Wtorek, 19 marca 2024
Dziennik wyroków i ogłoszeń sądowych
Rej Pr. 2512 | Wydanie nr 5867
Wtorek, 19 marca 2024
2011-12-07

Kodeks Karny Wykonawczy po zmianach

Od 1 stycznia 2012 r. wchodzą w życie zmiany w kodeksie karnym wykonawczym modyfikujące brzmienie wielu zapisów. Nowela wpisuje do kkw funkcjonującą od ponad roku w jednostkach penitencjarnych nową strukturę – oddział penitencjarny.

Praktyka pokazuje, że w wyrokach sporadycznie określony jest rodzaj i typ jednostki oraz miejsce odbywania kary pozbawienia wolności. Kierując orzeczenie do wykonania, sąd nie wie, jaka będzie decyzja klasyfikacyjna komisji penitencjarnej. Wyznacza jedynie termin stawienia się w areszcie śledczym, położonym najbliżej miejsca zamieszkania osądzonego. Przeniesienie więźnia z oddziału aresztowego do właściwego zakładu karnego następuje po decyzji komisji penitencjarnej. W związku z koniecznością usankcjonowania stosowanej dotychczas praktyki znowelizowane przepisy kkw jednoznacznie regulują kwestie osadzania w odpowiednim zakładzie karnym.

Właściwy, nie najbliższy

Do tej pory kkw akcentował, że więźniowie powinni odbywać karę możliwie blisko miejsca zamieszkania. Nowelizacja jako priorytet określa rodzaj, typ, system wykonywania kary lub zabezpieczenie, w którym osadzony powinien odbywać karę, zgodnie z decyzją komisji penitencjarnej.

Ta zmiana sprzyja racjonalnym, uzasadnionym względami resocjalizacyjnymi decyzjom transportowym przy rozpatrywaniu kolejnych próśb więźniów o zmianę zakładu karnego. Pozwoli na ich ograniczenie, skracając jednocześnie czas oczekiwania na przewiezienie do innej jednostki penitencjarnej. Nowe przepisy precyzują, jakie okoliczności mogą skutkować przetransportowaniem do równorzędnej ze względu na typ i rodzaj jednostki w innej części kraju.

Wymienia się tu kilka przesłanek (katalog nie jest zamknięty):
- zapewnienie odpowiednich warunków mieszkalnych (min. 3 mkw na osadzonego w celi),
- zatrudnienie lub nauka,
- udzielenie świadczenia zdrowotnego,
- skierowanie do ośrodka diagnostycznego lub oddziału terapeutycznego,
- udział w czynności procesowej,
- bezpieczeństwo skazanego lub jednostki penitencjarnej,
- z ważnych powodów rodzinnych.

Ostatnia przesłanka będzie skrupulatnie weryfikowana przez administrację jednostek, by ukrócić proceder tzw. turystyki osadzonych, której celem są nie rodzinne, ale utylitarne powody (np. nadzieja na łatwiejsze uzyskanie przerwy w karze lub na szybsze warunkowe zwolnienie). Ta modyfikacja wpłynie na bardziej racjonalne, uzasadnione względami resocjalizacyjno-ochronnymi podejmowanie decyzji transportowych. Może skutkować zmniejszeniem ich liczby i obniżeniem nakładów finansowych. Biuro Informacji i Statystyki CZSW szacuje, że liczba realizowanych transportów spadnie z 3,5 tys. obecnie do około 700 rocznie.

Kiedy na wolność

Nowa redakcja kkw rozstrzyga pojawiający się dotychczas w praktyce problem właściwego terminu zwolnienia więźnia w przypadku zbiegu dwóch lub więcej dni ustawowo wolnych od pracy. Zgodnie z nowym brzmieniem zapisu kodeksowego, jeżeli termin zwolnienia skazanego przypada w dniu ustawowo wolnym od pracy, następuje ono w ostatnim dniu, innym niż ustawowo wolny od pracy, poprzedzającym ten termin.

