Sygn. akt III AUa 66/13

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 września 2013 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Grażyna Horbulewicz
Sędziowie:	SSA Iwona Krzeczowska - Lasoń SSA Bożena Grubba (spr.)
Protokolant:	sekr.sądowy Lidia Pedynkowska

po rozpoznaniu w dniu 11 września 2013 r. w Gdańsku

sprawy M. R.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o wysokość świadczenia

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

od wyroku Sądu Okręgowego w Słupsku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21 listopada 2012 r., sygn. akt V U 781/12

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

Sygn. akt III AUa 66/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 29 czerwca 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił M. R. przeliczenia podstawy wymiaru świadczenia.

Ubezpieczony wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez uwzględnienie przy ponownym obliczeniu wysokości emerytury okresu pracy świadczonej przez niego od 1 lipca 1965 r. do 20 lipca 1969 r. w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w T. w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku pomocnika trakowego. Nadto wniósł o zasądzenie od pozwanego na rzecz ubezpieczonego kosztów procesu według norm przepisanych.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania oraz zasądzenie od ubezpieczonego na swoją rzecz kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych. Podniósł, że wnioskodawca nie przedłożył wykazu przepracowanych dniówek.

Sąd Okręgowy w Słupsku - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 21 listopada 2012 r. w sprawie V U 781/12 zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. z dnia 29 czerwca 2012 r. w ten sposób, że zobowiązał organ rentowy do uwzględnienia do wysokości świadczenia ubezpieczonego M. R. okresu od 3 października 1967 r. do 20 lipca 1969 r. z tytułu członkostwa w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w T. przy uwzględnieniu wynagrodzenia na poziomie minimalnego wówczas obowiązującego (pkt 1), w pozostałym zakresie oddalił odwołanie (pkt II), nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego (pkt 3) oraz nie obciążył ubezpieczonego M. R. kosztami procesu (pkt 4).

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu pierwszej instancji:

Ubezpieczony M. R., ur. (...), w dniu 1 czerwca 2012 r. zwrócił się z wnioskiem do pozwanego o przeliczenie emerytury z uwzględnieniem okresu pracy od 1 lipca 1965 r. do 20 lipca 1969 r. z tytułu pracy jako członek w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w T. na podstawie zeznań świadków oraz książeczki ubezpieczeniowej. W dniu 29 czerwca 2012 r. organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję.

W okresie od 1 lipca 1965 r. do 20 lipca 1969 r. wnioskodawca zatrudniony był Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w T. na stanowisku pomocnika trakowego. Kiedy podjął pracę miał ukończone 15 lat, a umowa została podpisana z jego rodzicami. Pracował codziennie od 7 do 15 tej. T. G. też pracował z ubezpieczonym jako pomocnik trakowego. Szefem spółdzielni był S. K.. W dniu 3 października 1967 r. otrzymał legitymację członka Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w T..

Sąd Okręgowy odwołał się do treści art. 6 ust. 2 pkt 12 lit. a i b, art. 3 ust. 1 pkt 5, 15 ust. 1, art. 111, art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 grudnia 1998 r. (t.j. Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.), art. 1 pkt 1, art. 3 ust. 1 pkt 5, art. 4 dekretu z dnia 4 marca 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych oraz ich rodzin (t.j. Dz. U. z 1983 r., Nr 27, poz. 135) oraz § 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 marca 1976 r. w sprawie wykonania przepisów dekretu o ubezpieczeniu społecznym członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych oraz ich rodzin (Dz. U. Nr 13, poz. 74 ze zm.).

W niniejszej sprawie ubezpieczony zwrócił się do organu rentowego z wnioskiem o przeliczenie jego emerytury z uwzględnieniem okresu pracy od 1 lipca 1965 r. do 20 lipca 1969 r. z tytułu pracy jako członek w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w T. na podstawie dowodów z dokumentów w postaci zeznań świadków złożonych przed Urzędem Gminy T. i organem rentowym oraz legitymacji członkowskiej spółdzielni. Ubezpieczony nie posiada żadnych dokumentów potwierdzających wysokość jego wynagrodzenia za sporny okres.

Zgodnie z powyższym ustaleniem, zdaniem Sądu I instancji, zasadne jest przyjęcie za ten okres wynagrodzeń przewidzianych w przepisie art. 15 ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2009 r., Nr 153 poz. 1227 ze zm.). Wprawdzie przepis używa sformułowania „stosunek pracy”, ale mając na uwadze treść zacytowanych przepisów i zgromadzony w sprawie materiał dowodowy można przyjąć, że ubezpieczony wykonywał pracę pomocnika trakowego w wymiarze równym wymiarowi czasu pracownika.

