Sygn. akt I ACa 78/14

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 maja 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący	:	SSA Krzysztof Chojnowski
Sędziowie	:	SA Elżbieta Bieńkowska SA Beata Wojtasiak (spr.)
Protokolant	:	Sylwia Radek - Łuksza

po rozpoznaniu w dniu 14 maja 2014 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa T. D.

przeciwko A. G. i J. D. (1)

o zachowek

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie

z dnia 4 grudnia 2013 r. sygn. akt I C 337/12

I.  zmienia zaskarżony wyrok o tyle, że:

1.  kwoty zasądzone w punktach I i II podwyższa do kwot 10.009,20 (dziesięć tysięcy dziewięć 20/100) zł;

2.  kwotę zasądzoną w punkcie IV obniża do kwoty 3.600 (trzy tysiące sześćset) zł i odstępuje od obciążania powoda kosztami procesu w pozostałym zakresie;

3.  kwotę z punktu V obniża do kwoty 1.100 (jeden tysiąc sto) zł i stwierdza, że brakujące koszty sądowe ponosi Skarb Państwa;

II.  oddala apelację w pozostałej części;

III.  zasądza od powoda na rzecz pozwanych kwotę 2.700 zł tytułem zwrotu części kosztów postępowania apelacyjnego i odstępuje od obciążania powoda kosztami w pozostałym zakresie.

UZASADNIENIE

T. D. wniósł o zasądzenie od pozwanych A. G. i J. D. (1) solidarnie kwoty 291.113,81 zł oraz kosztów procesu.

W uzasadnieniu podał, że posiada względem pozwanych roszczenie o zapłatę tytułem uzupełnienia zachowku po zmarłym (...)ojcu M. D..

W toku procesu zmodyfikował dochodzone pozwem roszczenie i wniósł o zasądzenie od każdego z pozwanych po 145.556,90 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

Pozwana A. G. i pozwany J. D. (1) wnieśli o oddalenie powództwa.

Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z dnia 4 grudnia 2013 r. zasądził od pozwanej A. G. na rzecz powoda T. D. kwotę 6.531,13 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 4 lipca 2012 r. do dnia zapłaty, zasądził od pozwanego J. D. (1) na rzecz powoda T. D. kwotę 4.197,80 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 4 lipca 2012 r. do dnia zapłaty, oddalił powództwo w pozostałej części oraz rozstrzygnął o kosztach procesu.

Powyższy wyrok został wydany na podstawie następujących ustaleń faktycznych:

Powód T. D. oraz pozwani A. G. i J. D. (1) są rodzeństwem. Rodzice stron – H. D. i M. D. nabyli w dniu 14 października 2002 r. prawo własności lokalu mieszkalnego nr (...) przy ulicy (...) w J. wraz z udziałem w wysokości 12/100 w częściach wspólnych budynku oraz udziałem w prawie użytkowania wieczystego gruntu, na którym jest posadowiony budynek, na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej. Aktualna wartość rynkowa powyższej nieruchomości wynosi 88.845 zł.

M. D. był również właścicielem nieruchomości rolnej położonej we wsi G. N., składającej się z działek nr (...) o łącznej powierzchni 2,40 ha, która stanowiła jego majątek odrębny. Umową z dnia 8 października 2003 r. M. D. darował powyższą nieruchomość pozwanym na współwłasność po ½ części. Zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego terenu miejscowości N. (zatwierdzonym uchwałą Rady Gminy nr (...) z dnia 18 sierpnia 2004 r.) działka nr (...) położona jest na terenie przeznaczonym pod tereny otwarte użytków rolnych i zieleni, dla tego terenu ustala się zakaz zabudowy. Działka nr (...) przeznaczona jest częściowo pod tereny otwarte użytków rolnych i zieleni, dla tego terenu ustala się zakaz zabudowy, oraz częściowo pod adaptację drogi wojewódzkiej nr (...). Działka nr (...) położona jest na obszarze, dla którego brak jest planu zagospodarowania przestrzennego. Na podstawie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy L. (zatwierdzonego uchwałą nr (...) z 25 września 2001 r.) powyższa działka położona jest na terenie przeznaczonym pod tereny użytków zielonych. Aktualna wartość rynkowa przedmiotowej nieruchomości wynosi 639.580 zł.