W myśl obowiązującego obecnie zapisu, gdy termin zwolnienia przypadał na przykład w drugim dniu Świąt Bożego Narodzenia (poniedziałek) więzień powinien wyjść na wolność w niedzielę, również ustawowo wolną od pracy. Doprecyzowany kodeksowy zapis jednoznacznie wskazuje, że dniem zwolnienia będzie sobota.

Wykonanie kar zgodnie z kolejnością, w jakiej uprawomocniły się orzeczenia, którymi wymierzono kary, nie znajduje obecnie uzasadnienia, ponieważ od 2004 r. żadna kara się nie przedawnia, jeśli dotyczy osoby odbywającej karę pozbawienia wolności. Doprecyzowano przepis w taki sposób, by wyroki były wykonywane w kolejności ich wpływu, a nie zgodnie z terminami uprawomocnienia, jak dotychczas.

Kodeks stanowi, że orzeczenia prawomocne wykonuje się przed orzeczeniami nieprawomocnymi, a kary porządkowe i środki przymusu w pierwszej kolejności. Zastępcze kary pozbawienia wolności oraz zastępcze kary aresztu za nieuiszczoną grzywnę wykonuje się na końcu. Zmiany te uproszczą wprowadzanie orzeczeń do wykonania. Zmniejszą liczbę przypadków, gdy konieczne jest nowe obliczenie końca kary, co wpłynie na odciążenie tymi czynnościami jednostek penitencjarnych i sądów. Wielokrotne przeliczanie kary na dotychczasowych zasadach pochłaniało mnóstwo czasu funkcjonariuszy działów ewidencji w jednostkach.Można oczekiwać, że zmniejszy się też liczba wniosków o wyjaśnienie wątpliwości kierowanych do administracji przez skazanych.

Jak pokazują analizy Biura Informacji i Statystyki CZSW, obliczając np. czas pobytu za kratami zgodnie ze starymi zasadami dla wprowadzenia tych samych 14 orzeczeń trzeba było dokonać 67 obliczeń kary (18 godzin pracy funkcjonariusza). Licząc zgodnie z kolejnością wpływu orzeczeń, koniecznych będzie 28 obliczeń kary (8 godzin pracy).

Bez wulgaryzmów

Skazany może składać wnioski o wszczęcie postępowania przed sądem i brać w nim udział jako strona oraz wnosić zażalenia na postanowienia wydane w postępowaniu wykonawczym. Do tej pory administracja więzienna mogła pozostawić skargę osadzonego ad acta jedynie wtedy, gdy zawierała ona zarzuty już rozpatrzone. W takim przypadku wniosek, skarga lub prośba nadal mogą zostać pozostawione bez rozpoznania. Dotychczas osadzonym nie wolno było co prawda posługiwać się wyrazami lub zwrotami powszechnie uznawanymi za wulgarne lub obelżywe albo gwarą przestępców, ale skargi zawierające takie słowa były jednak rozpatrywane, bo kluczowe znaczenie miała treść, a nie forma.

Za wulgaryzmy autorzy pism mogli być karani dyscyplinarnie. Niezależnie od tego osoby, których dobra osobiste zostały naruszone formą skargi, mogły wystąpić na drogę sądową. Novum w kkw stanowi zapis, że skargi, wnioski lub prośby nie muszą być rozpatrywane, jeśli zawierają wyrazy lub zwroty powszechnie uznawane za wulgarne, obelżywe albo stanowiące gwarę przestępczą. Co więcej, zaakceptowane przez parlament zmiany poszerzają możliwość pozostawienia bez rozpatrzenia skarg nieuzasadnionych w sposób należyty. Zgodnie z brzmieniem znowelizowanego przepisu, skazany składając wnioski lub skargi, obowiązany będzie do argumentowania zawartych w nich żądań w stopniu umożliwiającym jej rozpoznanie, w szczególności do dołączenia odpowiednich dokumentów. Te uregulowania nie ograniczają praw skazanych. Konieczne będzie wydanie nowego rozporządzenia skargowego.

