Wtorek, 19 marca 2024
Dziennik wyroków i ogłoszeń sądowych
Rej Pr. 2512 | Wydanie nr 5867
Wtorek, 19 marca 2024
2011-04-13

Kiedy kontroler zapuka do drzwi

NIK przeprowadza kilka tysięcy kontroli jednostkowych rocznie. Kontrolerzy pojawiają się w instytucjach, urzędach, które Izba ma prawo kontrolować z mocy prawa. Jeżeli kontroler zapuka do drzwi instytucji, w której Państwo pracują – można się do tego spotkania przygotować. Czego kontroler NIK może zażądać, jak przebiega przykładowa kontrola oraz jakie dokumenty powstają podczas postępowania kontrolnego? O tym wszystkim piszemy poniżej

Planowanie kontroli

NIK prowadzi kontrole na podstawie planów pracy. Roczny plan pracy zawiera zestawienie tematów kontroli planowych wraz ze wskazaniem kwartału ich realizacji. Pod koniec roku Kolegium NIK uchwala plan pracy Izby na rok przyszły.

W razie potrzeby NIK podejmuje także kontrole doraźne, szczególnie w przypadku wstępnego badania określonych zagadnień przed kontrolą planową (jest to tzw. kontrola rozpoznawcza) lub badania sposobu wykorzystania uwag i wniosków przez adresatów wystąpień pokontrolnych (tzw. kontrola sprawdzająca). Kontrole doraźne są również wynikiem rozpatrywanych skarg i wniosków wpływających do NIK (tzw. kontrole skargowe).

Upoważnienie do kontroli

Legitymacja służbowa oraz imienne upoważnienie zawierające nazwę jednostki kontrolowanej oraz podstawę prawną kontroli to dokumenty, które upoważniają kontrolera NIK do przeprowadzenia kontroli. Prezes NIK, wiceprezesi, dyrektor generalny oraz pracownicy nadzorujący czynności kontrolne prowadzą postępowanie jedynie na podstawie legitymacji służbowej. W przypadku dostępu do dokumentów zakwalifikowanych jako tajne specjalnego znaczenia kontroler będzie posiadał dodatkowe upoważnienie wydane przez Prezesa NIK.

Gdzie i kiedy odbywa się kontrola

Kontrola odbywa się w siedzibie jednostki kontrolowanej oraz w miejscach, gdzie wykonuje ona swoje zadania. Kontrolerzy NIK przeprowadzają kontrole w godzinach pracy kontrolowanych. Może się zdarzyć, że dobro kontroli wymaga przeprowadzenia czynności w dniach wolnych od pracy bądź poza jej godzinami. Wówczas NIK pokrywa wynagrodzenia dla pracowników jednostki kontrolowanej, którzy w tych dniach uczestniczyli w postępowaniu.

Z budżetu NIK pokrywane są także koszty związane z korzystaniem przez kontrolera z urządzeń technicznych i środków transportu kontrolowanych.
Ważne, aby kierownik jednostki kontrolowanej złożył wniosek o pokrycie należności przed podpisaniem protokołu lub odmową jego podpisania. Jeśli zrobi to po wyznaczonym terminie utraci prawo do zwrotu.

Kontroler ma prawo swobodnie poruszać się po obiekcie kontrolowanym bez obowiązku posiadania przepustki oraz bez rewizji osobistej.
Kontroler może także przeprowadzić postępowanie kontrolne lub poszczególne jego czynności w siedzibie NIK.

Dowody kontroli

Kierownicy jednostek kontrolowanych mają obowiązek udostępnić na żądanie NIK wszelkie dokumenty i materiały niezbędne do przygotowania i przeprowadzenia kontroli z zachowaniem przepisów o tajemnicy ustawowo chronionej. Uchylanie się od kontroli lub jej utrudnianie zwłaszcza nieprzedstawianie potrzebnych dokumentów grozi aresztem, ograniczeniem wolności bądź grzywną.

Dowody zebrane przez kontrolera w trakcie kontroli są odpowiednio zabezpieczane.

