Sygn. akt V ACa 197/14

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 maja 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział V Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Maria Sokołowska
Sędziowie:	SA Maryla Domel-Jasińska SA Artur Lesiak (spr.)
Protokolant:	st. sekretarz sądowy Żaneta Dombrowska

po rozpoznaniu w dniu 7 maja 2014 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa G. I.

przeciwko Towarzystwu (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego we W.

z dnia 23 grudnia 2013 r. sygn. akt I C 311/12

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Na oryginale właściwe podpisy.

Sygn. akt V ACa 197/14

UZASADNIENIE

Powódka G. I. domagała się zasądzenia od pozwanego (...) S.A. w W. kwoty 120 000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 12 października 2012r. do dnia zapłaty oraz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości 7 200 zł. W uzasadnieniu powódka podała, że w dniu 30 sierpnia 2003r. doszło do wypadku komunikacyjnego, którego sprawcą był D. I., a jadąca z nim jako pasażerka córka powódki J. I. podobnie jako sprawca, poniosła śmierć.

W złożonej odpowiedzi na pozew strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu.

Wyrokiem z dnia 23 grudnia 2013 r. Sąd Okręgowy we W. zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 80.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 12 października 2012 r. do dnia zapłaty, oddalił powództwo w pozostałej części oraz orzekł o kosztach procesu.

Podstawą tego rozstrzygnięcia były następujące ustalenia faktyczne i rozważania Sądu pierwszej instancji.

W dniu 30 sierpnia 2003r. kierujący samochodem marki P. D. I. – syn powódki – przekraczając o 30 km/h dozwoloną prędkość i wymuszając pierwszeństwo przejazdu doprowadził do zderzenia z samochodem marki F. (...) kierowanym przez M. K.. W jego wyniku kierujący pojazdem marki P. D. I. oraz jego pasażerka- córka powódki – J. I. , ponieśli śmierć na miejscu.

Postanowieniem z dnia 12 listopada 2003r. Komenda (...) w R. umorzyła śledztwo z uwagi na śmierć sprawcy. Samochód marki P. stanowił własność sprawcy wypadku D. I. i był ubezpieczony w ramach odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych w Towarzystwie (...) S.A. w W., poprzedniku prawnym pozwanego.

Córka powódki J. I. miała w dacie wypadku ukończone 20 lat. Mieszkała z rodzicami i pomagała powódce w prowadzeniu gospodarstwa domowego. Powódka miała i ma jeszcze jednego syna P. I., który w dacie wypadku miał 24 lata i również mieszkał z rodzicami. Jedno dziecko powódki zmarło po porodzie. Jest ona z zawodu laborantką , ale utrzymywała się z pracy w gospodarstwie rolnym.

Po wypadku powódka załamała się, (...) R.. (...)

Powódka w dniu 1 grudnia 2003r. otrzymała skierowanie do szpitala (...)

Powódka ponownie zgłosiła się do lekarza (...)

Nadto powódka w dniu 8 lutego 2013r. zgłosiła się jednorazowo w ramach indywidualnej specjalistycznej praktyki lekarskiej (...)Otrzymała leki w postaci X. i H..

W okresie od daty śmierci dzieci powódki, tj. 30 sierpnia 2003r. do marca 2004r. powódka w związku z tym faktem doznała przemijającego rozstroju zdrowia (...)

(...)

W dniu 17 listopada 2003r. powódka i jej mąż wystąpili do ubezpieczyciela sprawcy o przyznanie im odszkodowania z tytułu pogorszenia ich sytuacji życiowej wskutek utraty w wypadku komunikacyjnym dwójki dzieci. Powódka domagała się z tego tytułu kwoty 35 000 zł w związku ze zgonem syna i 35 000 z tytułu zgonu córki .

W dniu 15 grudnia 2003r. ubezpieczyciel przelał na konto powódki kwotę 20 000 zł z tytułu odszkodowania za pogorszenie sytuacji życiowej spowodowane wypadkiem z dnia 30 sierpnia 2003r., a w dniu 23 stycznia 2004r. dalszą kwotę 5000 zł. Odszkodowanie było związane ze zgonem córki powódki. Takie same wartości odszkodowania otrzymał również ojciec obu zmarłych jego dzieci .

