Materjał skąd czerpać można przysłowia prawnicze i na użytek prawników w treści do prawa najbliższej jest olbrzymi.

Głos Sądownictwa 1932, R.4, Nr 3

O prawie, sądach, i adwokatach, przysłowia, owa mądrość narodów, trzyma niebardzo wysoko: "Juristen sind bose Christen" (prawnicy źli chrześcijanie); "Zakon kak dyszło kuda powierniosz, tuda i wyszło" (Prawo jak dyszel, dokąd powrócisz, tędy wyjdzie) ros. ,,Il diritto come il naso: dove tu lo tir, viene" (Prawo jak nos, dokąd pociągniesz, pójdzie) ital. "Prawo jak pajęczyna, bąk się przebije, a na muszkę wina" (warjant: "pan się wykręci, ugrzęźnie chudzina"), "Na to jest prawo, aby było lewo", "W prawie tyle wybiegów, ile dziur w przetaku", "Prawo nie utuczy, lecz rozumu nauczy", "Prawo bez pieniędzy, a miłość o głodzie nie smarownie chodzi", "Kto się wda w prawo, wnet w nim jak w błocie ugrzęźnie", "Kto się prawuje a nie buduje, ten pieniędzy nie składa, a wyjmuje", "Proces i adwokat - podatek na głupotę " (ros.) "Istina jest rezultat sudogoworenija" (Prawda jest rezultatem przemówień sądowych) ros., "Idąc do wójta, obaj się bójta", "Lepsza słomiana zgoda, niż złoty proces", Lepsze małe bezprawie, niż wielki spór o prawo" (niem.), "Coi leggi si fa torto a leggi (Prawem zadaje się kłam prawu) ital., "Chi ha raggione, teme, chi ha torto, spera" (Kto ma racje ten się boi, kto nie ma racji, ten ma nadzieję) ital., "Se tu hai torto, fa causa" (Jeśli nie masz racji, rób sprawę) ital., "Srebrne i złote dowody są najmocniejsze", "To ma w zysku, co na pysku", "Kto nie umie pyskiem, ten dołoży zyskiem " , "Gagne assez qui sort de proces" (Dość zyska ten kto wyjdzie z procesu), "Torgowali kirpiczom i ostaliś ni pri czom" (Handlowali cegłą i zostali bez niczego), "Qui mieux abreuve, mieux preuve", (Kto lepiej napoi, lepiej dowodzi), "Lite inrtrigata, mezzo guadagnata" (Proces zaplątany na połowę wygrany) ital. "I ssciocchi e ostinati fanno ricchi gl'avvocati" (Głupcy i uparciuchy bogacą adwokatów) ital. "Judicos de Valencia: faldas largas y poca scientia" (Sędziowie z Walencji, wielkie fałdy i mała wiedza) hiszp.

O adwokatach. "Homme plaideur, homme menteur" (mówca sądowy - kłamca) franc. „Kto pieniądze ma, temu duda gra", "Za pieniądze patron stawa, za pieniądze dobra sprawa", "Kto na piszczałkę dał, będzie na niej grał", "Naniataja sowieść" (najęte sumienie) ros. powiedzenie przypisane Pobiedonoscewowi), "Grande éloquence peu de science" (wielka wymowa - mało wiedzy) franc., "L'argent tremble devant la porte du juge et d'avocat" (Pieniądz drży przed drzwiami sędziego i adwokata) franc., "Pukajcie i będzie wam otworzono" (warjant rosyjski: pukajcie i napukają wam, "Tółcytie i natołkut wam"). "Buon avvocato piatisce mai" (dobry adwokat nigdy sam się nie sądzi), "Bon avocat mauvais voisin" (dobry adwokat zły sąsiad) franc. "Duobus litígantibus tertius gaudet" (gdzie dwóch się procesuje, trzeci się cieszy) łac. "La bugia corre sù dal nasa di chi la dice" (Kłamstwo wyłazi z nosa tego kto je mówi) ital. "Argent comptant fait plaider l'avocat" (Gotówka porusza język adwokata) franc.

Jednak o prawie i adwokaturze mamy pełno innych określeń, dawanych przez ludzi wyższej miary i też o ludziach wyższej miary.
Cicero, sam adwokat, nazywa adwokata rycerzem prawa ("miles legalis"). Tenże Cicero: "Laudabile vitaeque hominum necessarium advocationis offocium maxime principalibus praemiis remunerari oportet", Est enim sine dobio domus juris consulti totius oraculum civitatis", "Anche dírtto ha bisogno d'aiuto" (Nawet prawo potrzebuje pomocy), "I veri oratori danno frutti con fiori" (Prawdziwi mówcy dają owoce i razem kwiaty), "Dove manca natura, arle procura" (Gdzie brak w naturze, tam pomaga sztuka). Ale zarazem: "Koń musi mieć nogi, a adwokat głowę, ale obu trzeba dobrze karmić do roboty" (niem.), "Kto ma w głowie, ten ma i w mowie", "Czużymy rukamy dobre hadiuki łowyty" ukr. "De ne można pereskoczyty, tam treba perelizty", "Kot łowny, chłop mowny dobrze się mają".