M. D. założył również książeczki oszczędnościowe na wkłady terminowe w (...) Bank (...) S.A. w W. z realizacją dyspozycji na wypadek jego śmierci, na rzecz każdego z dzieci. Po śmierci M. D. strony w dniach 15 i 16 grudnia 2008 r. zlikwidowały powyższe książeczki i z tego tytułu otrzymały kwoty: powód 23.580,71 zł, pozwana 24.211,12 zł, pozwany 10.027,90 zł.

W dniu (...) zmarła H. D.. Spadek po niej nabyli mąż oraz dzieci po ¼ części każdy z nich. W dniu (...) zmarł M. D.. Spadek po nim nabyły dzieci po 1/3 części każde z nich. Postanowieniem z dnia 20 marca 2012 r. Sąd Rejonowy w Biskupcu dokonał działu spadku po M. D., w skład którego wchodziło, jak ustalił Sąd, prawo własności lokalu mieszkalnego nr (...) przy ulicy (...) w J. oraz udział w częściach wspólnych budynku i prawie użytkowania wieczystego gruntu o łącznej wartości 88.845 zł w ten sposób, że spadek przyznał na wyłączność powodowi bez obowiązku spłat i dopłat.

Po śmierci matki, a następnie ojca pozwany poniósł koszty postawienia pomnika w kwocie 7.000 zł. Po śmierci rodziców, to pozwany otrzymał środki z tytułu zasiłku pogrzebowego, które przeznaczył na pokrycie kosztów pogrzebu rodziców.

Mając na uwadze powyżej ustalony stan faktyczny, Sąd Okręgowy uznał, że powództwo jest częściowo zasadne.

Sąd ten nie podzielił stanowiska pozwanych, jakoby roszczenie powoda o zapłatę zachowku było przedawnione i wskazał, że zgodnie z art. 1007 § 1 i 2 k.c. roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu lub od otwarcia spadku, a nie po upływie lat trzech jak podniosła pozwana. Pięcioletni termin przedawnienia obowiązuje od dnia 23 października 2011 r. Termin ten ma także zastosowanie do roszczeń powstałych przed tą datą i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych (art. 9 ustawy z 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny i niektórych innych ustaw). Spadek po M. D. został otwarty (...)., pozew w niniejszej sprawie został wniesiony 18 maja 2012 r., a więc przed upływem ustawowego terminu. Ponadto złożenie wniosku o zawezwanie do próby ugodowej (rozprawa przed Sądem Rejonowym w Biskupcu w dniu 6 października 2009 r., k. 14) przerwało bieg terminu przedawnienia.

Sąd przyjął, że w skład spadku po M. D. i w skład substratu zachowku wchodzi udział w wysokości 5/8 w prawie własności lokalu mieszkalnego nr (...) przy ulicy (...) w J. wraz z udziałem w częściach wspólnych budynku oraz udziałem w prawie użytkowania wieczystego gruntu, na którym jest posadowiony budynek. Sąd ten zauważył, że przedmiotowy lokal mieszkalny z częściami wspólnymi budynku i udziałem w gruncie nabyli małżonkowie H. i M. D. na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej. H. D. zmarła (...). i spadek po niej nabyli mąż oraz dzieci po ¼ części. Zatem udział M. D. wyniósł łącznie 5/8 (1/2 + 1/8). Opierając się na zgodnych w tej mierze twierdzeniach stron wartość prawa do lokalu Sąd ustalił na kwotę 88.845 zł.