Sąd Okręgowy zważył, że powódka dochodziła zadośćuczynienia w oparciu o art. 23 k.c., art. 24 par. 1 k.c. i art. 448 k.c. Sąd pierwszej instancji przywołał wyrok

z dnia 14 stycznia 2010r. IV CSK 307/09, w którym Sąd Najwyższy podkreślił , że rodzina jako związek najbliższych osób, które łączy szczególna więź wynikająca najczęściej z pokrewieństwa i zawarcia małżeństwa, podlega ochronie prawa. Dotyczy to odpowiednio ochrony prawa do życia rodzinnego obejmującego istnienie różnego rodzaju więzi rodzinnych. Ta więź rodzinna ,,odgrywa doniosłą rolę, zapewniając członkom rodziny m.in. poczucie stabilności, wzajemne wsparcie obejmujące sferę materialną i niematerialną oraz gwarantuje wzajemną pomoc w wychowaniu dzieci i zapewnieniu im możliwości kształcenia. Należy zatem przyjąć, że prawo do życia rodzinnego i utrzymania tego rodzaju więzi stanowi dobro osobiste członków rodziny i podlega ochronie na podstawie art. 23 i 24 k.c. W konkretnym stanie faktycznym spowodowanie śmierci osoby bliskiej może zatem stanowić naruszenie dóbr osobistych członków jej rodziny i uzasadniać przyznanie im zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c.’’[ OSNC-ZD 2010r., nr 3 , poz. 91]. Orzeczenie to było również jednym z pierwszych, w którym Sąd Najwyższy zaprezentował pogląd, że ,spowodowanie śmierci osoby bliskiej przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 116, poz. 731) mogło stanowić naruszenie dóbr osobistych najbliższych członków rodziny zmarłego i uzasadniać przyznanie im zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c.’’

To stanowisko zostało podtrzymane przez judykaturę w kolejnych orzeczeniach: uchwałach z dnia 22 października 2010 r. III CZP 76/10 [LEX nr 604152, ] , z dnia 13 lipca 2011 r. III CZP 32/11 [OSNC 2012r., nr 1 , poz.10 ], oraz w najnowszym wyroku z dnia 15 marca 2012 r. I CSK 314/11 [LEX nr 1164718].

Niezaprzeczalnym było, że sprawcą naruszenia dobra osobistego powódki G. I. kwalifikowanego jako naruszenie więzi rodzinnej spowodowanej śmiercią jej córki był D. I. - jej syn. Pojazd sprawcy wypadku, co było bezsporne , był ubezpieczony w ramach odpowiedzialności cywilnej u pozwanego. Jego zachowanie było zatem niezgodne z obowiązującym porządkiem prawnym, a zatem bezprawne. Wynikiem tego bezprawnego działania było spowodowanie śmierci córki powódki, a tym samym naruszenie jej dobra osobistego w postaci więzi rodzinnej.

Zgodnie z dyspozycją art. 34 ust. 1. ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, będącą następstwem śmierci, uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia bądź też utraty, zniszczenia lub uszkodzenia mienia. W uchwale z dnia 20 grudnia 2012r. III CZP 93/12 Sąd Najwyższy stwierdził , że ,,artykuł 34 ust. 1 ustawy z 22.5.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych - w brzmieniu sprzed 11.2.2012 r. - nie wyłączał z zakresu ochrony ubezpieczeniowej zadośćuczynienia za krzywdę osoby, wobec której ubezpieczony ponosił odpowiedzialność na podstawie art. 448 k.c.’’ [M. Prawn. 2013/2/58, Biul. SN 2012/12/11] .

Sprawca wypadku D. I. byłby zatem zobowiązany do wyrównania szkody związanej z ruchem jego pojazdu, której następstwem była śmierć córki powódki , a podstawę tej odpowiedzialności stanowiłyby przepisy art. 436 par. 1 k.c., art. 435 par. k.c. , ale także art. 448 k.c. w związku z art. 23 k.c. i art. 24 par. 1 k.c.

Zakres odpowiedzialności pozwanego zakładu ubezpieczeń za powstałą szkodę jest uzależniony od zakresu odpowiedzialności ubezpieczonego czyli kierującego pojazdem D. I. . Pozwany zatem zamiast niego naprawia wyrządzone szkody, a odszkodowanie ubezpieczeniowe ustala i wypłaca w granicach odpowiedzialności cywilnej kierującego pojazdem. Podstawę odpowiedzialności pozwanego stanowi natomiast zawarta z kierującym pojazdem D. I. umowa ubezpieczenia OC.