O prawie tak mówi Św. Augustyn: "Remota itaque justitia quid sunt regna nisi magna latrocinia? quia et ipsa latrocinia quid sunt, nisi parva regna?" (Bez prawa czem są państwa, jak nie wielkie bandy zbójeckie? bo i same te bandy są to niby drobne państwa), a św. Justyn (Apologja). "Plus aute non possunt ne ipsi quidem principes, si veribti opinionem anteponunt, quam latrones in solitudine" (Nawet książęta, jeżeli przeciwstawiają prawdzie samowolę, nie mogą być niczem innem jak zbójem w puszczy).

O prawie inne środki mówią: "Salus Reipublicae suprema lex esto". Fas, jus, lex. Jus quod jus sum est. Cessante ratione cessat lex, No licebit judici de legibus judicare, sed secundum ipsos. Lata sent entia desinit esse judex. Non omne licitum honestum. Dat fidem vir jurijurando non jusjurandum viro (człowiek nadaje wiarę przysiędze, a nie przysięga człowiekowi). "Loi passe l'équité" (Prawo pomija słuszność), "L'application de chaque droit doit se faire à l'ordre des choses, sur lequel elle est statue" (Stosowanie każdego prawa winno się czynić według tego porządku rzeczy, dla którego ono jest postanowione ( fr. „Litera docet, litera nocet" por. włoskie. "Con leggi si fá korto ai leggi", - prawem zadaje się kłam prawu. "L'équité est souvent trompeuse" (Sprawiedliwość często bywa złudna) franc. "Inter arma silent leges" (wśród oręża milczą prawa). Litera occidiit. Spirytus autem vivificat (Litera zabija, Duch jednak ożywia). Św. Paweł. "Custodi jus et jus custodkt te" (Strzeż prawa i prawo będzie strzegło ciebie) Omnia scire licet sed non licet omnibus uti" (Wszystko widzieć należy, lecz nie należy ze wszystkiego korzystać). Audace fortuna juvat timidosque repellit" (Śmiałym fortuna pomaga, a lękliwych odtrąca). Mens agitat molem (Rozum porusza materję). "Où la loi fault, I'usage prevault" (Gdzie prawa brak, przeważa zwyczaj). fr". "Chi fa la legge, servarla degge" (Kto wydał prawo winien je zachowywać), "Meglio un buon rè, che una buona legge (Lepszy dobry król, niźli dobre prawo) ital. "Tum tua res agitur, paries cum proxima ardet" (To twoja sprawa, gdy płonie ściana sąsiada) "Où il n'y a rien, le roi perd son droit" (gdzie niema nic, tam i król traci swoje prawo). "Omnis definitio est in jure civili periculosa, parum enim ut subverti non possit" (Każda definicja jest niebezpieczną w prawie cywilnym, bowiem mało brak, żeby ja wytłumaczyć odwrotnie).

O prawie cywilnym i procesie. "Reus excipiendo fit actor" (Pozwany zgłaszając zarzuty staje się powodem), "Verba, volant, scripta manent' (Słowa latają, pisma pozostają), "In medio stat virtus ", albo "Medio tutissimus ibis" - jak uczył Apollo Faetona. Wierz szystkim, a nie jednemu (fr.), "There are no dealers, who always gain" (To nie kupiec, co zawsze zarabia) ang. Świadków należy nie liczyć, a ważyć (fr.) "Nemo admittitur, propriam turpitudinem allegare" (Nikomu nie wolno powoływać się na własne brzydkie postępowanie). "La limosina si fa la borsa, ma non per bossolo" (Jałmużna daje się z sakiewki, a nie z sądowego wyroku). "Carta canta, villano dorme" (papier śpiewa, a chłop śpi) ital. "Chi perde di raggione, non perde nulla" (Kto przegrywa słusznie, nie przegrywa nic) ital. "Schwarz auf weiss redet" (Czarne na białem mówi) niem. "Chi tace pare che acconsente, ma chi non parla, non dice niente" (Kto milczy wydaje się że przyzwala, lecz kto się nie wypowiada, ten nic nie mówi) ital. Qui tacet cons entire videtur."Lepiej się brzydko ugiąć, niż ładnie zaszargać", "Pół prawdy - Półtora kłamstwa", "Mądry cudzym grzechem własny poprawia" (kontradyktoryjność), "Plus potest asinus negare, quam philosophus probare", Sus Minervam docet" (Więcej może osioł zaprzeczyć niż filozof udowodnić. Świnia Minerwę uczy), "Nemo judex in sua causa" " De minimils non curat praetor " "Sine me de me" (0 mnie bezemnie), "Contra principia negantem disputari non potest" (Niemożliwa dysputa przeciwko temu, kto pierwotnym zasadom zaprzecza), "La preuve n'existe pas tant qu'elle n'est pas complete" (Dowód nie istnieje dopóki nie jest zupełnym), "De internis non curat praetor" (O wewnętrznej stronie nie troszczy się sędzia). "Melius est non habere titulum. quam habere vitiosum” (Lepiej nie mieć tytułu, niźli mieć wadliwy). "Comm'un n'est pas comme un". (Wspólnota nie jest to samo co jednosé) "Commun n'est monceau, pas morceau" (Wspólnota to kupa, a nie kawałek), "Actio est fortis, praescríptio fortior " (Roszczenie mocne, przedawnienie mocniejsze), "Abusus non tollit usum" (Nadużycie nie stanowi używania). To sarno mówi niemieckie: "Missbrauch ist kein Niessbrauch", "Chi è irn tenuta, Iddio l'aiuta" (Kto jest w posiadaniu, temu Bóg pomaga) ital. Possessori nihil est probandum" (Posiadacz niema czego dowodzić). O trudności uzasadnienia wywodu "Incidis in Scillam, cupiens vitare Charybdin" (Wpadasz na Scyllę, pragnąc uniknąć Charybdy), albo "Na kota za szeroko, na psa za wązko".

