lub wygaśnięcia określonego prawa. Powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym ma natomiast za zadanie korygowanie niezgodnych z rzeczywistym stanem prawnym wpisów w księdze wieczystej, do których doszło m.in. z powodu ograniczonej kognicji sądów wieczystoksięgowych w postępowaniu o wpis. Postępowanie to ma zatem charakter szczególnego rodzaju sprawy o ustalenie.

W tej sytuacji stwierdzić należało, że stanowiące przedmiot umowy z dnia 5 października 2006 r. wierzytelności nie były w rzeczywistości zabezpieczone hipotekami kaucyjnymi, nie miał zatem zastosowania obowiązujący wówczas art. 107 zd. 2 u.k.w.h., zgodnie z treścią którego, jeżeli wraz z wierzytelnością ma być przeniesiona także hipoteka, do przelewu niezbędny jest wpis w księdze wieczystej. Konsekwencją powyższego było też oczywiście to, że hipoteki nie mogły zostać przeniesione na rzecz funduszu (...), nie jest bowiem możliwe przeniesienie prawa, które nie istnieje.

Rozważenia wymagały konsekwencje powyższego dla ważności i skuteczności umowy przelewu wierzytelności zawartej przez Bank (...).

Przed przystąpieniem do zasadniczych rozważań w tej sprawie zauważyć należało, że postanowień ustępu 3 umowy z dnia 5 października 2006 r. nie można było interpretować w ten sposób, iż strony określony w nim warunek uznawały za spełniony z chwilą dokonania wpisu przeniesienia hipotek na cesjonariusza, niezależnie od tego, czy wpis ten był ab initio wadliwy i nie wywołujący skutków prawnych. Właściwa wykładania ustępu 3 musi prowadzić do wniosku, że stronom chodziło o prawnie ważne i skuteczne przeniesienie hipotek, które - jak uważały - zabezpieczały wierzytelności stanowiące przedmiot umowy przelewu wierzytelności. W toku postępowania przed Sądem Okręgowym żadna ze stron nie twierdziła, że chodziło o sam formalny wpis do księgi wieczystej, niezależnie od tego, czy rzeczywiście doszło do przeniesienia hipotek na rzecz funduszu (...). W tej sytuacji nie można było zgodzić się z Sądem I instancji, iż doszło do ziszczenia się warunków, o których mowa była w ustępie 2.2 oraz 3 umowy przelewu wierzytelności, a tym samym cesja była ważna i skuteczna.

Zgodnie z treścią art. 94 k.c. warunek niemożliwy, jak również warunek przeciwny ustawie lub zasadom współżycia społecznego pociąga za sobą nieważność czynności prawnej, gdy jest zawieszający; uważa się za nie zastrzeżony, gdy jest rozwiązujący.

Odnosząc powyżej przedstawione ustalenia i rozważania do treści powyższego przepisu uznać należało, że z uwagi na to, że zastrzeżony w umowie z dnia 5 października 2006 r. warunek zawieszający w postaci przeniesienia hipotek na rzecz cesjonariusza nie był możliwy do spełnienia, bowiem hipoteki te nie zostały w sposób ważny i skuteczny ustanowione na rzecz cedenta, czynność prawną w postaci umowy przelewu wierzytelności w kwocie 19.152.926,04 zł wynikającej z umowy o spłatę zrestrukturyzowanego kredytu nr (...) z dnia 18 listopada 1994 r. uznać należało za nieważną. Jak wskazuje się w piśmiennictwie bez znaczenia jest świadomość stron czynności prawnej co do niemożliwości warunku, a dyspozycja art. 94 k.c. eliminuje zastosowanie art. 58 k.c., w szczególności jego § 3, który wyznacza skutki nieważności części czynności prawnej. W tej sytuacji nie było podstaw do odwoływania się do treści ustępu 5 umowy z dnia 5 października 2006 r., bowiem nie odnosił się on do takiej sytuacji, w której to same przepisy prawa przesądzały, że cała umowa jest nieważna. Na marginesie jedynie zauważyć należało, że kwestia tego, czy dana wierzytelność posiada zabezpieczenie rzeczowe jest z pewnością bardzo istotna z punktu widzenia interesów cesjonariusza, wpływa bowiem w zasadniczy sposób ma prawdopodobieństwo zaspokojenia się przez nowego wierzyciela. Tym samym okoliczność ta wpływa i na cenę nabywanej wierzytelności. W tej sytuacji wysoce wątpliwe jest, czy strona powodowa zdecydowałaby się na zawarcie umowy o takiej treści jak umowa z dnia 5 października 2006 r., gdyby wiedziała, że objęte nią wierzytelności nie posiadają zabezpieczeń w postaci hipotek kaucyjnych.

Nieważna czynność prawna nie wywołuje skutków w niej określonych. W niniejszej sprawie oznaczało to, że nie doszło do nabycia przez fundusz (...) od (...) wierzytelności w wysokości 19.152.926,04 zł, a tym samym strona powodowa nie stała się wierzycielem strony pozwanej z tego tytułu prawnego (ani osobistym ani rzeczowym). Wyciąg z ksiąg rachunkowych funduszu sekurytyzacyjnego i ewidencji analitycznej nr(...) z dnia 15 maja 2008 r. nie odpowiadał zatem rzeczywistemu stanowi rzeczy. Skutkowało to uwzględnieniem skargi Spółdzielni o wznowienie postępowania i zmianą zaskarżonego wyroku na podstawie art. 412 § 2 k.p.c., art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 496 k.p.c. poprzez uchylenie nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym w dniu 28 sierpnia 2008 r. przez Sąd Okręgowy w Warszawie w sprawie o sygn. akt XVI GNc 409/08 i oddalenie powództwa oraz obciążenie powoda w całości kosztami procesu, z pozostawieniem ich szczegółowego wyliczenia referendarzowi sądowemu.

O kosztach procesu przed Sądem II instancji, mając na względzie wynik sprawy, orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., art. 108 § 1 k.p.c. oraz na podstawie § 6 pkt 7 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t. jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 461).

Jednocześnie, na podstawie art. 113 ust 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t. jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 1025 ze zm.) nakazano pobrać od powoda na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 100.000 zł tytułem opłaty od apelacji, od której uiszczenia skarżąca została zwolniona.