Sygn. akt XVII AmA 67/13

WYROK

1.W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 czerwca 2014 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

w składzie:

Przewodniczący: SSO Bogdan Gierzyński

Protokolant: sekretarz sądowy Ewa Naróg

po rozpoznaniu w dniu 9 czerwca 2014 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z odwołania (...) Towarzystwo (...) Spółka Akcyjna w W.

przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

o stwierdzenie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów

na skutek odwołania (...) Towarzystwo (...) Spółka Akcyjna w W. od Decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 31 grudnia 2012 roku nr RWA – (...)

1.  oddala odwołanie w całości;

2.  zasądza od (...) Towarzystwo (...) Spółka Akcyjna w W. na rzecz Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów kwotę 360 zł (trzysta sześćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

SSO Bogdan Gierzyński

XVII AmA 67/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 31 grudnia 2012 r., nr RWA – (...), Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów:

I. Na podstawie art. 26 ust. l ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, póz. 331, z późn. zm.) po przeprowadzeniu z urzędu postępowania w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, o której mowa w art. 24 ust. l i 2 ww. ustawy, działanie (...) Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. polegające na wykorzystywaniu w umowach o prowadzenie indywidualnych kont emerytalnych postanowienia o treści:

„Ubezpieczycielowi przysługuje prawo wypowiedzenia umowy ubezpieczenia w razie stwierdzenia naruszenia obowiązku udzielania, przed zawarciem umowy głównej, zgodnych z prawdą, pisemnych odpowiedzi na pytania Ubezpieczyciela zawarte we wniosku o ubezpieczenie i w innych dokumentach. W takim przypadku okres wypowiedzenia wynosi 60 dni, licząc od dnia, w którym Oszczędzającemu doręczono pisemne oświadczenie Ubezpieczyciela o wypowiedzeniu umowy (...), które narusza art. 815 § 3 i art. 830 § 3 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, póz. 93, z późn. zm.) - i nakazał zaniechanie jej stosowania.

II. Na podstawie art. 26 ust. l ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, póz. 331, z późn. zm.), po przeprowadzeniu z urzędu postępowania w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, o której mowa w art. 24 ust. l i 2 ww. ustawy, działanie (...) Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. polegające na wykorzystywaniu w umowach o prowadzenie indywidualnych kont emerytalnych następujących postanowień:

1. „W przypadku gdy umowa główna trwa krócej niż l rok polisowy regularna składka (...) może jedynie powiększyć składkę podstawową.”

2. „(...) Wpłata zadeklarowana przez Oszczędzającego jako regularna składka (...), dokonana przed dniem wpłacenia zaległych składek całkowitych, zostanie zaliczona przez Ubezpieczycie la na poczet zaległych składek całkowitych;”

3. „Ubezpieczyciel w pierwszej kolejności zaliczy otrzymaną nieregularną składkę (...) lub jej część na poczet składek całkowitych wymagalnych w dniu rejestracji wpłaty nieregularnej składki (...), począwszy od składki całkowitej najdawniej wymagalnej”,

które naruszają art 29 ust. l ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego (Dz. U. Nr 116, póz. 1205, z późn. zm.) - i nakazał zaniechanie jej stosowania.

III. Na podstawie art. 26 ust. l ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, póz. 331, z późn. zm.), po przeprowadzeniu z urzędu postępowania w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, o której mowa w art. 24 ust. l i 2 ww. ustawy, działanie (...) Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. polegające na wykorzystywaniu w umowach o prowadzenie indywidualnych kont emerytalnych następującego postanowienia:

„W przypadku śmierci Oszczędzającego podstawą do wypłaty z rachunku (...) jest wniosek Uprawnionego o wypłatę złożony Ubezpieczycielowi wraz z następującymi dokumentami: (...) zaświadczeniem stwierdzającym przyczynę śmierci Oszczędzającego, wystawionym przez lekarza lub stosowne władze (...)”, które narusza art. 34 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego (Dz. U. Nr 116, póz. 1205, z późn. zm.) - i nakazał zaniechanie jej stosowania.

IV. Na podstawie art. 105 § l ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (tj. Dz. U. z 2000 r. Nr 98, póz. 1071, z późn. zm.) w związku z art. 83 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, póz. 331, z późn. zm.), po przeprowadzeniu z urzędu postępowania w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, umorzył postępowanie wszczęte w związku z podejrzeniem, że (...) Towarzystwo (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. stosuje praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, o której mowa w art. 24 ust. l i 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, polegającą na wykorzystywaniu w umowach o prowadzenie indywidualnych kont emerytalnych postanowień treści:

„1. 1. Tabela limitów i opłat lub Wykaz ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych i regulamin lokowania środków mogą być z ważnych przyczyn zmienione uchwałą Zarządu Ubezpieczyciela, z uwzględnieniem ust. 4.

