Sygn. akt III AUa 765/12

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 listopada 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie III Wydział Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 14 listopada 2012 r. w Krakowie

sprawy z wniosku (...) Banku (...) S.A. w W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.

o zwrot świadczenia

na skutek apelacji wnioskodawcy (...) Banku (...) S.A.

w W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie Wydziału VII Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 6 marca 2012 r. sygn. akt VII U 2298/11

o d d a l a apelację.

Sygn. akt III AUa 765/12

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 6 marca 2012 r. Sąd Okręgowy w Krakowie Wydział VII Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie (...) Banku (...) S.A. w W. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K. z dnia 19 września 2011 r., zobowiązującej ją do zwrotu świadczeń pobranych w okresie od 1 maja 2011r. do 31 maja 2011r. w kwocie (...)zł, przekazanych na rachunek S. B. po miesiącu w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy.

Sąd Okręgowy ustalił iż, Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. świadczenia należne S. B. ( zmarłemu w dniu 30 kwietnia 2011r.) przekazywał na rachunek rozliczeniowo-oszczędnościowy w (...) Oddział (...) w K.. Jego emerytura za maj 2011r. została przekazana przez organ rentowy na rachunek bankowy. Bank, realizując stałe zlecenie posiadacza rachunku, w dniu 10 maja 2011r. dokonał przelewu kwoty (...)zł na rzecz (...)w K.. ZUS pismem z dnia 19 maja 2011r. (doręczonym dnia 23 maja 2011r.), zwrócił się do (...) S.A. o zwrot na rachunek organu rentowego nienależnych świadczeń emerytalnych w kwocie (...)zł, a to w związku ze zgonem S. B.. Dnia 30 maja 2011r. bank przelał na rachunek Zakładu kwotę (...)zł i jednocześnie poinformował pismem z dnia 3 czerwca 2011r., że pozostała część świadczenia tj. kwota (...)zł została przelana na rachunek (...)jako realizacja stałego zlecenia.

W tym stanie faktycznym sprawy Sąd Okręgowy uznał odwołanie (...) Banku (...) S.A. w W. za nieuzasadnione. Skoro S. B. zmarł w dniu 30 kwietnia 2011r. to wypłacone po tej dacie tj. za miesiąc maj na jego konto prowadzone przez stronę odwołującą się, świadczenie emerytalne było świadczeniem nienależnym, co dało organowi rentowemu podstawę do domagania się jego zwrotu na podstawie art. 138a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2009r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.).

Sąd I instancji powołał treść art. 55 ust. l pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. - Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2002r. Nr 72 poz. 665 ze zm.) zgodnie z którym w przypadku śmierci posiadacza rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej bank jest obowiązany wypłacić z tych rachunków kwotę równą wpłatom na rachunki dokonanym przez organ wypłacający świadczenie z ubezpieczenia lub zabezpieczenia społecznego albo uposażenie w stanie spoczynku, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunku, wskazaną we wniosku organu wpłacającego to świadczenie, skierowanym do banku wraz z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wpłat. Zaś w myśl ust. 3 cytowanego wyżej przepisu, bank jest zwolniony od wypłaty pełnej lub częściowej kwoty, o której mowa w ust. 1 pkt 2 jeżeli przed otrzymaniem wniosku organu wpłacającego świadczenie lub uposażenie, dokonał z tych rachunków wypłat innym uprawnionym osobom, które to wypłaty nie pozwalają zrealizować wniosku w całości lub części, oraz w terminie 30 dni od otrzymania wniosku poinformuje o tym ten organ, wraz ze wskazaniem osób, które pobrały wypłaty.

W ocenie sądu w niniejszej sprawie nie ma zastosowania art. 55 ust. 3 ustawy prawo bankowe albowiem dokonanie przez bank wypłaty z tytułu umowy stałego zlecenia nie zwalnia banku od zwrotu całości lub części kwoty określonej we wniosku organu rentowego, gdyż z chwilą śmierci posiadacza rachunku wygasają dokonane przez niego dyspozycje środkami zgromadzonymi na rachunku bankowym oraz pełnomocnictwa, z wyjątkiem dyspozycji dokonanych w trybie art. 56 prawa bankowego tj. dyspozycji na wypadek śmierci. W myśl tego przepisu posiadacz rachunku, na warunkach przewidzianych w przepisie, może polecić pisemnie bankowi dokonanie – po swojej śmierci – wypłaty z rachunku wskazanym przez siebie osobom: małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu określonej kwoty pieniężnej (tzw. dyspozycja wkładem na wypadek śmierci). Skoro przepis ten ma charakter wyjątku od przedstawionej wyżej zasady, uznać, zatem należy, iż takie osoby, które zostały wskazane w dyspozycji na wypadek śmierci są osobami uprawnionymi do dokonania na ich rzecz wypłat z rachunku bankowego zmarłego posiadacza rachunku po dacie jego śmierci.