O niepewności granic. "Borne a la tete en vue et les pieds en cache" (Granica ma głowę na widoku a nogi w ukryciu). "Kaufst du in Auktion den Pfand, nimm beide Augen in die Hand" (Jeśli kupujesz zastaw z licytacji, bierz do rąk oboje oczu), "Quae temporalia sunt ad agendum, perpetua sunt ad excipiendum" (por.) wyżej: Actio fortis, praescriptio fortior. "Lettre passentemoins"(Pismo usuwa świadka), "Res clamat ad domínum" "Nemo prudens punit quiq peccatum est, sed ne peccetur" (Nikt: mądry nie karze za to ze się zgrzeszyło, lecz po to aby się nie grzeszyło), Male non punito cresce in infinito" (Zło nie ukarane, urasta w nieskończoność - contra: teorja Lwa Tolstoja), "Necessitè n'a foi ni loi", franc. "Nort kein Gebot" niem. (Konieczność nie ma prawa ni kró1a, Konieczność niema rozkazu), "Assez fait qui fait faire" (Dość czyni, kto każe uczynić) fr. "Viis atrox, vis compulsiva" (Przemoc brutalna, przemoc zniewalająca), "Qui s' excuse, s'accuse" fr. to sarno co polskie: "Kto się głupio uniewinnia ten sobie winy przyczynia" Fraus omnia corrumpit". Zła wola wszystko psuje. "Nemo ex delicto suo pebest consequi emolumentum" (Nikt z przestępstwa swojego nie może ciągnąć przywileju) "Odwaga wino pije i kajdany trze" ros. "Qui vole un oeuf, vole un boeuf" "Unrecht Gut gedeihet nicht" (Nieprawe dobro nie bogaci) niem. "Kostgeld schreit uber ganzen Welt" (Koszta utrzymania - alimenta - krzyczą przed całym światem). "En couchant gagne femme son douaire" (Kładąc się żona zdobywa swoje alimenty), "Le tablier de la femme oblige le mari" (Fartuch żony obowiązuje męża - w sensie żywności przyniesionej z targu) , "Verlassene Braut kann weinen, aber nicht widersprechen" (Porzucona, narzeczona może płakać, ale nie może mówić przeciwko temu że się ją porzuca), "Ein Mann, ein Weib, zwei Seelen in ein Leib, zwei KIigen in ein Heft, zwei Willen und ein Geschäft" (Mąż i żona, dwie dusze w jednym dele, dwie klingi w jednej pochwie, dwie wole i jeden interes). Brautleute sind halbe Eheleute" (Narzeczeni napołowę małżonkowie) o umowie dziedziczenia między narzeczonymi). Zachowek: "Der Mensch man macht Erben, Gott den Noterben" (Człowiek tworzy spadkobiercę , Bóg - ustawowego spadkobiercę) "Wer zuerst kommt, mahlt zuerst" (Kto pierwszy przyszedł, ten pierwszy je) por. Prior tempopotior jure", albo "Tarde enientibus ossa".

Kończąc ten szkic powierzchowny i bardzo niepełny o przysłowiach, coś nakształt tej "zupy ze stu jarzyn", jak podają w Italji, zaznaczyć muszę, że materjał skąd czerpać można przysłowia prawnicze i na użytek prawników w treści do prawa najbliższej jest olbrzymi. Temat ten oczekuje na obszerne opracowanie.

Juljan Mroczkowski
Od Redakcji: pisownia oryginalna