2. Ważną przyczyną, o której mowa w ust. l, jest zmiana lub wprowadzenie nowych przepisów prawa oraz zmiana warunków świadczenia ochrony ubezpieczeniowej, w wyniku wydania:

a) wiążących Ubezpieczyciela zaleceń lub decyzji przez organ nadzoru lub przez inny organ administracji publicznej,

b) orzeczenia o utracie mocy obowiązującej aktu normatywnego w całości lub w części przez Trybunał Konstytucyjny,

c) orzeczenia przez Sąd Najwyższy, sąd powszechny, Naczelny Sąd Administracyjny lub inny sąd administracyjny.

Ważną przyczyną o której mowa w ust. l, jest istotna zmiana sytuacji ekonomiczno-gospodarczej, w wyniku której wystąpi jedno z następujących zdarzeń:

a) Wzrost rentowności jednego z typów obligacji Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej notowanych na rynku wtórnym o ponad 590 punktów bazowych w okresie 12 kolejnych miesięcy,

b) Wzrost stopy referencyjnej (określonej przez bank centralny) waluty będącej prawnym środkiem płatniczym na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, o ponad 950 punktów bazowych w okresie 12 kolejnych miesięcy,

c) Spadek indeksu warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych (...) lub (...) lub (...)BANKI o ponad 25% w okresie 12 kolejnych miesięcy.

3. Zmiana wskazana w ust. l powyżej następuje poprzez doręczenie Ubezpieczającemu nowego tekstu Tabeli limitów i opłat lub Wykazu ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych i regulaminu lokowania środków. Zmiana wchodzi w życie, o ile w terminie 14 dni od doręczenia Ubezpieczającemu nowego tekstu Tabeli limitów i opłat lub Wykazu ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych i regulaminu lokowania środków Ubezpieczający nie złoży oświadczenia o wypowiedzeniu umowy głównej”,

co mogło naruszać art. 830 § 3 w zw. z § 4 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, póz. 93, z późn. zm.);

2. (...) Dyspozycje dotyczące wypłaty z rachunku głównego, wypłaty z rachunku (...), wypłaty transferowej oraz zwrotu, a także oświadczenie o wypowiedzeniu umowy ubezpieczenia lub umowy (...), do swej skuteczności wymagają złożenia dodatkowych oświadczeń i dokumentów niezbędnych do zrealizowania przez Ubezpieczyciela odpowiednio: wypłaty, wypłaty transferowej lub zwrotu z rachunku (...), co mogło naruszać art. 34 ust. 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego (Dz. U. Nr 116, póz. 1205, z późn. zm.).

V. Na podstawie art. 106 ust. l pkt 4 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, póz. 331 z późn. zm.), po przeprowadzeniu z urzędu postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów nałożył na (...) Towarzystwo (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. karę pieniężną płatną do budżetu państwa, w wysokości:

1) 489 436 zł (słownie: czterysta osiemdziesiąt dziewięć tysięcy czterysta trzydzieści sześć złotych), z tytułu naruszenia określonego w pkt. I sentencji decyzji,

2) 356 880 zł (słownie: trzysta pięćdziesiąt sześć tysięcy osiemset osiemdziesiąt złotych), z tytułu naruszenia określonego w pkt. II sentencji decyzji,

3) 203 932 zł (słownie: dwieście trzy tysiące dziewięćset trzydzieści dwa złote), z tytułu naruszenia określonego w pkt III sentencji decyzji.

Przedmiotową decyzję, w części – w zakresie punktów I, II, III i V, zaskarżył powód – (...) Towarzystwo (...) S.A. z siedzibą w W..

Zaskarżonej decyzji powód zarzucił:

1. Naruszenie art. 107 § 1 i 2 kodeksu postępowania administracyjnego oraz art. 11 kodeksu postępowania administracyjnego w związku z art. 83 i 28 ust. 1 Ustawy poprzez nieprzyjęcie zobowiązań złożonych przez Powoda z przekroczeniem granic uznania administracyjnego, zasady proporcjonalności oraz zasady równości oraz nienależyte wyjaśnienie powodów, którymi kierował się Prezes Urzędu - Delegatura w W. odmawiając przyjęcia zobowiązań, co skutkowało wydaniem decyzji stwierdzającej naruszenie zbiorowych interesów konsumentów i nałożeniem kary.

2. Naruszenie art. 24 ust. 1 i 2 Ustawy w zw. z art. 815 § 3 i 830 § 3 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny poprzez uznanie, że praktyką naruszającą zbiorowe interesy konsumentów jest zamieszczenie postanowienia umownego uprawniającego Ubezpieczyciela do wypowiedzenia umowy w przypadku, gdy konsument przed zawarciem umowy udzieli nieprawdziwych informacji (punkt l Decyzji), podczas, gdy postanowienie to jest zgodne z art. 815 § 3 i 830 § 3 Kodeksu cywilnego.