Naruszenie dobra osobistego powódki G. I. w postaci więzi rodzinnej było niepodważalne. W dniu 30 sierpnia 2003r. zginęła bowiem w wypadku jej jedyna córka J. I., z której była bardzo dumna. Stanowiła ona dla niej wsparcie psychologiczne, gdyż mając z nią bardzo dobry kontakt, mogła z nią porozmawiać na każdy temat, co było dla niej istotne zwłaszcza w sytuacji, (...). Córka powódki była osobą skromną, nie sprawiającą kłopotów wychowawczych, uczącą się, poważnie myślącą o dorosłym życiu. Jej śmierć spowodowała u powódki poczucie osamotnienia, pustki, przygnębienia,utraty radości życia, a ten stan (...). (...). (...) R.. Biegły lekarz(...). R. W. w swojej opinii jednoznacznie stwierdził, że jednoczesna śmierć dwójki dzieci wywołała u powódki reakcję żałoby przejawiającą się uczuciem smutku, przemijającym stanem przygnębienia(...)

W wyroku z dnia 24 sierpnia 2012r. V Ca 646/12 Sąd Apelacyjny w Gdańsku wskazał , że okolicznościami wpływającymi na wysokość świadczenia z art. 448 k.c. są m.in.: ,, dramatyzm doznań osób bliskich zmarłego, poczucie osamotnienia, cierpienia moralne i wstrząs psychiczny wywołany śmiercią osoby najbliższej, rola jaką w rodzinie pełniła osoba zmarłego, rodzaj i intensywność więzi łączącej pokrzywdzonego ze zmarłym, wystąpienie zaburzeń będących skutkiem odejścia (np. nerwicy, depresji), roli pełnionej w rodzinie przez osobę zmarłą, stopień, w jakim pokrzywdzony będzie umiał się znaleźć w nowej rzeczywistości i zdolności jej zaakceptowania, leczenie doznanej traumy, wiek pokrzywdzonego’’.

(...) .

W tej sytuacji Sąd stanął na stanowisku, że żądana kwota zadośćuczynienia w wysokości 120 000 zł jest rażąco wygórowana i nie pozostaje w żadnej relacji do poczynionych ustaleń. Mając na uwadze rozmiar cierpień psychicznych powódki związanych wyłącznie ze śmiercią jej córki, czasokres ich trwania oraz brak trwałych, negatywnych ich następstw w zdrowiu i obecnym funkcjonowaniu osobistym i społecznym powódki, Sąd uznał, że kwota 80 000 zł z tytułu naruszenia jej dobra osobistego w postaci zerwania więzi rodzinnej, ale także okresowego naruszenia jej dobra osobistego w postaci zdrowia, będzie najbardziej odpowiednia zarówno w relacji do przeciętnej stopy życiowej społeczeństwa jak i będzie stanowić realnie odczuwalną dla powódki wartość ekonomiczną , rozpatrywaną chociażby w relacji do wysokości otrzymywanej przez nią renty.

W tych okolicznościach Sąd zasądził od pozwanego Towarzystwa (...) S.A. w W. [ następcy prawnego (...) S.A. w W. ] na rzecz powódki na podstawie art. 24 par. 1 k.c. , art. 448 k.c. i uwzględniając także w tej podstawie prawnej art. 445 par. 1 k.c. kwotę 80 000 zł.

Odsetki ustawowe zostały zasądzone od dnia 12 października 2012r. , tj. od następnego dnia , w którym pozwany poinformował powódkę o odmowie wypłaty zadośćuczynienia.

W pozostałej części żądanie zadośćuczynienia zostało oddalone z uwagi na jego rażące zawyżenie nie znajdujące uzasadnienia w zgromadzonym materiale dowodowym .

O kosztach sądowych Sąd postanowił na podstawie art. 113 ust. 1 i ust. 2 pkt.1 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz art. 100 k.p.c., mając na uwadze fakt, że powódka wygrała w 67%-tach.

Pozwany w wywiedzionej apelacji zaskarżył wyrok w części zasądzającej na rzecz powódki kwotę ponad 20.000 zł oraz co do odsetek naliczanych za okres wcześniejszy niż dzień wyrokowania, a także co do kosztów postępowania.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1.  naruszenie prawa materialnego, w szczególności art. 448 k.c. w zw. z art. 23 k.c. i 24 § 1 k.c. poprzez błędną wykładnię pojęcia „odpowiednia suma” prowadzącą do zasądzenie powódce rażąco wygórowanej, nie znajdującej uzasadnienia w okolicznościach sprawy kwoty zadośćuczynienia, w szczególności z uwagi na fakt, iż powódka otrzymała tytułem odszkodowania od pozwanego kwotę 25.000 zł oraz jednoznacznych wniosków płynących z opinii biegłego sądowego,

2.  naruszenie prawa materialnego, w szczególności poprzez błędne zastosowanie (a i z ostrożności również) niewłaściwą wykładnię przepisu art. 481 § 1 i 2 k.c. prowadzącą do zasądzenia odsetek od daty wcześniejszej niż data wyroku.