Sąd podkreślił, że przy ustalaniu wartości spadku dla obliczenia zachowku doliczeniu podlegają sumy wypłacone z rachunku spadkodawcy zgodnie z dyspozycją wkładu na wypadek śmierci (art. 56 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe). Po śmierci spadkodawcy powód wypłacił z książeczek oszczędnościowych z wkładami terminowymi nr (...) i (...) łączną kwotę 23.580,71 zł. Pozwana w wyniku likwidacji książeczki oszczędnościowej nr (...)- (...) otrzymała kwotę 24.211,12 zł. Pozwany po likwidacji książeczki oszczędnościowej nr (...)-105- (...) otrzymał kwotę 1.801,06 zł, zaś książeczki nr (...)-104- (...) kwoty 6.040,68 zł i 2.186,16 zł, co łącznie stanowi sumę 10.027,90 zł. Sąd nie dał wiary twierdzeniom powoda, aby pozwani otrzymali wyższe kwoty z tego tytułu bowiem powód na podnoszone przez siebie okoliczności nie przedłożył żadnego nie budzącego wątpliwości dowodu. W związku z powyższym Sąd do wartości spadku dla obliczenia zachowku doliczył tylko te kwoty, które bezspornie wynikają z niekwestionowanych dokumentów bankowych, tj. kwot: powód 23.580,71 zł, pozwana 24.211,12 zł i pozwany 10.027,90 zł, łącznie 57.819,73 zł.

Do wartości spadku dla obliczenia zachowku Sąd także doliczył darowiznę uczynioną przez M. D. na rzecz pozwanych umową z dnia 8 października 2003 r. Przedmiotem umowy była nieruchomość rolna, położona we wsi G. N., składająca się z działek nr (...) o łącznej powierzchni 2,40 ha, która stanowiła jego majątek odrębny. M. D. darował powyższą nieruchomość pozwanym na współwłasność po ½ części.

Zgodnie z art. 995 § 1 k.c. wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Strony były zgodne, iż stan nieruchomości od daty darowizny do chwili obecnej nie uległ zmianie. Sporną zaś kwestią była wartość przedmiotowej nieruchomości. Powód podał, że wartość nieruchomości wynosi 1.802.211 zł i powołał się na opinię biegłego sporządzoną w sprawie o dział spadku po M. D.. Pozwany twierdził, że powyższa wartość jest rażąco zawyżona i przedłożył opinię prywatną, zgodnie z którą wartość tej nieruchomości została ustalona na kwotę 648.000 zł.

W związku z powyższymi sprzecznościami Sąd uwzględnił wniosek powoda i dopuścił dowód z opinii biegłego celem ustalenia wartości nieruchomości położonej w N.. Biegły sądowy rzeczoznawca majątkowy inż. P. S. ustalił wartość rynkową prawa własności przedmiotowej nieruchomości na kwotę 639.580 zł, przy czym ustalił on, że działki nr (...) są objęte miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego terenu miejscowości N., zatwierdzonym uchwałą Rady Gminy nr (...) z dnia 18 sierpnia 2004 r. Działka nr (...) położona jest na terenie przeznaczonym pod tereny otwarte użytków rolnych i zieleni, dla tego terenu ustala się zakaz zabudowy. Działka nr (...) przeznaczona jest częściowo pod tereny otwarte użytków rolnych i zieleni, dla tego terenu ustala się zakaz zabudowy, oraz częściowo pod adaptację drogi wojewódzkiej nr (...). Działka nr (...) położona jest na obszarze, dla którego brak jest planu zagospodarowania przestrzennego. Działka ta jest objęta studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy L., zatwierdzonym uchwałą Rady Gminy L. nr (...) z 25 września 2001 r. Zgodnie ze studium powyższa działka położona jest na terenie przeznaczonym pod tereny użytków zielonych. Biegły przeznaczenie działek nr (...) ustalił na podstawie planu zagospodarowania przestrzennego.

Sąd opinię biegłego uznał w całości za wiarygodną i podzielił stanowisko biegłego, aby przeznaczenie działek nr (...) ustalić na podstawie obowiązującego w gminie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Dlatego też Sąd oddalił wniosek powoda o uzupełnienie opinii biegłego poprzez sporządzenie opinii wariantowej oraz dopuszczenie dowodów z zeznań świadków Z. Z. i M. S. na okoliczność sporządzonych przez nich opinii (pismo powoda, k. 326-328).