Kontroler może oddać je na przechowanie kierownikowi lub innemu pracownikowi jednostki kontrolowanej za pokwitowaniem, przechowywać je w oddzielnym, zamkniętym i opieczętowanym pomieszczeniu bądź zabrać je za pokwitowaniem.

Dowodami mogą być dokumenty, zabezpieczone rzeczy, wyniki oględzin, zeznania świadków, opinie biegłych oraz pisemne wyjaśnienia i oświadczenia.
Kontroler może sporządzać niezbędne dla kontroli odpisy, wyciągi z dokumentów oraz dokonywać zestawień i obliczeń na ich podstawie. Może zwrócić się także w tej sprawie do kierownika jednostki kontrolowanej. Zgodność odpisów i wyciągów oraz zestawień i obliczeń z oryginalnymi dokumentami potwierdza kierownik komórki organizacyjnej, w której dokumenty się znajdują, lub osoba przez niego upoważniona. Kontroler może również pobrać rzeczy, ale tylko i wyłącznie w obecności kierownika jednostki albo osoby przez niego wyznaczonej. Z pobrania rzeczy sporządzany jest protokół, który podpisuje kontroler i osoba uczestnicząca w pobraniu.

Jeśli kontroler uzna za konieczne - przeprowadza oględziny obiektów, składników majątku oraz przebiegu określonych czynności. Z przebiegu i wyniku oględzin sporządza się protokół podpisany przez kierownika albo osobę wyznaczoną przez niego.

Kontroler może poprosić także o udzielenie ustnych bądź pisemnych wyjaśnień dotyczących prowadzonej kontroli. Pracownik może odmówić wyjaśnień ale tylko w przypadkach określonych w Ustawie o NIK. Z własnej inicjatywy pracownik kontrolowanego podmiotu może sam złożyć oświadczenie, a kontroler ma obowiązek je przyjąć. Z przyjęcia ustnych wyjaśnień lub oświadczenia również sporządzane są protokoły.

Pracownicy jednostki kontrolowanej oraz inne osoby mogą być przesłuchane w charakterze świadka. Z zeznań sporządza się protokół, który świadek i przesłuchujący podpisują po odczytaniu. Jeśli świadek zgłasza poprawki, uzupełnienia bądź skreślenia do protokołu, wówczas zostają one omówione na końcu dokumentu. Świadek ma obowiązek stawienia się na przesłuchanie. Przysługuje mu zwrot utraconego zarobku oraz poniesionych przez niego kosztów związanych z wezwaniem.

Za niestawienie się bez uzasadnionej przyczyny na wezwanie w charakterze świadka, kontroler może nałożyć na wzywanego karę pieniężną, a w przypadku ponownego niestawienia się nałożyć karę ponownie. Ukarany może w ciągu 7 dni od daty otrzymania postanowienia o nałożeniu kary pieniężnej złożyć zażalenie do dyrektora właściwej jednostki NIK bądź kontrolera, który postanowienie wydał. Usprawiedliwienie nieobecności uchyla nałożoną karę.

Świadek ma prawo odmowy zeznań tylko w przypadkach określonych w Ustawie o NIK. Kontroler ma prawo w toku kontroli, zwołać naradę z pracownikami kontrolowanej jednostki, w celu omówienia kwestii związanych z kontrolą. O naradzie poinformowany jest kierownik jednostki, z którym kontroler ustala czas i miejsce narady.

Protokół kontroli

Wyniki przeprowadzonej kontroli kontroler przedstawia w protokole kontroli. Protokół zawiera opis stanu faktycznego stwierdzonego w toku postępowania, w tym wykrytych nieprawidłowości, ich przyczyny, zakres, skutki oraz osoby za nie odpowiedzialne. Dokument podpisują kontroler i kierownik jednostki bądź osoba pełniąca jego obowiązki. Jeśli jednak kierownik bądź osoba pełniąca jego obowiązki ma zastrzeżenia do protokołu, może je zgłosić na piśmie - w terminie 14 dni od daty jego otrzymania (w szczególnych przypadkach dyrektor jednostki NIK może przedłużyć ten termin).