3. Naruszenie art. 24 ust. 1 i 2 Ustawy w zw. z art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego poprzez uznanie, że praktyką naruszającą zbiorowe interesy konsumentów jest zamieszczenie postanowień umownych, o których mowa w punkcie II Decyzji, podczas, gdy postanowienia umowne nie prowadzą do pokrycia kosztów ochrony ubezpieczeniowej z części składki ubezpieczeniowej stanowiącej wpłatę na (...) lub (...).

4. Naruszenie art. 24 ust. 1 i 2 Ustawy w zw. z art. 34 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego poprzez uznanie, że praktyką naruszającą zbiorowe interesy konsumentów jest zamieszczenie postanowienia umownego wskazującego, jakie dokumenty są konieczne do wypłaty z rachunku (...) w przypadku śmierci oszczędzającego (punkt III Decyzji) podczas, gdy postanowienie nie narusza art. 34 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego, w szczególności w świetle art. 831 § 3 oraz art. 831 § 1 kodeksu cywilnego.

5. Naruszenie prawa poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 26 ust. 1 Ustawy jako podstawy wydania Decyzji podczas, gdy Powód zaprzestał stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, o których mowa w punktach I i III zaskarżonej Decyzji, zamiast art. 27 ust. 1 Ustawy, stanowiącego podstawę do wydania decyzji w przypadku zaprzestania stosowania praktyki - Powód zaprzestał stosowania zarzucanych praktyk zmieniając wzorzec umowny w dniu 15 października 2012 r., o czym poinformował Prezesa Urzędu w dniu 29 października 2012 r.

6. Naruszenie art. 106 ust. 1 pkt 4 Ustawy poprzez nałożenie kar pieniężnych, podczas, gdy art. 24 ust. 1 i 2 Ustawy nie został naruszony.

W przypadku nieuwzględnienia powyższych głównych zarzutów powód zgłosił następujące zarzuty dotyczące punktu V Decyzji, tj. nałożenia kary oraz jej wysokości.

7. Naruszenie art. 106 Ustawy w związku z art. 2, art. 7 oraz art. 42 Konstytucji RP, poprzez nałożenie kary pieniężnej na Powoda w sytuacji, w której działania Powoda w zakresie punktu II ppkt 3 zaskarżonej decyzji oparte były o jedną z możliwych interpretacji postanowienia umownego, co doprowadziło do nałożenia kary w wygórowanej wysokości.

8. Naruszenie art. 233 § 1 kodeksu postępowania cywilnego w związku z art. 84 Ustawy oraz zasad postępowania w sprawach odpowiedzialności o charakterze represyjnym - art. 42 Konstytucji poprzez wydanie zaskarżonej Decyzji bez dokonania ustaleń w zakresie winy Powoda, dopuszczeniu się przez Pozwanego uproszczeń w ocenie materiału dowodowego, powodujących sprzeczności w ustaleniach, a w rezultacie błędne przyjęcie, że Powód "co najmniej nieumyślnie" naruszył Ustawę

9. Naruszenie art. 106 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 111 Ustawy poprzez nieuwzględnienie przy nakładaniu kar w punkcie V ppkt 1) - 3) co najwyżej nieumyślnego stopnia winy Powoda co narusza standard rozpoznawania spraw, w których odpowiedzialność ma charakter analogiczny jak w sprawach karnych co doprowadziło do nałożenia kary nieodpowiadającej zarzucanemu naruszeniu przepisów ustawy

10. Naruszenie art. 106 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 111 Ustawy poprzez nieuwzględnienie przy nakładaniu kar w punkcie V ppkt 1) - 3) w należytym stopniu okoliczności marginalnych przychodów ze sprzedaży umów (...), podczas gdy organy administracji publicznej są związane zasadą proporcjonalności wyrażoną w art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, a brak uwzględnienia marginalnych przychodów z umów (...) doprowadził do nałożenia kary w wygórowanej wysokości.

11. Naruszenie art. 106 ust. 1 pkt 4 w związku żart. 111 Ustawy poprzez nieuwzględnienie przy nakładaniu kar w punkcie V ppkt 1) - 3) faktu, że działania powoda realizowały w dużej mierze przesłanki wydania decyzji zobowiązującej oraz faktu braku uprzedniego naruszenia przepisów Ustawy.

12. Naruszenie art. 106 ust. 1 pkt 4 Ustawy w związku z art. 111 poprzez nieuwzględnienie wszystkich okoliczności łagodzących, a w szczególności nieuwzględnienie faktu zaprzestania stosowania zarzucanych naruszeń, co skutkowało nałożeniem w punkcie V 1) i 3) zaskarżonej Decyzji kary w nadmiernie wygórowanej wysokości, niewspółmiernej do zarzucanych praktyk, o których mowa w punktach l i III Decyzji.