Mając zatem na uwadze wskazane wyżej okoliczności Sąd ustalił tzw. substrat zachowku na kwotę 752.927,85 zł (5/8 prawa do lokalu, tj. 55.528,12 zł + środki na rachunkach oszczędnościowych wypłacone po śmierci spadkodawcy łącznie 57.819,73 zł + wartość darowizny nieruchomości w N. 639.580 zł). Udział spadkowy powoda stanowiący podstawę ustalenia zachowku wynosi 1/6. Wynik mnożenia tego ułamka oraz substratu zachowku stanowi wielkość zachowku, tj. 125.487,97 zł (752.927,85 zł x 1/6), od której to wartości Sąd odjął to, co powód już otrzymał czy to w wyniku dziedziczenia, czy darowizny.

Sąd podkreślił, że w wyniku działu spadku, dokonanego postanowieniem Sądu Rejonowego w Biskupcu, powód otrzymał w całości prawo własności lokalu mieszkalnego nr (...) przy ulicy (...) w J. wraz z udziałem w częściach wspólnych budynku i prawie użytkowania wieczystego gruntu o łącznej wartości 88.845 zł, bez obowiązku spłat i dopłat na rzecz pozostałych spadkobierców, co – zdaniem Sądu – można uznać za częściowe spełnienie zobowiązania z tytułu zachowku obciążające pozwanych. Nadto Sąd wziął pod uwagę, że powód po śmierci ojca wypłacił z książeczek oszczędnościowych łączną kwotę 23.580,71 zł.

Wskazując na powyższe kwotę należną powodowi z tytułu zachowku Sąd wyliczył na 13.062,26 zł (125.487,97 zł – 88.845 zł – 23.580,71 zł), zaznaczając, ze udziały pozwanych są równe, dlatego pozwani winni pokryć ją po połowie, tj. po 6.531,13 zł. Jednakże na podstawie tego art. 1034 k.c. Sąd od kwoty należnej powodowi od pozwanego odjął kwotę 2.333,33 zł, stanowiącą dług spadkowy obciążający spadkobierców. W oparciu o fakturę Vat z 23 października 2009 r. (k. 184) Sąd przyjął, że pozwany poniósł koszty postawienia pomnika po śmierci ojca. Zdaniem Sądu powód nie zdołał podważyć wiarygodności powyższego dokumentu. Konsekwencją przyjęcia przez Sąd, że dług spadkowy zamknął się kwotą 7.000 zł. było uznanie, że część obciążająca powoda (1/3) wynosi 2.333,33 zł (7.000 zł x 1/3) i taką kwotę Sąd odjął od kwoty 6.531,13 zł.

W rezultacie przedmiotem zasądzenia na rzecz powoda ze stron pozwanej na rzecz powoda stała się kwota 6.531,13 zł, zaś od pozwanego kwota 4.197,80 zł; natomiast powództwo w pozostałej części podlegało oddaleniu.

Na podstawie art. 481 § 1 k.c. Sąd zasądził ustawowe odsetki od dnia doręczenia pozwanym odpisu pozwu, jako wezwania do zapłaty (4 lipca 2012 r., k. 132 i 134).

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c., zaś o brakujących kosztach sądowych na podstawie art. 83 ust. 2 w zw. z art. 113 ust. 2 pkt. 1 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (uzupełnienie wydatków na przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego, zawnioskowanego przez powoda).

Powód zaskarżył powyższy wyrok w części tj. w punktach III, IV i V, zarzucając mu:

1.  naruszenie prawa materialnego tj. § 15 ust. 5 uchwały nr (...) rady Gminy L. z dnia 18 sierpnia 2004 r. poprzez niewłaściwą jego wykładnię i w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie i uznanie, iż na terenie działek (...) wchodzących w skład nieruchomości będącej przedmiotem darowizny uczynionej przez M. D. na rzecz pozwanych obowiązuje zakaz zabudowy, podczas gdy prawidłowa wykładnia tych przepisów prowadzi do wniosku, iż zakaz zabudowy tych działek obowiązuje wyłącznie na terenie wyznaczonym nieprzekraczalnymi liniami zabudowy,