Zastrzeżenia mogą być zgłaszane przed podpisaniem protokołu.
Kontroler po otrzymaniu zastrzeżeń analizuje je i w miarę potrzeby podejmuje dodatkowe czynności kontrolne. Jeżeli okażą się zasadne, wówczas kontroler zmienia lub uzupełnia odpowiednią część protokołu. Jeśli zaś kontroler nie uwzględnia zastrzeżeń, wówczas przekazuje na piśmie swoje stanowisko zgłaszającemu.

Kierownik jednostki lub osoba pełniąca jego obowiązki może nie zgodzić się ze stanowiskiem kontrolera. Ma prawo wówczas zgłosić w ciągu 7 dni umotywowane zastrzeżenia do dyrektora jednostki NIK, który zwołuje komisję odwoławczą.

Uchwała komisji po zatwierdzeniu przez Prezesa NIK lub upoważnionego wiceprezesa jest ostateczna i rozstrzyga o zasadności zastrzeżeń do protokołu kontroli. Prezes NIK lub upoważniony wiceprezes może jednak odmówić zatwierdzenia uchwały, wówczas powoływana jest komisja rozstrzygająca - i to jej decyzja kończy definitywnie drogę odwoławczą.

Kierownik kontrolowanej jednostki bądź osoba przez niego upoważniona ma prawo odmowy podpisania protokołu. Musi jednak w ciągu 7 dni od jego otrzymania złożyć pisemne wyjaśnienie odmowy. Nie stanowi to jednak przeszkody, aby protokół został podpisany przez kontrolera a ustalenia kontroli wykorzystane.

Na wniosek kontrolera zwoływana jest narada pokontrolna z udziałem pracowników jednostki kontrolowanej w celu omówienia stwierdzonych nieprawidłowości i wniosków jakie wynikają z ustaleń kontroli.

Wystąpienie pokontrolne

Kontroler przed sporządzeniem wystąpienia pokontrolnego może zwrócić się do kierownika jednostki kontrolowanej lub osoby upoważnionej o udzielenie dodatkowych wyjaśnień na piśmie, dotyczących przyczyn i okoliczności powstania nieprawidłowości zawartych w protokole kontroli. Osoby te mogą także z własnej inicjatywy złożyć kontrolerowi pisemne wyjaśnienia.
Wystąpienie pokontrolne zawiera ocenę kontrolowanej działalności wynikającą z ustaleń zawartych w protokole kontroli, a w razie stwierdzenia nieprawidłowości także uwagi i wnioski w sprawie ich usunięcia. Adresatem wystąpienia jest kierownik jednostki kontrolowanej, a w razie potrzeby kierownik jednostki nadrzędnej oraz właściwe organy państwowe lub samorządowe.

W ciągu 7 dni od otrzymania wystąpienia kierownik jednostki bądź organ, któremu przekazano wystąpienie, może zgłosić umotywowane zastrzeżenia do ocen, uwag i wniosków w nim zawartych. Zastrzeżenia przekazywane są do dyrektora jednostki NIK, który - tak jak w przypadku zastrzeżeń zgłaszanych do protokołu kontroli - zwołuje komisję odwoławczą. Uchwała komisji zatwierdzona przez Prezesa NIK lub upoważnionego wiceprezesa kończy drogę odwoławczą.

Adresaci wystąpień pokontrolnych mają obowiązek, w terminie określonym w wystąpieniu nie krótszym niż 14 dni, poinformować Izbę o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków oraz o podjętych działaniach lub ich braku.

Informacja o wynikach kontroli

Protokoły kontroli oraz wystąpienia pokontrolne są podstawą do sporządzenia informacji o wynikach kontroli, która jest końcowym dokumentem opracowanym w toku kontroli. Prezes NIK przesyła informację o wynikach kontroli właściwym naczelnym lub centralnym organom państwowym, które w ciągu 7 dni od otrzymania mogą przedstawić swoje stanowisko. Jest ono dołączane później do informacji. Prezes NIK może do stanowiska dołączyć swoją opinię. Gotowa informacja o wynikach kontroli przedkładana jest m.in. Sejmowi, Prezydentowi RP i Prezesowi Rady Ministrów.