13. Naruszenie art. 106 ust. 1 pkt 4 Ustawy w związku z art. 111 poprzez nieuwzględnienie wszystkich okoliczności łagodzących, a w szczególności nienależyte uwzględnienie precedensowego charakteru i zaistniałych wątpliwości interpretacyjnych w zakresie punktów II i III Decyzji, co skutkowało nałożeniem w punkcie V 2) i 3} zaskarżonej Decyzji kary w nadmiernie wygórowanej wysokości, niewspółmiernej do zarzucanej praktyk.

Powołując się na powyższe zarzuty powód wniósł o uchylenie zaskarżonej Decyzji w zakresie punktów I, II, III i V.

W razie nieuwzględnienia powyższego powód wniósł o zmianę zaskarżonej Decyzji:

a. W zakresie punktu I, II, III Decyzji poprzez uznanie, że powód nie stosował praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, poprzez stasowanie postanowień w Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia wskazanych w punktach I, II i III zaskarżonej Decyzji,

b. W zakresie punktu V zaskarżonej Decyzji poprzez odstąpienie od nałożenia kary.

W razie nieuwzględnienia powyższego powód wniósł o zmianę punktu I, II, III i V zaskarżonej Decyzji poprzez umorzenie postępowania wszczętego z urzędu w sprawie podejrzenia stosowania przez Powoda praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów polegających na wykorzystywaniu w umowach o prowadzenie indywidualnych kont emerytalnych postanowień przytoczonych w punktach I, II, III zaskarżonej Decyzji.

W razie nie uwzględnienia powyższego powód wniósł o zmianę zaskarżonej Decyzji w punkcie V poprzez odstąpienie od nałożenia kar pieniężnych, a w razie nieuwzględnienia powyższego wniosku o obniżenie kar pieniężnych i wymierzenie ich w jak najniższej wysokości.

Ponadto powód wniósł o zasądzenie od pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany – Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wniósł o oddalenie odwołania oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił następujący stan faktyczny:

Powód - (...) Towarzystwo (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. jest przedsiębiorcą, prowadzącym działalność gospodarczą m.in. w zakresie ubezpieczeń oraz pozostałej działalności wspomagającej ubezpieczenia i fundusze emerytalne.

W związku z prowadzoną działalnością, przy zawieraniu umów z klientami, będącymi konsumentami w rozumieniu art. 221 Kodeksu cywilnego, tj. osobami fizycznymi dokonującymi czynności prawnych niezwiązanych bezpośrednio z działalnością zawodową lub gospodarczą, przedsiębiorca ten posługuje się wzorcami umownymi w rozumieniu art. 384 Kodeksu cywilnego.

Powód stosuje m.in. wzorce umowne zatytułowane:

- Złącznik do Ogólnych warunków ubezpieczenia na życie z funduszem kapitałowym dla umów ubezpieczenia zawartych do dnia 24 lutego 2011 r. – obowiązujący od 30 czerwca;

- Załącznik do Ogólnych warunków indywidualnego ubezpieczenia emerytalnego – obowiązujący od 30 czerwca 2010 r.;

- Załącznik do Ogólnych warunków ubezpieczenia na życie z funduszem kapitałowym dla umów ubezpieczenia zawartych począwszy od dnia 25 lutego 2011 r. – obowiązujący do 25 lutego 2011 r.;

- Załącznik do Ogólnych warunków ubezpieczenia na życie z funduszem kapitałowym – obowiązujący od 30 czerwca 2010 r.

Powyższe wzorce zawierały postanowienia o treści:

1. Ubezpieczycielowi przysługuje prawo wypowiedzenia umowy ubezpieczenia w razie stwierdzenia naruszenia obowiązku udzielania, przed zawarciem umowy głównej, zgodnych z prawdą, pisemnych odpowiedzi na pytania Ubezpieczyciela zawarte we wniosku o ubezpieczenie i w innych dokumentach. W takim przypadku okres wypowiedzenia wynosi 60 dni, licząc od dnia, w którym Oszczędzającemu doręczono pisemne oświadczenie Ubezpieczyciela o wypowiedzeniu umowy (...),

2. (...) Wpłata zadeklarowana przez Oszczędzającego jako regularna składka (...), dokonana przed dniem wpłacenia zaległych składek całkowitych, zostanie zaliczona przez Ubezpieczycie la na poczet zaległych składek całkowitych;

3. Ubezpieczyciel w pierwszej kolejności zaliczy otrzymaną nieregularną składkę (...) lub jej część na poczet składek całkowitych wymagalnych w dniu rejestracji wpłaty nieregularnej składki (...), począwszy od składki całkowitej najdawniej wymagalnej;

Trzy pierwsze z ww. wzorców umownych zawierały dodatkowo postanowienia o treści:

1. W przypadku gdy umowa główna trwa krócej niż l rok polisowy regularna składka (...) może jedynie powiększyć składkę podstawową.

