Sygn. akt I ACa 994/12

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 kwietnia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący :	SSA Małgorzata Wołczańska (spr.)
Sędziowie :	SA Monika Dembińska SA Lucyna Świderska-Pilis
Protokolant :	Justyna Wnuk

po rozpoznaniu w dniu 25 kwietnia 2013 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa A. C.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych w W.

o zadośćuczynienie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Częstochowie

z dnia 3 lipca 2012 r., sygn. akt I C 73/12

oddala apelację.

Sygn. akt I ACa 994/12

UZASADNIENIE

Powód A. C. wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych kwoty 3 000 000 złotych tytułem zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych powoda. W uzasadnieniu powód wskazał, iż z uwagi na jego stan zdrowia istniały podstawy do uznania go za osobę całkowicie niezdolną do pracy. Tymczasem, z uwagi na limity obowiązujące u pozwanego, lekarz orzecznik ZUS zaliczył powoda do osób częściowo niezdolnych od pracy, co w konsekwencji doprowadziło do odmowy przyznania powodowi renty. Zdaniem powoda, pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydał decyzję administracyjną nie biorąc pod uwagę rzeczywistego inwalidztwa powoda, czym doprowadził powoda do bezdomności i pozbawienia wszelkich środków do życia. W ocenie powoda, takie działanie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych narusza dobra osobiste powoda, w szczególności jego godność osobistą.

Pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych w W. wniósł o oddalenie powództwa. Pozwany wskazał, iż w dniu 4 listopada 2004r. organ rentowy wydał decyzję odmawiającą powodowi prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, albowiem ubezpieczony nie spełnił jednego z warunków koniecznych do przyznania prawa do renty. Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w C. wyrokiem z dnia 15 kwietnia 2005r. oddalił odwołanie ubezpieczonego. Decyzjami z dnia 18 października 2005r. i z dnia 25 listopada 2005r. Prezes ZUS odmówił powodowi przyznania świadczenia określonego w art. 83 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (świadczenia wyjątkowego), bowiem powód nie spełnił jednego z warunków wymaganych do przyznania takiego świadczenia, a mianowicie całkowitej niezdolności do pracy stwierdzonej orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS. Orzeczeniem Komisji Lekarskiej z dnia 16 sierpnia 2011r. powód został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy od 13 kwietnia 2011r., jednakże ponownie zapadły decyzje odmawiające przyznania mu renty z dnia 5 września 2011r. i z dnia 17 lutego 2012r., bowiem powód nadal nie spełnił jednego z warunków koniecznych do nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Powód nie wniósł odwołania od decyzji z dnia 17 lutego 2012r. W ocenie pozwanego, nie doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda. Działania organu rentowego związane z ustalaniem prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy były zgodne z obowiązującymi przepisami prawa. Nie zachodzą więc przesłanki z art. 448 k.c. do zasądzenia zadośćuczynienia, którymi są naruszenie dobra osobistego powodujące szkodę niemajątkową, związek przyczynowy między tym naruszeniem a szkodą, ponadto naruszenie musi być bezprawne i kwalifikowane jako czyn niedozwolony.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Częstochowie oddalił powództwo i nie obciążył powoda kosztami procesu.

Sąd Okręgowy ustalił, iż powód A. C. w dniu 5 października 2004r. złożył w organie rentowym wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych orzeczeniem z dnia 2 listopada 2004r. uznał powoda za częściowo niezdolnego do pracy od marca 2004r. do listopada 2005r. Decyzją nr (...) z dnia 4 listopada 2004r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. odmówił przyznania powodowi prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Pozwany uzasadnił decyzję odmowną tym, że powód nie udowodnił wymaganego okresu ubezpieczenia, tj. 5 lat w ostatnim dziesięcioleciu przed powstaniem niezdolności do pracy i przed zgłoszeniem wniosku, a lekarz orzecznik orzeczeniem z dnia 2 listopada 2004r. uznał powoda za częściowo niezdolnego do pracy od marca 2004r., tj. po upływie 18 miesięcy od ustania ubezpieczenia, a zatem renta z tytułu niezdolności do pracy nie przysługuje.