2.  naruszenie prawa materialnego tj. art. 991 § 2 k.c. poprzez niewłaściwe jego zastosowanie i odjęcie od substratu zachowku wartości całego prawa własności lokalu mieszkalnego położonego w J., podczas gdy w skład masy spadku po M. D. wchodził jedynie udział 5/8 w tym prawie, zaś udział powoda w tym prawie wynikał z dziedziczenia po matce H. D. i wartość tego udziału nie mogła zostać odjęta od wartości substraty zachowku,

3.  naruszenie prawa materialnego tj. art. 922 § 3 k.c. poprzez niewłaściwa jego wykładnię i uznanie, że koszty postawienia nagrobka wchodzą w skład długów spadkowych, nawet wówczas, gdy nagrobek postawiony został dobrowolnie o z poczucia obowiązku oraz w grobie złożone jest także ciało innej osoby niż spadkodawca,

4.  naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na treść orzeczenia tj. art. 286 k.p.c. poprzez niepowołanie dowodu z opinii uzupełniającej bądź dowodu z opinii innego biegłego z zakresu szacowania wartości nieruchomości w sytuacji, gdy opinia sporządzona na potrzeby niniejszego postępowania dotknięta była istotnymi uchybieniami znacznie wpływającymi na wycenę nieruchomości położonej w miejscowości N., a ponadto wartość wyszacowania tej nieruchomości była trzykrotnie niższa niż wartość oszacowana przez biegłego sądowego an potrzeby innego postępowania sądowego,

5.  naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na treść wydanego w sprawie orzeczenia tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wyraźnie jednostronną, nielogiczną i niezgodną z zasadami doświadczenia życiowego ocenę materiału dowodowego i uznanie za wiarygodną fakturę VAT z dnia 23 października 2009 r. oraz zeznań pozwanego J. D. (1) na okoliczność postawienia pomnika, podczas gdy faktura ta nie może dokumentować zdarzeń, na które powołuje się pozwany J. D. (2), gdyż została wystawiona po dwóch latach od dnia rzekomego zakupu pomnika, a ponadto ze zgromadzonego materiału dowodowego ponad wszelką wątpliwość wynika, że pomnik został wystawiony przed śmiercią M. D. dla H. D. w kosztach postawienia pomnika partycypował M. D., koszty postawienia tego pomnika zostały pokryte w części z zasiłku pogrzebowego wypłaconego po śmierci H. D.,

6.  naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na treść wydanego w sprawie orzeczenia tj. art. 100 k.p.c. i art. 113 ust. 2 pkt 1 ustawy o kosztach procesu w sprawach cywilnych poprzez obciążenie powoda kosztami procesu, podczas gdy w niniejszej sprawie nastąpiły szczególne okoliczności uzasadniające odstąpienie od obciążania powoda kosztami procesu.

Wskazując na powyższe, powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie zgodnie ze zmodyfikowanym żądaniem pozwu przy uwzględnieniu kosztów procesu, odstąpienie od obciążania powoda kosztami procesu ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi okręgowemu do ponownego rozpoznania.

SĄD APELACYJNY USTALIŁ I ZWAŻYŁ CO NASTĘPUJE.

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie jedynie w niewielkim zakresie.

Sąd Apelacyjny aprobuje i uznaje za własne ustalenia poczynione przez Sąd I instancji odnośnie składników substratu zachowku i ich wyceny, z zastrzeżeniem jednak co do wartości prawa do lokalu mieszkalnego przysługującego spadkodawcy oraz co do możliwości zaliczenia w poczet długów spadkowych w niniejszej sprawie wydatków poniesionych przez pozwanego na wzniesienie nagrobka spadkodawcy. Natomiast w części obejmującej oszacowanie wartości nieruchomości spadkodawcy – która to kwestia była najbardziej sporna pomiędzy stronami – ocena Sądu Okręgowego była prawidłowa, zaś wywody zaprezentowane w apelacji powoda nie są trafne.