2. W przypadku śmierci Oszczędzającego podstawą do wypłaty z rachunku (...) jest wniosek Uprawnionego o wypłatę złożony Ubezpieczycielowi wraz z następującymi dokumentami: (...) zaświadczeniem stwierdzającym przyczynę śmierci Oszczędzającego, wystawionym przez lekarza lub stosowne władze (...).

W dniu 5 października 2012 r., Zarząd (...) Towarzystwo (...) S.A. w W. podjął uchwałę na podstawie której postanowienia o treści:

„1. Ubezpieczycielowi przysługuje prawo wypowiedzenia umowy ubezpieczenia w razie stwierdzenia naruszenia obowiązku udzielania, przed zawarciem umowy głównej, zgodnych z prawdą, pisemnych odpowiedzi na pytania Ubezpieczyciela zawarte we wniosku o ubezpieczenie i w innych dokumentach. W takim przypadku okres wypowiedzenia wynosi 60 dni, licząc od dnia, w którym Oszczędzającemu doręczono pisemne oświadczenie Ubezpieczyciela o wypowiedzeniu umowy (...),

2. W przypadku śmierci Oszczędzającego podstawą do wypłaty z rachunku (...) jest wniosek Uprawnionego o wypłatę złożony Ubezpieczycielowi wraz z następującymi dokumentami: (...) zaświadczeniem stwierdzającym przyczynę śmierci Oszczędzającego, wystawionym przez lekarza lub stosowne władze (...)” z dniem 5 października 2012 r. zostały usunięte z wzorców umów (dowód: kopia uchwały Zarządu (...) Towarzystwo (...) S.A. w W. z dnia 5 października 2012 r. wraz z załącznikami, k. 190 i n. akt adm.).

(...) Towarzystwo (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. w 2011 roku osiągnął przychód w wysokości (...) zł.

Powyższy stan faktyczny jest bezsporny pomiędzy stronami postępowania. Na podstawie posiadanych dokumentów nie budzi on wątpliwości Sądu. W związku z powyższym stan faktyczny w przedmiotowej sprawie został ustalony jak wyżej.

W tym stanie faktycznym Sąd Okręgowy – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył, co następuje:

Odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie.

Bezzasadny jest zarzut naruszenia art.107 § 1 i 2 oraz art. 11 k.p.a. w związku z art.83 i 28 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

Zgodnie, bowiem z ugruntowanym w orzecznictwie poglądem (vide: Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 1991 roku sygn. akt III CRN 120/91 OSNC 1992 Nr 5, poz. 87; Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 października 1998 roku sygn. akt I CKN 265/98 OSP 2000 Nr 5 poz. 68; Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 sierpnia 1999 roku sygn. akt 351/99 OSNC 2000 Nr 3 poz. 47; Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2001 roku sygn. akt I CKN 1036/98 LEX Nr 52708; Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2005 roku, sygn. akt III SZP 2/05 OSNP 2006/19-20/312) Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie może ograniczyć sprawy wynikającej z odwołania od decyzji Prezesa Urzędu tylko do funkcji sprawdzającej prawidłowość postępowania administracyjnego, które poprzedza postępowania sądowe. Celem postępowania nie jest przeprowadzenie kontroli postępowania administracyjnego, ale merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy, której przedmiotem jest spór między stronami powstający dopiero po wydaniu decyzji przez Prezesa Urzędu. Postępowanie sądowe przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest postępowaniem kontradyktoryjnym, w którym uwzględnia się materiał dowodowy zebrany w postępowaniu administracyjnym, co nie pozbawia jednak stron możliwości zgłoszenia nowych twierdzeń faktycznych i nowych dowodów, według zasad obowiązujących w postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych. Sąd antymonopolowy jest sądem cywilnym i prowadzi sprawę cywilną, wszczętą w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Prezesa Urzędu, w tym wypadku Urzędu Regulacji Energetyki, według reguł kontradyktoryjnego postępowania cywilnego, a nie sądem legalności decyzji administracyjnej, jak to czynią sądy administracyjne w postępowaniu sądowo-administracyjnym. Tylko takie odczytanie relacji pomiędzy postępowaniem administracyjnym i postępowaniem sądowym może uzasadniać dokonany przez racjonalnego ustawodawcę wybór między drogą postępowania cywilnego i drogą postępowania sądowo-administracyjnego dla wyjaśnienia istoty sprawy.

Gdyby nawet przyjąć, że w postępowaniu administracyjnym doszło do uchybień proceduralnych to nie mogą one być przedmiotem postępowania sądowego mającego na celu merytoryczne rozstrzygnięcie sporu, bowiem Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zobowiązany jest do wszechstronnego zbadania wszystkich istotnych okoliczności sprawy, przy uwzględnieniu zasad rozkładu ciężaru dowodu i obowiązku stron w postępowaniu dowodowym.