Apelację od wyroku Sądu pierwszej instancji wywiódł (...) Bank (...) S.A. w W., zaskarżając orzeczenie w całości zarzucił mu naruszenie prawa materialnego, w szczególności art. 55 ust. 3 w zw. z art. 56 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, oraz w zw. z art. 725 k.c. i 922 k.c. poprzez przyjęcie, że bank nie uwolnił się od obowiązku zwrotu kwoty określonej w decyzji organu rentowego z uwagi na to, że dyspozycje środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku bankowym wygasają z chwilą śmierci posiadacza rachunku, a inną osobą uprawnioną w rozumieniu art. 55 ust. 3 ustawy, są wyłącznie osoby wymienione w art. 56 Prawa bankowego.

Powołując się na powyższy zarzut, skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i poprzedzającej go decyzji organu rentowego poprzez stwierdzenie, że skarżący Bank nie jest zobowiązany do zwrotu na rzecz ZUS świadczenia w wysokości (...)zł przekazanego na rachunek zmarłego świadczeniobiorcy S. B., względnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz przyznanie kosztów postępowania.

W uzasadnieniu skarżący podniósł, że bezpodstawnie Sąd pierwszej instancji przyjął, że przez „inne uprawnione osoby” w rozumieniu art. 55 ust. 3 prawa bankowego należy rozumieć wyłącznie osoby na rzecz których została ustanowiona dyspozycja na wypadek śmierci oraz, że dyspozycje posiadacza rachunku wygasają z chwilą jego śmierci. Taką wypłatą innej uprawnionej osobie jest, w ocenie apelującego również wykonanie przez bank po śmierci posiadacza rachunku bankowego tzw. zlecenia stałego ustanowionego przez tego posiadacza rachunku jeszcze za życia. Zdaniem apelującego dyspozycje posiadacza rachunku tzw. stale zlecenia, które bank realizuje zgodnie z jego wolą oraz dyspozycje na wypadek śmierci, to czynności prawne o różnym charakterze, czego Sąd I instancji nie zauważył jak również nie odniósł się do wzajemnej relacji przepisów Prawa bankowego i kodeksu cywilnego dotyczących spadkobrania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

Na podstawie art. 138a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.) bank i spółdzielcza kasa oszczędnościowo - kredytowa są zobowiązane zwrócić Zakładowi kwoty świadczeń przekazane na rachunek w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo - kredytowej za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy.

Śmierć osoby uprawnionej do emerytury powoduje bowiem ustanie prawa do świadczenia (art. 101 pkt 2 cytowanej ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych). W niniejszej sprawie S. B. zmarł 30 kwietnia 2011 r., a więc nie nabył prawa do emerytury za maj 2011 r. Świadczenie wypłacone przez organ rentowy za miesiąc przypadający po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, ma zatem charakter świadczenia wypłaconego nienależnie. Z uwagi na przyczynę ustania prawa do świadczenia, tego rodzaju wypłata może nastąpić jedynie na rzecz innej niż świadczeniobiorca osoby bądź na rachunek bankowy, w warunkach uniemożliwiających przypisanie takiej wypłaty jakiejkolwiek osobie.

Artykuł 138a powołanej ustawy reguluje sytuację, w której nie ma osoby zobowiązanej do zwrotu świadczenia mającego charakter pobranego nienależnie, a wpłaconego przez organ rentowy na rachunek bankowy świadczeniobiorcy. Przepis ten odnosi się więc do wpłat dokonanych na rachunek prowadzony indywidualnie dla świadczeniobiorcy, czyniąc bank zobowiązanym do zwrotu organowi rentowemu świadczeń przekazanych za miesiące przypadające po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy. Celem wskazanej regulacji jest umożliwienie organowi rentowemu odzyskanie świadczeń, które bez jego winy zostały wypłacone pomimo ustania do nich prawa, a nie ma podstaw, aby uznać, że pobrała je jakakolwiek osoba, która zobowiązana byłaby do ich zwrotu w myśl zasad zapisanych w art. 138 ustawy (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2006 r., II UZP 7/06, Biul. SN 2006/6/21).