Wycena przedmiotowych nieruchomości została dokonana przez biegłego sądowego z odwołaniem się do zapisów miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Nie może budzić wątpliwości, że to uchwalony plan determinuje przeznaczenie nieruchomości nim objętych, co wprost wynika z art. 4 i 6 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U.2012.647 – j.t.). Przy jego sporządzaniu organy gminy są związane zapisami zawartymi w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego (art. 9 ust. 4 ustawy). Naruszenie tej zasady skutkuje nieważnością planu, co jednak może być orzeczone tylko przez organ nadzorczy i tylko w określonym terminie (art. 28 w/w ustawy w związku z art. 91 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym – Dz.U.2013.594 – j.t.). Oznacza to, że sądy powszechne nie w ogóle nie mają kompetencji by badać ważność planu miejscowego przez pryzmat zgodności jego zapisów z zapisami studium, czego domagał się powód w tej sprawie. Wbrew przeświadczeniu skarżącego wskazać należy, że nie zachodzi też tu potrzeba takiej wykładni zapisów planu, która zapewniałaby jego zbieżność ze studium, bowiem zapisy zawarte w planie są kategoryczne i jednoznaczne. W szczególności uchwałodawca w § 15 planu najpierw wyznaczył szereg nieruchomości jako tereny otwarte użytków rolnych, a następnie wskazał, że dla tych (wyznaczonych) terenów obowiązują określone ustalenia i w pkt. 5 §15 sformułował zakaz zabudowy na wyznaczonych terenach (k. 281). Zapis taki oznacza całkowity zakaz zabudowy, z wyłączeniem realizacji dróg opisanych w pkt 2 i 3 § 15. Tak zwana „nieprzekraczalna linia zabudowy” widoczna na rysunku, stanowiącym załącznik do planu (k. 280), do której skarżący przywiązuje tak wielka wagę, ma znaczenie jedynie dla działek sąsiednich, które – jak wynika z opinii biegłego (k. 402 odwr.) – nie są objęte całkowitym zakazem zabudowy. Ewentualna sprzeczność zapisów planu z zapisami zawartymi w studium, które w odniesieniu do działek oznaczonych nr geod. 85 i 134, przewidywały przeznaczenie mieszkaniowo – usługowo – letniskowe pozostaje, jak to już wcześniej wskazano, poza kognicją sądu.

Powyższe oznacza, że wycena dokonana przez biegłego w odniesieniu do działek (...) winna być uznana za prawidłową i nie może tego zmienić opinia sporządzona przez innego biegłego (k. 17 – 45) na potrzeby sprawy o dział spadku. Autor tamtej opinii Z. Z. – podobnie jak M. S. wykonująca opinię prywatną na zlecenie pozwanego – przy szacowaniu wartości nieruchomości nie uwzględnił zakazu zabudowy uchwalonego w planie, a podkreślenia wymaga, że przepis art. 154 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami wprost nakazuje uwzględnić przy szacowaniu wartości nieruchomości jej przeznaczenie, wynikające z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Z tego punktu widzenia uznać należało, że to opinia biegłego P. S. jest miarodajna dla wyrokowania w sprawie. Nie było zatem potrzeby uwzględnienia wniosków powoda o przesłuchiwanie autorów innych opinii czy o sporządzenie przez biegłego w sprawie niniejszej opinii wariantowej, z uwzględnieniem transakcji nieruchomościami gruntowymi, przeznaczonymi pod zabudowę mieszkaniową i zagrodową.

Zaznaczyć w tym miejscu należy, że nie jest też trafny zarzut skarżącego, jakoby biegły sądowy zaniżył „podwójnie” wartość nieruchomości poprzez jednoczesne zastosowanie porównania przedmiotowych nieruchomości z innymi nieruchomościami rolnymi i dodatkowe skorygowanie wyprowadzonej stąd wartości o współczynnik ograniczeń planistycznych. Podkreślenia wymaga, ze obowiązkiem biegłego było porównanie przedmiotowych nieruchomości z nieruchomościami o podobnym, tzn. rolnym charakterze, a następnie zindywidualizowanie wartości nieruchomości wycenianych poprzez zastosowanie współczynnika, uwzględniającego całkowity zakaz zabudowy. Opinia biegłego jest rzetelna i , jako taka, dawała podstawę do przyjęcia wartości nieruchomości stanowiących substrat zachowku na łączną kwotę 648.000 zł.