Powód wniósł odwołanie od powyższej decyzji do Sądu Okręgowego w C. Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. W toku postępowania sądowego w sprawie IV U 3524/04 został przeprowadzony m.in. dowód z opinii biegłego kardiologa, który stwierdził, iż powód jest całkowicie niezdolny do pracy w okresie od marca 2004r. do listopada 2005r. Sąd Okręgowy w C. wyrokiem z dnia 15 kwietnia 2005r. oddalił odwołanie powoda.

W dniu 22 czerwca 2005r. powód zwrócił się do Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w W. o przyznanie mu świadczenia wyjątkowego, na podstawie art. 83 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Prezes ZUS decyzjami z dnia 18 października 2005r. i z dnia 25 listopada 2005r. odmówił przyznania powodowi takiego świadczenia uzasadniając swoje rozstrzygnięcia brakiem spełnienia przez powoda jednego z warunków wymaganych do przyznania tego rodzaju świadczenia, a mianowicie całkowitej niezdolności do pracy stwierdzonej orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS. Orzeczeniem z dnia 26 lipca 2005r. lekarz orzecznik uznał bowiem powoda za częściowo niezdolnego do pracy do 31 lipca 2007r.

Orzeczeniem Komisji Lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 sierpnia 2011r. powód został uznany za trwale całkowicie niezdolnego do pracy od 13 kwietnia 2011r. Wnioskiem z dnia 8 czerwca 2011r. powód ponownie wystąpił o przyznanie mu renty z tytułu niezdolności do pracy. Decyzją z dnia 5 września 2011r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił przyznania powodowi prawa do renty. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, iż niezdolność do pracy powoda nie powstała w czasie zatrudnienia, ani też w ciągu 18 miesięcy po ustaniu zatrudnienia (ubezpieczenie ustało 31 grudnia 1996r.). Pozwany wskazał, iż w ostatnim dziesięcioleciu przed dniem zgłoszenia wniosku powód nie udowodnił żadnego okresu ubezpieczenia, w ostatnim dziesięcioleciu przed dniem powstania niezdolności do pracy nie udowodnił wystarczającego okresu ubezpieczenia, brak też w przypadku powoda udowodnienia 5 lat podlegania ubezpieczeniu w dziesięcioleciu przed zgłoszeniem wniosku jak też przed powstaniem niezdolności do pracy.

Na wniosek powoda z dnia 14 grudnia 2011r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 17 lutego 2012r. ponownie odmówił przyznania powodowi prawa do renty. W uzasadnieniu decyzji wskazano, iż powód nie udokumentował co najmniej 5 – letniego okresu ubezpieczenia w ostatnim dziesięcioleciu przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub powstaniem niezdolności do pracy, ani też nie udowodnił 30-letniego okresu składkowego. Od powyższej decyzji nie wpłynęło odwołanie.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd I instancji podał, iż zgodnie z art. 83 ust. 1 pkt 4, 5 i ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009r., nr 205, poz. 1585 ze zm.) w brzmieniu obowiązującym od 1 lipca 2004r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzje w zakresie indywidualnych spraw dotyczących w szczególności ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych i wymiaru tych świadczeń. Od decyzji Zakładu przysługuje odwołanie do właściwego sądu w terminie i według zasad określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego. Stosownie do art. 115 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009r., nr 153, poz. 1227 ze zm.) decyzje w sprawach świadczeń emerytalnych i rentowych wydają i świadczenia te wypłacają, organy rentowe właściwe ze względu na miejsca zamieszkania osoby zainteresowanej. W myśl art. 124 powołanej ustawy, w postępowaniu w sprawach o świadczenia określone w ustawie stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że niniejsza ustawa stanowi inaczej.

Sąd następnie stwierdził, iż pozwanym w niniejszej sprawie jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych z siedzibą w W., a zatem państwowa osoba prawna. Podstawę ewentualnej odpowiedzialności pozwanego za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariuszy tego Zakładu stanowi zatem co do zasady art. 417 k.c. i art. 417 1 k.c. w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 września 2004r. W myśl art. 417§1 k.c. odpowiedzialność za niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie dotyczy też osoby prawnej wykonującej z mocy prawa władzę publiczną. Natomiast stosownie do art. 417 1 § 2 k.c. jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem. Odnosi się to również do wypadku, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja zostały wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.