Dowody zebrane w niniejszej sprawie nie pozwoliły jednak na dokonanie ustaleń wyższych kwot niż minimalne wynagrodzenie za ten okres wobec braku dokumentów potwierdzających, w sposób nie budzący wątpliwości, rzeczywistą wysokość podstawy wymiaru składek. Zeznania świadków T. G., W. K. oraz S. K. złożone przed organem rentowym są wprawdzie ogólnikowe, ale potwierdzają zatrudnienie ubezpieczonego w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w T.. Złożone zostały ponad 17 lat temu. Świadkowie powyżej wskazani już nie żyją i nie było możliwości ich przesłuchanie przed Sądem.

Sąd Okręgowy uwzględnił ubezpieczonemu do wysokości świadczenia okres od 3 października 1967 r. tj. od dnia wydania legitymacji do 20 lipca 1969 r. pracy z tytułu członkostwa w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w T. na podstawie legitymacji członka spółdzielni z dnia 3 października 1967 r.

Mając na względzie zaprezentowane powyżej racje natury faktycznej i prawnej, na podstawie art. 477 14 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję pozwanego, o czym orzekł w punkcie pierwszym sentencji wyroku. W pozostałym zakresie oddalono odwołanie ubezpieczonego zgodnie z art. 477 14 § 1 k.p.c., o czym orzeczono w punkcie drugim sentencji wyroku.

O kosztach procesu orzeczono w punkcie czwartym sentencji wyroku na podstawie art. 102 k.p.c., albowiem ubezpieczony działał w procesie w przeświadczeniu słuszności swych żądań, a ocena ich zasadności wymagała prawidłowej wykładni przepisów prawa.

Apelację od wyroku wywiódł organ rentowy zaskarżając punkt pierwszy orzeczenia i zarzucając naruszenie prawa materialnego, w szczególności art. 15 ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.).

Wskazując na powyższą podstawę apelacji wniósł o: zmianę zaskarżonej części wyroku i oddalenie odwołania w całości, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji.

W uzasadnieniu apelacji pozwany wskazał, że brak jest podstaw do ustalenia wynagrodzenia skarżącego za sporny okres w sposób wskazany przez Sąd I instancji. W celu ustalenia okresu pracy niezbędnym było ustalenie przepracowanych dni. Bezspornym w sprawie jest fakt, że ubezpieczony nie przedłożył wykazu przepracowanych w spornym okresie dni, ani innych dokumentów potwierdzających pracę i uzyskane za ten okres wynagrodzenie. Również bezpodstawnie Sąd I instancji przyjął za sporny okres wynagrodzenie odpowiadające wynagrodzeniu minimalnemu. Zdaniem organu rentowego przepis art. 15 ust. 2 a ustawy o emeryturach i rentach z FUS może mieć zastosowanie tylko do pracowników świadczących pracę w oparciu o umowę o pracę.

Ubezpieczony w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od organu rentowego na jego rzecz kosztów sądowych według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego zasługuje na uwzględnienie.

Przedmiot sporu dotyczył uwzględnienia do wysokości świadczenia wnioskodawcy M. R. okresu od 3 października 1967 r. do 20 lipca 1969 r. z tytułu członkostwa w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w T. przy uwzględnieniu minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w tym okresie.

W rozpoznawanej sprawie Sąd Apelacyjny uznał, iż Sąd Okręgowy przeprowadził co prawda wystarczające dla kategorycznego rozstrzygnięcia sprawy postępowanie dowodowe, jednakże dokonał błędnych ustaleń prawnych, co w konsekwencji skutkowało naruszeniem przepisów prawa materialnego i niewłaściwą subsumpcją ustaleń faktycznych pod dyspozycje przepisów prawa.

Zgodnie z art. 6 ust. 2 pkt 12 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentachz Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. j. Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze zm. zwanej dalej ustawą emerytalną) za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. następujące okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne: pracy na obszarze Państwa Polskiego w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych i w innych spółdzielniach zrzeszonych w (...) Związku Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych, w zespołowych gospodarstwach rolnych spółdzielni kółek rolniczych zrzeszonych w Krajowym Związku (...) oraz pracy na rzecz tych spółdzielni:

a) objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki,

b) przed dniem objęcia obowiązkiem ubezpieczenia społecznego z tego tytułu.