Zważyć również należało, że instytucja wskazana w art.28 ustawy o ochronie konkurencji jest zbliżona swoim charakterem do ugody administracyjnej, gdyż ma ona zastosowanie w sytuacji gdy przedsiębiorca, któremu jest zarzucane naruszenie tego przepisu, przedstawia zobowiązanie do podjęcia lub zaniechania określonych działań zmierzających do zapobieżenia naruszeniom ustawy, zaś Prezes UOKiK uznaje zobowiązanie to za wystarczające. Podkreślić należy, że Prezes w tym wypadku nie ma uprawnienia do ingerowania w zakres zobowiązania, a w szczególności do wskazywania przedsiębiorcy działań zmierzających do zapobieżenia naruszeniom ustawy.

Bezzasadny jest również zarzut naruszenia art.24 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów w zw. z art.815 § 3 i art.830§ 3 k.c.

Przepis art.830§ 3 k.c. przewiduje możliwość wypowiedzenia umowy ubezpieczenia przez ubezpieczyciela, przy czym możliwość ta została wyłącznie ograniczona do wypadków wyraźnie przewidzianych w ustawie. Oznacza to, że jeśli ustawa w sposób wyraźny nie przewiduje skutku w postaci możliwości wypowiedzenia umowy, to wypowiedzenie jej jest niedopuszczalne. Skutku w postaci możliwości odstąpienia od umowy nie przewiduje art.815 § 3 k.c., gdyż zgodnie z tym przepisem, ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialności za skutki okoliczności, które z naruszeniem paragrafów poprzedzających nie zostały podane do jego wiadomości. Jeżeli do naruszenia paragrafów poprzedzających doszło z winy umyślnej, w razie wątpliwości przyjmuje się, że wypadek przewidziany umową i jego następstwa są skutkiem okoliczności, o których mowa w zdaniu poprzedzającym. Skutkiem zaniechania ubezpieczonego w zakresie obowiązku podania okoliczności, o które ubezpieczyciel zapytywał w formularzu oferty albo przed zawarciem umowy w innych pismach jest zatem wyłącznie wyłączenie odpowiedzialności za skutki tych okoliczności, a nie możliwość wypowiedzenia umowy.

Zamieszczanie we wzorcach umów obowiązujących od 30 czerwca 2010 r. klauzuli przyznającej ubezpieczycielowi prawo do wypowiedzenia umowy w przypadku stwierdzenia naruszenia obowiązku o którym mowa w art.815 § 1 k.c. było zatem działaniem bezprawnym, godzącym w zbiorowe interesy konsumentów. Stanowiło zatem naruszenie art.24 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

Wbrew twierdzeniom powoda, należało uznać, że już samo zamieszczenie takiego zapisu w owu było działaniem godzącym w interesy konsumentów gdyż wywoływało u nich błędne przekonanie co do zakresu przysługujących im praw.

Bez znaczenia dla istoty sprawy jest również wdrożenie przez powoda „Procedury- ujawnienie zatajenie…) z dnia 31 marca 2009 r. , gdyż był to dokument wewnętrzny, a zatem nie kształtował stanu świadomości konsumenta w sposób porównywalny do owu.

Za bezzasadny należało uznać także zarzut naruszenia art.24 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów w zw. z art.29 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach emerytalnych i indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego. Przepis art.29 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. stanowi, że zakład ubezpieczeń nie może pokrywać kosztów ochrony ubezpieczeniowej z części składki ubezpieczeniowej, stanowiącej wpłatę na (...) lub (...). Zakaz ten dotyczy pokrywania ochrony ubezpieczeniowej zarówno bezpośrednio jak i pośrednio. Nie jest zatem dopuszczalne ani przeznaczanie wpłaty na (...) na powiększanie składki podstawowej, ani zaliczanie na poczet składek zaległych. Zamieszczanie klauzul, o których mowa w pkt II Decyzji było zatem działaniem bezprawnym, godzącym w zbiorowe interesy konsumentów. Stanowiło zatem naruszenie art.24 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

Odnosząc się do następnego zarzutu zważyć należało, że informacje o przyczynach śmierci jako dane osobowe odnoszące się do sfery zdrowia, podlegają szczególnej ochronie. Przepis art. 34 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach emerytalnych i indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego nie zawiera wymogu podawania przyczyny śmierci ubezpieczonego. Nałożenie przez powoda na osobę uprawnioną-konsumenta obowiązku złożenia zaświadczenia stwierdzającego przyczynę śmierci oszczędzającego, wystawionego przez lekarza lub stosowne władze wykracza po za zakres przewidziany powyższym przepisem. Żądanie to nie wynika także z istoty stosunku cywilnoprawnego. Wbrew wywodom powoda zaświadczenie wystawione przez lekarza o przyczynach śmierci nie może zawierać ustaleń, czy uprawniony przyczynił się do śmierci ubezpieczonego, Ani też stanowić podstawy do oceny czy uprawniony jest osobą godna otrzymania świadczenia ubezpieczeniowego. W żaden też sposób nie służy realizacji powinności ubezpieczyciela w zakresie ustalenia kręgu osób uprawnionych do otrzymania świadczenia.