Wskazał też Sąd, że pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych z mocy przytoczonego art. 83 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych jest uprawniony do wydawania decyzji w oznaczonych indywidualnych sprawach. Decyzje te podlegają kontroli instancyjnej sądu powszechnego Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, a w przypadku decyzji Prezesa ZUS w przedmiocie świadczenia przyznawanego w drodze wyjątku, strona może wnieść skargę do sądu administracyjnego. Decyzje wydane przez pozwanego w stosunku do powoda A. C. są ostateczne i prawomocne. Przyjął Sąd, że powód nie wykazał w niniejszym postępowaniu, aby co do którejś z kwestionowanych przez niego decyzji doszło do stwierdzenia we właściwym postępowaniu jej niezgodności z prawem.

Zaakcentował Sąd Okręgowy także, iż powszechnie przyjmuje się zasadę uwzględniania przez sądy powszechne skutków prawnych orzeczeń organów administracyjnych, która ma swoje źródło w prawnym rozgraniczeniu drogi sądowej i drogi administracyjnej, czego wyrazem są art. 2§3 i art. 177 §1 pkt 3 k.p.c. oraz art. 16 i art. 97§1 pkt 4 k.p.a. Zgodnie z zasadami systemowymi, rozgraniczenie kompetencji organów administracji i sądu cywilnego do badania legalności decyzji administracyjnych powinno opierać się na ścisłym ich określeniu, by uniknąć wzajemnego wkraczania w przyznane przez ustawodawcę uprawnienia. Podkreślić należy, iż przepisy określające zakres kompetencji i właściwość różnych organów państwowych mają charakter bezwzględnie obowiązujący i muszą być przez każdy organ przestrzegane z urzędu w każdym stanie sprawy. W postępowaniu cywilnym, sądy (cywilne) nie są zatem władne badać prawidłowości podjęcia decyzji administracyjnej, w szczególności czy istnieją przesłanki, które w świetle przepisów prawa materialnego stanowiły podstawę jej podjęcia, ani kwestionować jej merytorycznej zasadności. Decyzja w zakresie objętym jej treścią jest – bez względu na motywy jej podjęcia wyrażone w uzasadnieniu – wyrazem stanowiska organu administracji publicznej wiążącym sądy w postępowaniu cywilnym. Poza tym, żaden z przepisów nie przewiduje możliwości zasądzenia zadośćuczynienia za ujemne odczucia strony związane z wydaniem decyzji administracyjnej, nawet gdyby okazała się wadliwa (por.: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 17 lutego 2010r., I ACa 1094/09, LEX nr 1120052; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 2008r., I UK 376/07, LEX nr 494099; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2004r., I CK 290/04, LEX nr 337245).

W konsekwencji tych rozważań Sąd I instancji uznał, że działanie pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych związane z ustalaniem prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, mieściło się w granicach przyznanych pozwanemu przez ustawodawcę kompetencji, nie nosiło cech bezprawności, było bowiem działaniem w ramach porządku prawnego. Nie można zatem – w przekonaniu Sądu – kwalifikować decyzji pozwanego jako działania naruszającego dobra osobiste powoda. Tym bardziej, iż kwestionowane przez powoda decyzje odnosiły się wyłącznie do zagadnień związanych merytorycznie z rozpatrywaną sprawą, tj. ustaleniem, czy powód spełnił warunki do przyznania mu prawa do renty i nie zawierają stwierdzeń, które wykraczałyby poza meritum sprawy i godziły w godność osobistą, cześć czy dobre imię powoda.

Omówione względy skutkowały oddaleniem powództwa, orzeczenie o kosztach procesu uzasadnione zostały treścią art. 102 kpc.

W apelacji powód domagał się zmiany zaskarżonego wyroku przez orzeczenie zgodnie z żądaniem pozwu. Skarżący m.in. zarzucił, że wydając wyrok Sąd Okręgowy w ogóle nie odniósł się do „najważniejszej podstawy” powoływanej w pozwie, a to do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 września 2007r., sygn. P 11/07, z którego to wyroku oraz z „faktów, dowodów i prawa” wynika, iż powodowi należy się renta.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja jest nieuzasadniona, gdyż zaskarżony wyrok jest prawidłowy.

Sąd Okręgowy dokonał właściwych ustaleń faktycznych, oceniając zgromadzony materiał dowodowy zgodnie z art. 233 § 1 kpc. Jako takie ustalenia poczynione przez Sąd I instancji Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne. W pełni poprawne są także rozważania prawne Sądu Okręgowego.