Wskazując na powyższe skarżący wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części i oddalenie powództwa w zaskarżonym zakresie oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów postępowania w obu instancjach według norm przepisanych.

Powódka w odpowiedzi na apelację wniosła o jej oddalenie i zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny podziela dokonane przez Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne i rozważania w zakresie oceny materiału dowodowego oraz podstawy prawnej rozstrzygnięcia, przyjmując je za podstawę także własnego rozstrzygnięcia i odwołuje się do nich bez potrzeby ich powtarzania.

Treść apelacji wskazuje, że skarżący na obecnym etapie postępowania nie kwestionuje samej podstawy swojej odpowiedzialności, zarzuca jedynie, że zasądzona kwota 80.000 zł jest znacznie wygórowana, gdyż w jego ocenie odpowiednią sumą w okolicznościach niniejszej sprawy jest kwota 20.000 zł. Odnosząc się zatem do zarzutu błędnej wykładni pojęcia „odpowiednia suma”, na wstępie przywołać należy utrwalone w orzecznictwie zapatrywanie, że korygowanie przez sąd odwoławczy wysokości zasądzonej kwoty zadośćuczynienia możliwe jest wówczas, gdy stwierdza się oczywiste i rażące naruszenia ogólnych kryteriów ustalania wysokości zadośćuczynienia (por. przykładowo wyroki Sądu Najwyższego z dnia z dnia 5 grudnia 2006 r., II PK 102/06, z dnia 18 listopada 2004 r., I CK 219/04 z dnia 30 października 2003 r., IV CK 151/02, z dnia 7 listopada 2003 r., V CK 110/03, z dnia 9 lipca 1970 r., III PRN 39/70). W ramach kontroli instancyjnej nie jest natomiast możliwe wkraczanie w sferę swobodnego uznania sędziowskiego. O oczywistym i rażącym naruszeniu zasad ustalania „odpowiedniego" zadośćuczynienia mogłoby świadczyć przyznanie zadośćuczynienia wręcz symbolicznego zamiast stanowiącego rekompensatę doznanej krzywdy, bądź też kwoty wygórowanej, prowadzącej do niestosownego wzbogacenia się tą drogą.

Sąd Apelacyjny podziela pogląd wyrażony w orzecznictwie, że na rozmiar krzywdy wywołanej śmiercią bliskiej osoby mają przede wszystkim wpływ: dramatyzm doznań osoby bliskiej, poczucie osamotnienia i pustki, cierpienia moralne i wstrząs psychiczny wywołany śmiercią osoby najbliższej, rodzaj i intensywność więzi łączącej pokrzywdzonego ze zmarłym, wystąpienie zaburzeń będących skutkiem tego odejścia (np. nerwicy, depresji), roli w rodzinie pełnionej przez osobę zmarłą, stopień w jakim pokrzywdzony będzie umiał się znaleźć w nowej rzeczywistości i zdolności jej zaakceptowania, leczenie doznanej traumy, wiek pokrzywdzonego (por wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 16 października 2012 r., I ACa 435/12).

Z ustaleń Sądu Okręgowego wynika, że relacje powódki z córką były typowe dla osób w ich wieku, zamieszkujących wspólnie. Powódka w sposób intensywny przeżywała śmierć swojego dziecka. Okoliczność, że żałoba przebiegała w sposób typowy nie uzasadnia formułowania wniosku, że zasądzone zadośćuczynienie w kwocie 80.000 zł jest rażąco zawyżone. Sąd Okręgowy rozważył wszystkie okoliczności mające wpływ na wysokość zadośćuczynienia. Wziął więc pod uwagę zarówno wnioski wypływające z opinii biegłego jak i fakt, że powódce zostało przyznane odszkodowanie. Nie można na tej podstawie, że powódka nie doznała zaburzeń wykraczających poza typowe towarzyszące żałobie po śmierci osoby bliskiej wywodzić, że sumę odpowiednią w takiej sytuacji będzie stanowiła kwota 20.000 zł. Taka suma byłaby rażąco zaniżona, jeśli się zważy na rodzaj dobra osobistego, jakie zostało naruszone.