Zdaniem Sądu, żądanie dostarczenia dokumentu stwierdzającego przyczynę śmierci było działaniem bezprawnym, godzącym w zbiorowe interesy konsumentów. Stanowiło zatem naruszenie art.24 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

Za nieudowodniony należało uznać zarzut naruszenia art.26 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Sąd podziela stanowisko pozwanego, że samo zaniechanie stosowania wzorców umów zawierających wskazane w pkt I i III zaskarżonej Decyzji klauzule nie stanowiły całkowitego stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów. Konsumenci, którzy zawarli umowy przed 15 października 2012 r. nadal wprowadzani są w błąd co do przysługujących im praw i ciążących na nich obowiązków, gdyż w zawartych przez nich umowach znajdują się inkorporowane ze wzorca zapisy.

Podkreślić należy, że praktyką jest wykorzystywanie w umowach wskazanych postanowień, nie zaś samo stosowanie postanowień wzorca. Istota praktyki nie sprowadza się zatem do stosowania wzorca umownego zawierającego określone postanowienia ale wykorzystywania takich postanowień np. do egzekwowania określonych świadczeń lub zachowań lub też wywoływania u konsumentów określonego przeświadczenia.

W świetle wyższego, uznać należało, że skoro naruszony został przepis art.24 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów istniał podstawa do nałożenia kary pieniężnej na podstawie art.106 ust. 1 pkt 4 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

Odnosząc się do zarzutów dotyczących wysokości wymierzonych kar, Sąd zważył, że zostały one wymierzone w wysokości odpowiednio (...), (...) i (...) jej wymiaru maksymalnego. W ocenie Sądu oznacza to, że w istocie ma ona wymiar symboliczny i uwzględnia należytym stopniu fakt braku uprzedniego naruszenia przepisów ustawy, proporcję przychodów osiąganych z działalności, której dotyczyła praktyka do całości przychodu. Podkreślić przy tym należy, że zasada proporcjonalności nie sprowadza się do matematycznego wyliczenia relacji tych przychodów. Kara administracyjna aby spełniła swoja funkcję musi być odczuwalna dla podmiotu ukaranego aby spełniała funkcje odstraszającą. Ponadto stosunek przychodów osiąganych z działalności, której dotyczyła praktyka do całości przychodu nie odzwierciedla skali naruszenia prawa.

Bez znaczenia jest również fakt, że powód złożył niosek o wydanie decyzji w trybie 28 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, gdyż jak wskazuje sam skarżący jego działania „realizowały w dużej mierze przesłanki do wydania decyzji zobowiązującej” , co oznacza, że nawet we własnej ocenie nie uważa on by zrealizował wszystkie przesłanki. Sam zaś fakt podjętych działań w celu zaniechania praktyki został uwzględniony przy wymiarze kary.

Sąd nie podziela zarzutów powoda, że jego działania były jedną z możliwych interpretacji prawa , istniały wątpliwości interpretacyjne dotyczące kwestii o charakterze precedensowym. Zapisy art.815 § 3 i 830 § 3 k.c., jak również 29 ust. 1 oraz art. 34 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach emerytalnych i indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego są jasno i jednoznacznie sformułowane, a zatem nie wymagają interpretacji (clara non sunt interpretanda). Nie ma w związku z tym znaczenia, czy stosowanie tych przepisów miało charakter precedensowy czy nie.

Zważyć również należało, że powód jest przedsiębiorcą działającym na rynku od wielu lat na rynku ubezpieczeniowym i dysponującym w związku z tym dużym doświadczeniem, posiadający znaczny potencjał ekonomiczny. Nie jest zatem możliwym aby wprowadzenie do wzorców umów a następnie inkorporowanie ich do umów z konsumentami klauzul pozostających w oczywistej sprzeczności z podstawowymi regulacjami prawnymi odnoszącymi się do dziedziny w której powód prowadzi działalność, nie może być uznana za działanie przypadkowe i niezamierzone. Ustalenie, że działanie powoda było „co najmniej nieumyślne” należy uznać za najwzględniejsze dla powoda.