W szczególności podkreślić należy, że treść powództwa stanowi żądanie (roszczenie procesowe), które określa, jakiego wyroku powód domaga się od sądu. Żądanie musi być też zindywidualizowane poprzez podanie okoliczności faktycznych. Dokładne określenie okoliczności faktycznych jest o tyle istotne, że sąd nie jest władny zmienić podstawy faktycznej powództwa, a jedynie rolą sądu jest sprawdzenie zasadności żądania.

Nie jest natomiast obowiązkiem strony przytoczenie podstawy prawnej żądania poprzez wskazanie przepisów, na których jest oparte. Kwalifikacja prawna zgłoszonego roszczenia należy bowiem do sądu, którego nie wiąże przytoczona przez stronę norma prawa materialnego. Może się jednak zdarzyć, że powołane przez powoda przepisy prawa materialnego stanowią uzupełnienie okoliczności faktycznych określających żądanie pozwu.

W niniejszej sprawie powód żądał zasądzenia od strony pozwanej 3 000 000 złotych tytułem zadośćuczynienia za naruszenie jego dóbr osobistych (godności) za wadliwe decyzje wydane przez pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych bądź też Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Tak skonstruowane powództwo było przedmiotem rozpoznania Sądu Okręgowego.

Zasadnie też Sąd Okręgowy przyjął w ustalonym stanie faktycznym, iż działanie pozwanego związane z ustalaniem prawa powoda do renty z tytułu niezdolności do pracy mieściło się w granicach przyznanych pozwanemu przez ustawodawcę kompetencji, a ich treść odnosiła się wyłącznie do zagadnień merytorycznych. Jako takie nie naruszały owe decyzje dóbr osobistych powoda. Oceny tej nie zmienia fakt, że w decyzji z dnia 25 listopada 2005r. (k. 53) omyłkowo wskazano jako adresata tej decyzji (...) zamiast poprawnie imienia powoda (...), a co stanowi oczywistą omyłkę pisarską.

Zaznaczyć nadto należy, że nie budzi wątpliwości poprawność wywodów Sądu Okręgowego, który przyjął, że ustalenie przesłanki bezprawności działania pozwanego wymagało wykazania w specjalnym trybie wadliwości tychże decyzji. Tymczasem skarżący wydawanych wobec niego decyzji nawet nie kwestionował w postępowaniu o przyznanie mu prawa do renty. Jedynie od decyzji z dnia 4 listopada 2004r. powód złożył odwołanie do Sądu Okręgowego w C., jednakże już wyroku oddalającego jego odwołanie nie zaskarżył.

Według ugruntowanego stanowiska judykatury w postępowaniu cywilnym sądy nie są władne badać prawidłowości podjęcia decyzji administracyjnej, co w okolicznościach sprawy przesądza o bezzasadności powództwa.

Wskazać jeszcze trzeba, że wbrew wywodom apelującego, Sąd Okręgowy prawidłowo zakwalifikował żądanie powoda i rozpoznał je na gruncie powołanego art. 448 kc. Naprawienia szkody niemajątkowej (krzywdy) poszkodowany może bowiem się domagać jedynie wówczas gdy przewidują to przepisy prawa materialnego. Źródłem tego rodzaju roszczenia nie jest natomiast Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Do takich przepisów należą zaś art. 445 § 1 kc w zw. z art. 444 kc, art. 445 § 2 kc (które to przepisy w tej sprawie nie wchodzą w rachubę) oraz właśnie art. 448 kc, który przewiduje możliwość przyznania zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę wyrządzoną na skutek naruszenia dobra osobistego.

Z przyczyn jednak wywiedzionych szczegółowo przez Sąd Okręgowy w realiach tej sprawy brak było podstaw do uznania, że zostały spełnione wymagane tym oraz art. 417 1 § 2 kc i art. 417 kc przesłanki skutkujące możliwością przypisania pozwanemu odpowiedzialności deliktowej.

Zasygnalizować poza tym można, że podstawą roszczeń nie może być wyrok Trybunału Konstytucyjnego. Nadto wyrok przytoczony przez skarżącego dotyczy odrębnej, od będącej przedmiotem niniejszej sprawy, sytuacji.

Z podanych przyczyn apelacja podlegała oddaleniu – art. 385 kpc w zw. z art. 397 § 2 kpc.