Odwołać się należy do regulacji prawnych zawartych w dekrecie z dnia 4 marca 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych oraz ich rodzin (t.j. Dz. U. z 1983 r., Nr 27, poz. 135 ze zm.) w wersji obowiązującej w spornym okresie, który w art. 4 stanowił, że przy ustalaniu okresu pracy w spółdzielni wymaganego do uzyskania świadczeń:

1) za dzień pracy uważa się 8 godzin pracy, a przed dniem 1 lipca 1962 r. dzień, który stanowił podstawę do obliczenia dniówki obrachunkowej; do dni pracy zalicza się również dni urlopu wypoczynkowego oraz dni pobierania zasiłku chorobowego, macierzyńskiego lub opiekuńczego,

2) za miesiąc pracy uważa się 20 dni pracy dla mężczyzny oraz 13 dni pracy dla kobiety, a jeżeli ubezpieczony użytkuje działkę przyzagrodową lub dostarcza spółdzielni produkty rolne wytworzone w prowadzonym przez siebie gospodarstwie rolnym - 18 dni pracy dla mężczyzny oraz 11 dni pracy dla kobiety,

3) za rok pracy uważa się rok obrachunkowy, w którym mężczyzna przepracował w spółdzielni co najmniej 240 dni pracy, kobieta 150 dni pracy, a jeżeli użytkuje działkę przyzagrodową lub dostarcza spółdzielni produkty rolne wytworzone w prowadzonym przez siebie gospodarstwie rolnym - to co najmniej: mężczyzna 220 dni pracy, a kobieta 130 dni pracy.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 maja 1999 r., II UKN 624/98, OSNP 2000/14/556 wskazał, że zaliczenie do stażu ubezpieczeniowego okresu pracy domownika członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej wymaga wykazania liczby przepracowanych dniówek obrachunkowych.

W uzasadnieniu wyroku wyjaśnił, że ponieważ w poszczególnych okresach roku kalendarzowego obciążenie spółdzielców i ich domowników pracą układało się bardzo różnorodnie, na gruncie prawa do świadczeń dla członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych stosowano fikcję, nakazującą przyjmowanie za dzień pracy w spółdzielni 8 godzin pracy, przy czym liczbę dni pracy w okresie roku obliczało się dzieląc sumę godzin pracy przez 8 (art. 34 ustawy z dnia 28 czerwca 1962 r. o zaopatrzeniu emerytalnym członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz ich rodzin i domowników, Dz.U. Nr 37, poz. 165). Ten sposób obliczania stosowany był zresztą tylko do okresów pracy w spółdzielni przypadających po dniu 1 lipca 1962 r., kiedy wprowadzono nową ewidencję, odpowiadającą potrzebom emerytalnym. Ustalając dni pracy za okres do dnia 30 czerwca 1962 r., za 1 dzień pracy przyjmowało się dniówkę obrachunkową - nie więcej jednak niż 300 rocznie, a jeżeli w spółdzielni brak było ewidencji dniówek obrachunkowych, zaliczało się 100 dni za każdy rok członkostwa. Wyznacznikiem pracy w spółdzielni nie był przeto dzień pracy, ale szczególny miernik nakładu pracy, którym była dniówka obrachunkowa (dniówka inwentarzowa, także złoty obrachunkowy), a czasem stawki wynagrodzenia za poszczególne roboty. Ogólna liczba dniówek uzyskanych w danym roku gospodarczym stanowiła podstawę do obliczenia wynagrodzenia członka za dany rok, płatnego zaliczkowo i wyrównywanego po sporządzeniu i zatwierdzeniu bilansu. Dochód z tytułu pracy w spółdzielni stanowił podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne.

Organ rentowy zasadnie podniósł w apelacji, że wnioskodawca nie przedłożył wykazu przepracowanych w spornym okresie dni, ani innych dokumentów potwierdzających pracę i uzyskane za ten okres wynagrodzenie.

Sąd Okręgowy błędnie uznał, że można wnioskodawcy zaliczyć do wysokości świadczenia okres od 3 października 1967 r. do 20 lipca 1969 r., ponieważ w dniu 3 października 1967 r. została wydana mu legitymacja członka spółdzielni (k. 68 a.r. dot. kap.pocz.). Nie zawiera ona żadnych wpisów, ani adnotacji.

Ponadto Sąd Okręgowy bezpodstawnie przyjął za okres członkostwa ubezpieczonego w rolniczej spółdzielni produkcyjnej kwoty obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, o którym mowa w art. 15 ust. 2a ustawy emerytalnej.

Sąd Apelacyjny w niniejszym składzie podziela stanowisko Sądu Apelacyjnego w Katowicach wyrażone w wyroku z dnia 8 lutego 2013 r., III AUa 870/12, LEX nr 1286522, w którym wskazał, że skoro art. 15 ust. 2a ustawy emerytalnej przewiduje, że jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy - to zakres podmiotowy ww. przepisu obejmuje wyraźnie tylko osoby pozostające w stosunku pracy (tak też wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 5 maja 2011 r., III AUa 1311/10, LEX nr 1129823).

Zatem nie zachodziły podstawy prawne do uwzględnienia do wysokości świadczenia wnioskodawcy M. R. okresu od 3 października 1967 r. do 20 lipca 1969 r. z tytułu członkostwa w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w T. przy uwzględnieniu minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w tym okresie.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny uznał apelację organu rentowego za zasadną i na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie.

SSA Grażyna Horbulewicz SSA Iwona Krzeczowska-Lasoń SSA Bożena Grubba