Dotychczas korespondencja skazanego z obrońcą lub pełnomocnikiem będącym adwokatem lub radcą prawnym, z organami ścigania, wymiaru sprawiedliwości, organami samorządu terytorialnego, rzecznikiem praw obywatelskich, rzecznikiem praw dziecka oraz organami powołanymi na podstawie ratyfikowanych przez RP umów międzynarodowych dotyczących praw człowieka nie była cenzurowana, ale podlega nadzorowi.

Zgodnie z nowymi rozwiązaniami, korespondencja osadzonych nie będzie podlegała także nadzorowi i powinna być bezzwłocznie przekazywana adresatom. Ustawa zdejmuje z SW obowiązek sprawdzania zawartości przesyłek.

Obecny stan prawny nie daje Rzecznikowi Praw Obywatelskich uprzywilejowanej pozycji w zakresie udzielania widzeń z osobami tymczasowo aresztowanymi. Tak jak inne podmioty, każdorazowo musi występować do organu dysponującego o zgodę. Obowiązujące uregulowania nie dają mu więc gwarancji nieograniczonych kontaktów z osobami o statusie tymczasowo aresztowanych. Podobnie jak RPO, także prokuratorzy powinni mieć możliwość, w ramach wykonywania obowiązków służbowych, do nieskrępowanego dostępu do osób pozbawionych wolności.

W myśl nowych rozwiązań rzecznik praw obywatelskich lub osoby przez niego upoważnione oraz prokuratorzy wykonujący obowiązki służbowe mają nieograniczone prawo wstępu do zakładów karnych, aresztów śledczych i innych miejsc, w których przebywają osoby pozbawione wolności, w tym także te ze statusem tymczasowo aresztowanych. Mogą też poruszać się po terenie, przeglądać dokumentację i żądać wyjaśnień od administracji więziennej, a także rozmawiać z osobami pozbawionymi wolności bez obecności innych osób oraz badać wnioski, skargi i prośby.

Poczęstunek na wynos

Pozostałe po widzeniu artykuły spożywcze zakupione przez odwiedzających na terenie zakładu karnego nie będą mogły być zabierane przez osadzonego „na później”. Ilość zakupionej żywności nadal nie będzie podlegać ograniczeniom, ale to co zostanie, nie będzie już trafiało do celi, gdzie nie ma warunków do przechowywania łatwo psujących się artykułów spożywczych.

Rozszerzone zostało pojęcie kontroli rozmowy w trakcie widzenia lub rozmowy telefonicznej. Do tej pory administracja więzienna mogła zapoznać się z treścią rozmów i przerwać je w razie konieczności. Teraz rozmowy będzie można także nagrywać i utrwalać.

Zmiany poszerzają listę podmiotów, na rzecz których więźniowie mogą pracować. Skazanemu za jego pisemną zgodą lub na wniosek, dyrektor może zezwolić na nieodpłatne zatrudnienie nie tylko przy pracach publicznych na rzecz organów administracji, pracach na cele charytatywne, porządkowych i pomocniczych wykonywanych na rzecz jednostek organizacyjnych SW, ale także przy pracach na rzecz organizacji pożytku publicznego.

Testy obowiązkowe

W kkw nie ma dotychczas przepisu, który nakładałby na skazanego w sposób jednoznaczny obowiązek poddania się badaniom na obecność w ich organizmie substancji psychoaktywnych. Nowelizacja likwiduje tę lukę. Osadzony ma obowiązek poddania się nie tylko badaniom lekarskim, leczeniu i zabiegom lekarskim, sanitarnym oraz rehabilitacji, ale także tym na obecność w organizmie alkoholu, środków odurzających lub substancji psychotropowych.