Podkreślić należy, że art.111 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów nie wymienia wprost winy i stopnia zagrożenia dla konsumentów jako przesłanek uwzględnianych przy wymiarze kary, traktując je jako jedne z wielu okoliczności, które powinny być wzięte pod uwagę. Nie maja one w związku z tym charakteru ani szczególnego do ani decydującego o wymiarze kary i jej wysokości. W wyroku z 29 kwietnia 1998 r. (sygn. K. 17/97, OTK ZU nr 3/1998, poz. 30) Trybunał Konstytucyjny odniósł się do kwestii dopuszczalności funkcjonowania na gruncie prawa administracyjnego kar pieniężnych. Stwierdził, że nie można każdej kary pieniężnej utożsamiać z grzywną, a więc instytucją prawa karnego. Także prawo administracyjne przewiduje kary pieniężne, niemające charakteru grzywny. Trybunał przywołał konkretne regulacje z zakresu prawa ochrony środowiska oraz prawa pracy. Nie podzielił przy tym poglądu, że każda kara pieniężna jest synonimem grzywny i może być wymierzana tylko w postępowaniu karnym.

W jednym z kolejnych orzeczeń Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę na funkcje kar pieniężnych. W wyroku z 18 kwietnia 2000 r. (sygn. K. 23/99, OTK ZU nr 3/2000, poz. 89) dotyczącym opłat z tytułu niezawarcia obowiązkowej umowy ubezpieczenia podniósł, że tam gdzie przepisy nakładają na osoby fizyczne lub prawne obowiązki, winien się również znaleźć przepis określający konsekwencję niespełnienia obowiązku. Brak stosownej sankcji powoduje, że przepis staje się martwy, a niespełnianie obowiązku nagminne. Trybunał przyznał, że ustanowienie opłaty stanowi przejaw władczej ingerencji państwa w sferę praw majątkowych jednostki, ale jednocześnie podkreślił, że ingerencja ta stanowi sankcję niezgodnego z prawem zachowania określonych podmiotów. Odwołał się przy tym do wyroku z 12 stycznia 1999 r. (sygn. P. 2/98), w którym Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę, że art. 83 Konstytucji nakłada na każdego obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej. Można zatem przyjąć, że w granicach zakreślonych przez Konstytucję ustawodawcy przysługuje swoboda określenia sankcji związanych z niedopełnieniem obowiązku.

Podobny kierunek rozumowania przyjął Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 4 lipca 2002 r. (sygn. P 12/01). Podkreślił, że to, jaki sąd orzeka w konkretnych sprawach, jest kwestią wyborów o charakterze ustrojowo-organizacyjnym, a nie materialnoprawnym. Nie ma więc przeszkód, aby za naruszenie konkretnych przepisów prawa ustawodawca przewidział możliwość stosowania sankcji o podobnym charakterze w różnych postępowaniach, np. w postępowaniu cywilnym, administracyjnym czy karnym (OTK ZU nr 4/ (...), poz. 50).

Z punktu widzenia poglądów Trybunału Konstytucyjnego, odpowiedzialność karnoadministracyjna to odpowiedzialność typu represyjno-porządkowego, będąca przejawem interwencjonizmu państwowego w sferach, jakie zostały uznane przez ustawodawcę za szczególnie istotne (zob. wyrok z 24 stycznia 2006 r., sygn. SK 52/04, OTK ZU nr 1/ (...), poz. 6). Odpowiedzialność ta, oparta na zasadzie winy obiektywnej, może posługiwać się sankcjami bezwzględnie oznaczonymi i wówczas przybiera charakter odpowiedzialności ustawowej. Ma zastosowanie do osób fizycznych, prawnych oraz jednostek nieposiadających osobowości prawnej. Tego rodzaju odpowiedzialność realizowana jest w trybie kodeksu postępowania administracyjnego, a niekiedy w trybie ordynacji podatkowej. Kontrolę w tym zakresie sprawują sądy administracyjne, a wyjątkowo Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (zob. D. Szumiło-Kulczycka, Prawo administracyjno-karne, Kraków 2004, s. 196).

Podsumowując, należy uznać, że dopuszczalność stosowania kar pieniężnych, jako reakcji na naruszenie ustawowych obowiązków, nie budzi wątpliwości w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego. Trybunał Konstytucyjny prezentował wręcz pogląd, że o środkach represyjnych orzekać mogą nie tylko sądy karne, a to, jaki sąd orzeka w konkretnych sprawach, jest kwestią wyboru o charakterze ustrojowo-organizacyjnym, a nie materialnoprawnym. Kary pieniężne mogą być także konsekwencją wydanej decyzji administracyjnej, która może być poddana kontroli sądownictwa administracyjnego. ( Wyrok TKz dnia 15 stycznia 2007 r. Sygn. akt P 19/06).

Z tych względów odwołanie należało oddalić wobec braku podstaw do jego uwzględnienia (art.479 31a § 1 k.p.c.).

O kosztach postępowania orzeczono stosownie do wyniku sporu, zasądzając na rzecz pozwanego koszty zastępstwa procesowego według norm przepisanych (art.98 k.p.c.)