Zawsze ze śmiercią człowieka łączy się ból i cierpnie osób bliskich. Trzeba mieć na względzie, że gdy śmierć ma charakter nagły, wywołany przyczyną zewnętrzną, a nie chorobą samoistną, u osób bliskich w pełni uzasadnione jest przekonanie, że gdyby nie doszło do tego zdarzenia, osoba ta mogłaby żyć przez jeszcze wiele lat, w ciągu których rodzina spędziłaby ze sobą jeszcze wiele szczęśliwych chwil. W przypadku takiego nagłego odejścia nie ma możliwości pożegnania się z osobą bliską i pogodzenia się z jej odejściem.

Oczywistym jest, że żadna kwota nie będzie właściwa i nie wyrazi cierpienia wywołanego utratą bliskiej osoby. Dla osoby uprawnionej każda kwota będzie zbyt mała, zaś dla osoby zobowiązanej każda kwota może wydawać się nadmiernie wygórowana. Nie mniej jednak praktyka orzecznicza wypracowała zasady określania wysokości zadośćuczynienia przez odniesienie jego wysokości w rozsądnych, uwzględniających polskie realia granicach, do rozmiaru przeżywanej krzywdy. Zmierzenie rozmiaru doznanej krzywdy nie jest możliwe, gdyż krzywda stanowi subiektywne przeżycie danej osoby. Niezbędne jest wszakże odniesienie wysokości żądanej kwoty do konkretnych, obiektywnych okoliczności faktycznych w danej sprawie. Sąd Okręgowy uzasadniając zasądzoną kwotę, przedstawił wszystkie okoliczności faktyczne, które miały wpływ na jej wysokość. Zdaniem Sądu Apelacyjnego ocena ta spełnia te kryteria, a stanowisko pozwanego sprowadza się do polemiką z tą oceną.

Bezzasadny jest także zarzut naruszenia art. 481 § 1 i 2 k.c. Sąd Apelacyjny rozpoznający niniejszą sprawę podziela dominujące w orzecznictwie Sądu Najwyższego zapatrywanie, że w wypadku zadośćuczynienia uprawniony może żądać zasądzenia odsetek w zasadzie od chwili zgłoszenia żądania. Zarówno odszkodowanie, jak i zadośćuczynienie za krzywdę stają się bowiem wymagalne po wezwaniu obowiązanego do spełnienia świadczenia odszkodowawczego - art. 455 § 1 k.c. Od tej chwili biegnie termin do odsetek za opóźnienie - art. 481 § 1 k.c. (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 29 sierpnia 2013 r. I CSK 667/12 i z dnia 18 lutego 2010 r., II CSK 434/09 oraz powołane tam orzecznictwo). Wysokość zadośćuczynienia zależy bowiem od rozmiaru doznanej krzywdy. Wprawdzie ocena tego rozmiaru dokonywana jest przez sąd po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, nie zmienia to jednak faktu, iż poszkodowany doznał krzywdy w związku z danym zdarzeniem. Dla ustalenia wysokości zadośćuczynienia za miarodajny należy więc przyjąć okres, w którym poszkodowany doznał krzywdy, a nie moment jej określenia w wyniku przeprowadzonego postępowania dowodowego. Nie ma przy tym przeszkód, aby obowiązany wypłacił należne świadczenia bez oczekiwania na wynik postępowania sądowego. Kwestionowanie zasadności dochodzonego roszczenia lub samej tylko jego wysokości przez zobowiązanego, nie może rodzić niekorzystnych skutków dla uprawnionego. Dla wzmocnienia powyższej argumentacji warto przywołać trafną tezę zawartą w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 października 2011 r., VI ACa 247/2011: " Obecnie funkcja odszkodowawcza odsetek przeważa nad ich funkcją waloryzacyjną. Zasądzenie odsetek od daty wyrokowania prowadzi w istocie do ich umorzenia za okres sprzed daty wyroku i stanowi nieuzasadnione uprzywilejowanie dłużnika, skłaniając go niekiedy do jak najdłuższego zwlekania z opóźnionym świadczeniem pieniężnym, w oczekiwaniu na orzeczenie sądu, znoszące obowiązek zapłaty odsetekza wcześniejszy okres".

W tym stanie rzeczy nie podzielając wskazanych wyżej zarzutów obu apelacji ani argumentacji zgłoszonej na ich poparcie, na podstawie art. 385 k.p.c. oddalono apelacje.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. i art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z § 6 pkt 6 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. 2013.490 j.t.).