Nie były natomiast pozbawione słuszności wywody skarżącego co do nieprawidłowego rozliczenia innego składnika masy spadkowej, a mianowicie prawa do lokalu przysługującego spadkodawcy. Z zastosowanego przez Sąd I instancji wyliczenia wynika, że w skład tej masy i substratu zachowku wchodzi udział 5/8 w odrębnej własności lokalu mieszkalnego (kwota 55.528,12 zło, jednakże obliczając wartość należnej powodowi kwoty zachowku Sąd na poczet jego udziału zaliczył wartość całego prawa do lokalu (kwotę 88.845 zł), co nie jest prawidłowe. Na gruncie sprawy niniejszej uznać należało, że w skład spadku i substratu zachowku wchodzi wartość 88.845 zł. W tej mierze przesądzający charakter ma nie sposób nabycia lokalu przez spadkodawcę (w istocie, jak wynika z treści aktu notarialnego lokal nie został nabyty do majątku wspólnego – k. 92), lecz postanowienie o dziale spadku (k. 103). Stosownie do treści tego postanowienia działem objęty został majątek M. D. w postaci własności prawa do lokalu mieszkalnego o wartości 88.845 zł, a nie udział w tym prawie. Składnik ten przypadł na wyłączną własność powodowi bez – jak to wskazano w treści postanowienia – spłat i dopłat na rzecz pozostałych spadkobierców, ale załączone pisemne uzasadnienie nie pozostawia wątpliwości co do tego, że spadkobiercy ci zostali wyłączeni z działu w trybie art. 1040 k.c., tj. w następstwie otrzymania od spadkodawcy darowizn, przekraczających ich udziały w spadku. Wydanie postanowienia w sprawie o dział spadku uniemożliwia czynienie odmiennych ustaleń pomiędzy tymi samymi zainteresowanymi w przedmiocie majątku spadkowego i z mocy art. 365 k.p.c. są nim związane także sądy obu instancji w sprawie niniejszej.

W świetle przepisów art. 993 k.c. i 995 § 1 k.c. uznać więc należało, że w niniejszej sprawie na substrat zachowku składa się wartość nieruchomości w kwocie 648.000, wartość prawa własności do lokalu w kwocie 88.845 zł oraz wartość środków pieniężnych, otrzymanych przez strony za życia spadkodawcy, która ostatecznie była niesporna i wynosiła 57.819,73 zł – łącznie 794.664,73 zł. Natomiast należny powodowi udział w tym substracie, wyrażający się – z mocy art. 991 § 1 k.c. – ułamkiem 1/6, zamykał się kwotą 132.444,12 zł. Na poczet tego udziału winna być zaliczona darowizna środków pieniężnych, otrzymana od spadkodawcy w kwocie 23.580,71 zł oraz wartość prawa do lokalu mieszkalnego, tj. 88.845 zł. Różnicę, wynikającą z porównania w/w kwot (132.444.12 – 112.425,71) i wynoszącą 20.018,41 zł pozwani winni zapłacić w częściach równych, będąc zobowiązanymi w takim samym stopniu, co znalazło odzwierciedlenie w treści wyroku reformatoryjnego.

Sąd Apelacyjny nie znalazł przy tym podstaw do rozliczenia w niniejszej sprawie jako długu spadkowego kwoty 7.000 zł, która wedle twierdzeń pozwanego stanowić miała koszt wzniesienia przez niego pomnika po śmierci ojca.