Będą one przeprowadzane z zastosowaniem metod niewymagających badania laboratoryjnego, ale wyniki mogą być weryfikowane za pomocą tego rodzaju procedur. Zgodnie z zasadą domniemania niewinności, podkomisja wykreśliła zapis, w którym skazanego odmawiającego poddania się badaniu uznaje się za osobę znajdującą się pod wpływem substancji psychoaktywnych. Odmowa może skutkować karą dyscyplinarną. Minister sprawiedliwości określi w rozporządzeniu tryb przeprowadzania badań, ich dokumentowania i weryfikacji, mając na uwadze zagwarantowanie wiarygodności wyników.

Zapomoga nie dla każdego

Wszyscy osadzeni mają możliwość uzyskania pomocy postpenitencjarnej. Obecny stan prawny pozwala na to, by z zapomóg korzystali także osadzeni odbywający zastępczą karę pozbawienia wolności. Zdarzały się sytuacje, gdy w trakcie pobytu za kratami skazanego rodzina wpłacała należną kwotę na zapłacenie grzywny, a opuszczający zakład karny korzystał przy wyjściu z pomocy finansowej lub rzeczowej. W takich przypadkach, co do zasady, nie będzie udzielać się skazanym pomocy pieniężnej, chyba że przemawiać za tym będą szczególne powody. Możliwe jest udzielenie pomocy w postaci odzieży, bielizny, obuwia, biletu na przejazd, żywności na czas podróży tylko w zakresie niezbędnym do opuszczenia zakładu karnego. Decyzje w konkretnych przypadkach podejmować będzie dyrektor zakładu karnego. Przepis ten ma na celu ochronę środków Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. Obecny stan prawny dopuszczał udzielanie zapomóg osobom, które same dokonały wpłat na poczet odbywanych kar zastępczych.

Przepustki „losowe” po staremu

Trybunał Praw Człowieka nakazuje szanować życie rodzinne skazanego, ale to nie oznacza, że w każdym przypadku ciężkiej choroby lub pogrzebu obligatoryjnie musi być mu udzielona przepustka. Podkomisja nie zaakceptowała przepisu, który praktycznie obligował dyrektora jednostki do udzielenia przepustki „losowej” osadzonemu w celu odwiedzenia poważnie chorego członka rodziny, uczestnictwa w pogrzebie bądź z innych humanitarnych powodów.

Obowiązuje zasada, że dyrektor może udzielić skazanemu zezwolenia na opuszczenie zakładu karnego pod konwojem funkcjonariuszy, osoby godnej zaufania lub bez, na czas nie przekraczający pięciu dni w celu odwiedzenia chorego członka rodziny, uczestnictwa w pogrzebie bądź z innych ważnych dla skazanego powodów. To na zainteresowanym więźniu spoczywa ciężar udowodnienia, że z ważnych przyczyn rodzinnych przepustka jest mu niezbędna.

Nadal obowiązuje zasada, że na wniosek pokrzywdzonego powiadamiania się go o każdym opuszczeniu zakładu karnego (o zwolnieniu skazanego z zakładu po odbyciu kary lub w trybie warunkowego przedterminowego zwolnienia, o ucieczce, jego czasowym pobycie na wolności w związku z udzieleniem przepustki lub przerwy w karze) w trakcie odbywania kary za to osądzone przestępstwo. Novum stanowi przepis mówiący o tym, że jeżeli wobec skazanego wykonuje się kilka kar, to zawiadomienia do pokrzywdzonego wysyła się podczas jego całego pobytu za kratami. Ponadto na sędziach penitencjarnych lub dyrektorach spoczywa obowiązek niezwłocznego zawiadamiania właściwej dla miejsca stałego pobytu skazanego komendy policji nie tylko, gdy na wolność (zwolnienie, ucieczka, przerwa w karze, przepustka) trafia osoba z zaburzeniami preferencji seksualnych, ale także osoba skazana za przestępstwo popełnione w zorganizowanej grupie lub odbywająca karę pozbawienia wolności orzeczoną za przestępstwo umyślne w wymiarze nie niższym niż trzy lata.