W opisanej sytuacji bank, zgodnie z art. 55 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jednolity: Dz. U. z 2002 r. nr 72, poz. 665 ze zmianami), który to przepis ma zastosowanie w sytuacji wnioskodawcy, jest obowiązany wypłacić z tego rachunku kwotę równą wpłatom na rachunek, dokonanym przez organ wypłacający świadczenie z ubezpieczenia, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunku, wskazaną we wniosku organu wypłacającego to świadczenie lub uposażenie, skierowanym do banku wraz z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wpłat. Z powyższego obowiązku bank jest jednak zwolniony (całkowicie lub częściowo), jeżeli przed otrzymaniem wniosku organu wypłacającego świadczenie lub uposażenie, dokonał z tych rachunków wypłat innym uprawnionym osobom, które to wypłaty nie pozwalają zrealizować wniosku w całości lub w części, oraz w terminie 30 dni od otrzymania wniosku poinformuje o tym ten organ wraz ze wskazaniem osób, które pobrały wypłatę (art. 55 ust. 3 Prawa bankowego).

Podstawową przesłanką zwolnienia banku z obowiązku zwrotu świadczenia jest zatem stwierdzenie, że nie dysponuje on już dokonaną przez organ rentowy kwotą z tytułu świadczenia, gdyż przekazał ją innym uprawnionym podmiotom, a zatem, według terminologii cywilistycznej, nie jest już wzbogacony. Jednocześnie jednak bank musi zrealizować drugą przesłankę, tj. wskazać uprawnione osoby, które pobrały wypłaty z nienależnego świadczenia. Informacja ta ma umożliwić organowi rentowemu wydanie decyzji nakazującej zwrot świadczenia wobec innych osób, które je otrzymały. Dla zakresu obowiązku zwrotu świadczenia istotne jest ustalenie pojęcia „innej osoby uprawnionej” w rozumieniu art. 55 ust. 3 Prawa bankowego, na rzecz której dokonanie wypłaty uzasadnia zwolnienie banku z obowiązku zwrotu świadczenia w myśl cytowanego przepisu. W tej kwestii należy mieć na uwadze, że co do zasady z chwilą śmierci posiadacza rachunku wygasają dokonane przez niego dyspozycje środkami zgromadzonymi na rachunku bankowym oraz pełnomocnictwa, z wyjątkiem dyspozycji dokonanych w trybie art. 56 Prawa bankowego, tj. dyspozycji na wypadek śmierci. W myśl tego przepisu posiadacz rachunku, na warunkach przewidzianych w przepisie, może pisemnie polecić bankowi dokonanie - po swojej śmierci - wypłaty z rachunku wskazanym przez siebie osobom: małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu określonej kwoty pieniężnej (dyspozycja wkładem na wypadek śmierci). Skoro przepis ten ma charakter wyjątku od przedstawionej wyżej zasady, uznać należy, iż takie osoby, które zostały wskazane w dyspozycji na wypadek śmierci są osobami uprawnionymi do dokonania na ich rzecz wypłat z rachunku bankowego zmarłego posiadacza rachunku po dacie jego śmierci. Wszelkie inne operacje, polegające na wypłatach przez bank środków z rachunku bankowego po śmierci posiadacza tego rachunku, zgodnie z dyspozycjami nie spełniającymi wymogów z art. 56 Prawa bankowego, które z chwilą śmierci przestają obowiązywać, uznać należy za nieuprawnione.

W świetle powyższych rozważań uznać należało, że dokonanie przez skarżącego po śmierci S. B. wypłat na rzecz innych podmiotów niż określone w art. 56 ustawy Prawo bankowe, nie uprawnia do zastosowania wobec Banku (...) S.A. zwolnienia przewidzianego w art. 55 ust. 3 tej ustawy.

W takim stanie rzeczy w niniejszej sprawie spełnione zostały przesłanki do zastosowania art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, gdyż skarżący Bank jest zobowiązany do zwrotu organowi rentowemu świadczenia pobranego z tytułu emerytury wpłaconej na rachunek S. B. za miesiąc następujący po miesiącu, w którym nastąpiła jego śmierć.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.