Co do zasady, przyjąć należy, że koszty postawienia nagrobka stanowią dług spadkowy w rozumieniu art. 922 k.c., skoro przepis ten do długów zalicza koszty pogrzebu w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom miejscowy, a stawianie nagrobka zmarłemu jest w zasadzie powszechnie przyjęte. Taki też pogląd utrwalił się w judykaturze, z tym tylko zastrzeżeniem, że do rozliczenia winny być brane przeciętne koszty wzniesienia nagrobka, ponoszone w danym środowisku i według ich nominalnej wartości (zob. orzeczenia Sądu Najwyższego: z dnia 25 lipca 1967 r. – OSNCP 1968, poz. 48; z dnia 8 maja 1969 r. – OSNCP 1970, poz. 129 z dnia 13 listopada 1969 r. – OSPiKA 1971, poz. 140 i z dnia 7 marca 1969 r. II PR 641/68 – OSNCP 1970, poz. 33 oraz uchwałę z 22 listopada 1988 r., III CZP 86/88 – OSNC 1989/12/201). Odmienny pogląd wyrażony w apelacji nie zasługuje zatem na uwzględnienie.

Natomiast zasadnie skarżący wywodzi, że pozwany nie dowiódł poniesienia kosztów nagrobka w kwocie przedstawionej przez niego do rozliczenia. W szczególności nie mogła być uznana za dowód wystarczający faktura VAT z 2009 r., złożona w toku postępowania, skoro na wstępie procesu pozwany twierdził (k. 163), że nie jest w posiadaniu takiej faktury (nie przedkładał jej także w sprawie o dział spadku, gdzie poniesienie przez niego kosztów pogrzebu zostało uznane za nieudowodnione – k. 107.) Co więcej pozwany ostatecznie zeznawał (k. 427), że część pieniędzy wydatkował po śmierci matki (a więc w 2007 r.), a część, tj. kwotę 2000 zł po śmierci ojca (która nastąpiła w 2008 r.) i nikt inny w tych kosztach nie partycypował. Gdyby jednak tak miało być to pozwany dysponowałby dwiema fakturami, a nie jedną i to uzyskaną dopiero w toku sprawy. Nie można przy tym nie zauważyć, że z wyjaśnień pozwanej A. G. wynikało (k. 201), że pomnik został postawiony po śmierci matki, za co płacił zarówno ojciec, jak i ona, przy czym nie wiedziała ona, czy po śmierci ojca zostały poniesione jakieś koszty związane z pomnikiem. Przesłuchiwana końcowo w charakterze strony pozwana zeznała o tyle odmiennie, że stwierdziła, iż nie wie, czy ojciec uczestniczył w kosztach pomnika, podała jednak, że „na koszty pogrzebu wystarczył zasiłek, bo już nie trzeba było grobowca”. Korespondowało to poniekąd ze stanowiskiem powoda, który stanowczo twierdził, że pomnik został postawiony za życia matki.

W opisanym stanie materiału dowodowego niemożliwe było ustalenie czy, kiedy oraz jakim kosztem pozwany wzniósł pomnik nagrobny ojcu. Odmienna ocena, wyrażona przez Sąd I instancji, zapadła z naruszeniem art. 233 k.p.c., co powód zasadnie zarzucił w apelacji.

Kierując się powyższymi względami Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.

O kosztach za obie instancje orzeczono na podstawie art. 102 k.p.c. obciążając powoda tylko częścią tych kosztów. Wygrana powoda była nieznaczna (nie przekraczała 5%), co uzasadniałoby obciążenie go kosztami w całości w trybie art. 100 zd. 2 k.p.c. Takie rozwiązanie uczyniłoby jednak wygraną powoda całkiem iluzoryczną, gdyż koszty procesu w pełnej wysokości są zbliżone do zasądzonej na jego rzecz kwoty. W polu widzenia należało mieć i to, że powód decydując o skali swego roszczenia z tytułu zachowku opierał się na opinii biegłego sądowego sporządzonej w sprawie o dział spadku, więc roszczenie w tak znacznej wysokości nie wynikało li tylko z jego subiektywnej oceny. Mając to na uwadze, ale też uwzględniając interesy strony przeciwnej, Sąd Apelacyjny obciążył powoda połową należnych kosztów procesu za obie instancje.

Z tych względów orzeczono jak w sentencji.